İsrail, İran-Suudi Arabistan uzlaşısını amaç alıyor

Dr. Necmettin Acar, İran-Suudi Arabistan yakınlaşması sonrasında İsrail’in tavrına dair bir değerlendirmeyi AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.

Çin arabuluculuğunda gerçekleşen İran-Suudi uzlaşısı İsrail’i niye rahatsız ediyor?Orta Doğu’da son periyotta Türkiye-Mısır yakınlaşması, Suriye’nin Arap dünyasıyla münasebetlerini normalleştirmesi ve en değerlisi de İran-Suudi Arabistan muahedesi üzere çok kıymetli gelişmeler yaşanıyor. İsrail’in şuurlu bir halde Filistin’de şiddetin dozunu artırması ve tarafları silahlı çatışmaya çekmesi ile bölgede yaşanan bu son gelişmeler ortasında manalı bir alaka var. Bölgedeki güvenlik mimarisinin yaşadığı esaslı dönüşüm sonrası İran’ın bölgede nüfuzunu yayabileceği uygun bir atmosfer ortaya çıktı. İran’ın Suriye, Irak, Yemen ve Lübnan üzere ülkelerde yürüttüğü vekalet savaşı ve nükleer silah programı, Körfez monarşilerinin ve İsrail’in algıladığı tehdidin örtüşmesiyle sonuçlandı. Tehdit algıları örtüşen Körfez ülkeleri ve İsrail ortasında, İsrail’in liderlik ettiği İran zıddı blok ortaya çıktı. Bu süreçte Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) İran’ı tecrit etmek için uyguladığı “maksimum baskı” siyaseti da oluşmaya başlayan İran zıddı bloğa güçlü bir milletlerarası dayanak sağladı. İşte bu atmosferde 2021 yılında imzalanan “İbrahim Anlaşmaları”, İsrail için kıymetli bir diplomatik zafer oldu. Arap ülkelerinin iştirakiyle genişleyen İbrahim Anlaşmaları’na yakın gelecekte Suudi Arabistan’ın da iştirak sağlayacağına yönelik beklentiler arttı.

Çin’in arabuluculuğunda Pekin’de imzalanan İran-Suudi Arabistan mutabakatı, İsrail’in ABD dayanağıyla kurmaya çalıştığı ve “İbrahim Anlaşmaları” ile kıymetli bir aralık aldığı İran tersi blok projesini kıymetli ölçüde zayıflatarak bölgede İsrail’in diplomatik üstünlüğünü ortadan kaldırdı. İsrail düşmanlarının barıştığı bir siyasal atmosferde “İbrahim Anlaşmaları” ve İsrail’in İran aykırısı blok projesi kıymetli bir yara aldı. Bilhassa 1979’dan beri kopuk olan İran-Mısır alakalarının ve 2013’ten beri kopuk olan Türkiye-Mısır bağlarının düzelme süreci, İran yerine İsrail’in bölgede tecrit edildiği bir sonuç üretecek. İran ve Suudi Arabistan ortasında imzalanan mutabakat şayet tam manasıyla uygulanabilirse, İsrail’in komşu coğrafyalarında yürüttüğü vekalet savaşlarının hafifleyeceği, istikrasızlık ve iç savaşların bitebileceği bir siyasal atmosfer ortaya çıkacaktır. Mutabakatla birlikte İran’a uygulanan “maksimum baskı”nın hafifleyecek olması, İran’ın Körfez bölgesinden yatırım çekerek ekonomik olarak toparlanacak olması ve bölgede azalan tansiyonun ABD ve İsrail üzere “güvenlik sağlayıcı” aktörlere olan muhtaçlığı azaltacak olması İsrail için problemin sevimsiz sonuçlarıdır.

İsrail’in Orta Doğu’da arzuladığı bölgesel nizamın parametreleri nelerdir?Kurulduğu günden beri sırtı Arap ve İslam dünyasına, yüzü Batı’ya dönük olan İsrail, varlığını ve istikrarını değerli ölçüde Batı’nın sınırsız askeri dayanağına ve Arap dünyası içerisindeki ideolojik ve mezhepsel parçalanmalara borçludur. Bu yüzden bölgede birbirine rakip olan aktörler ortasındaki münasebetlerin düzelmesi ve sınırsız ABD dayanağının azalması İsrail için varoluşsal bir tehdittir. Temelde İsrail, bölgedeki devletlerin İsrail’le uzunluk ölçüşemeyecek kadar zayıf olduğu; bölgesel güçler ortasında varoluşsal düşmanlıkların olduğu; Türkiye, Mısır, Suriye, Suudi Arabistan ve İran üzere aktörlerin iç siyasetlerinde bölünmelerin yaşandığı; bölge genelinde yönetenler ile halk ortasındaki uçurumun derinleştiği ve ABD’nin bölge güvenlik mimarisinin başat aktörü olduğu bir bölgesel nizamı tercih ediyor. Bölgesel düzlemde oluşan bu kaotik atmosfer, İsrail’in, başta Filistin’in Yahudileştirilmesi olmak üzere çeşitli revizyonist siyasetler takip ederek jeopolitik amaçlarını gerçekleştirmesine imkan sağlıyor. Tercih ettiği şartlar gerçekleştiğinde ise İsrail, nüfuzunu Kızıldeniz, Körfez, Mezopotamya, Kafkasya üzere çok geniş alanlara kadar yayabilme imkanı bulabiliyor.

Bu yüzden uzun yıllardır İsrail’in bölgeye dönük siyaseti bölgesel aktörlerin zayıflatılması, askeri ve ekonomik güç biriktirmelerinin engellenmesi, aktörler ortası tansiyonların provoke edilerek bölgesel çapta İsrail tersi blokların oluşumunun önlenmesi tarafında olmuştur. Irak’ın işgaline giden süreçte, İran ve Suriye’ye karşı yaptırım uygulanmasında, Mısır-İran alakalarının kopuk olmasında ve Türkiye-Batı alakalarının zayıflamasında İsrail’in değerli bir rolü vardır. İsrail’in son devirde en çok yatırım yaptığı alan ise Şii dünyanın başkan ülkesi İran ve Sünni dünyanın başkan ülkesi Suudi Arabistan ortasındaki tansiyondur. Her iki aktör ortasındaki tansiyon tırmanarak vekalet savaşına dönüştüğünde, bir taraftan bu ülkelerin verimli kaynakları silahlı çatışmalara akarken öbür taraftan ise Suriye, Lübnan, Bahreyn, Irak ve Yemen üzere ülkeler içeride derin bölünmeler yaşamaktadır.

Bölge siyasetinin radikalleşmesinde İsrail’in karı ne olacak?İsrail, kurulduğu günden beri Orta Doğu siyasetini radikalleştirmeyi temel bir misyon olarak benimsemiştir. Bölge siyasetinin radikalleşmesinde Filistin’de tırmanan şiddetin değerli bir rolü vardır. Bunun en kıymetli sebebi tüm bölge halklarının Filistin problemindeki yüksek duyarlılığıdır. Bölge siyasetinin radikalleşmesinin İsrail açısından üç kazanımı vardır. Birinci olarak, İsrail’in niyeti bölgedeki idarelerle halk ortasındaki uçurumu derinleştirmektir. Filistin’de şiddet tırmandığında ve Mescid-i Aksa’ya yönelik ihlaller arttığında bölge genelinde ağır bir öfke patlaması ve protesto dalgası ortaya çıkmaktadır. Bu protestolar İsrail’e yönelik olsa da Müslüman toplumlar kendi idarelerini İsrail’e karşı caydırıcı siyasetler uygulamaya zorluyor. Kimi idarelerin rejim güvenliği için İsrail ve Batı’ya yaslanmak zorunda olması ise bu idarelerin İsrail zıddı adım atmasını imkansız kılıyor. Böylelikle Filistin’de şiddet her tırmandığında bölgedeki idareler üzerindeki kamuoyu baskısı artmış oluyor. İkinci olarak, İsrail Filistin’de şiddeti tırmandırarak Hamas, Hizbullah ve İslami Cihad Hareketi üzere aktörleri çatışma ortamına çekmektedir. İsrail’in periyodik olarak silahlı çatışmayı provoke etmesi bir taraftan Batı’da İsrail’in güvenliğine dair kaygıların artmasına yol açarak İsrail-Batı ittifakını perçinlerken başka taraftan ise mezkur aktörlere takviye sağlayan ve İsrail’in rakibi olan devletlere yönelik memleketler arası baskıyı artırmaktadır. Son olarak ise Filistin’de tırmanan silahlı aksiyonlar sayesinde İsrail, Filistin sıkıntısını “güvenlikleştirmek” suretiyle, içerideki militarist yapıyı canlı tutarak ve bölünmeleri engelleyerek hem bölge sathında hem de Filistin genelinde düzenlediği askeri operasyonlara legal münasebetler üretmektedir.

İran-Suudi Arabistan uzlaşısı, İsrail’in tercih ettiği ağır rekabet ve düşmanlıkların yaşandığı ve ABD’nin bölge güvenlik mimarisinin başat aktörü olduğu bölgesel tertip hayalini zayıflatacak sonuçlar doğuracaktır. İsrail tarafından Filistin’de şiddetin tırmandırılması, tıpkı 1990’lı yıllarda ortaya çıkan İran-Suudi uzlaşısının 2006 yılında gerçekleşen İsrail-Hizbullah savaşıyla son bulması üzere, bölge aktörleri ortasında oluşmaya başlayan bu ölçülü havayı dağıtmaya yönelik bir siyasettir.

[Dr. Necmettin Acar, Mardin Artuklu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası İlgiler Kısmı Başkanı]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.