Hikaye ve Tiyatro Müellifi Haldun Taner’in Hayatı

Öykü ve tiyatro müellifi, akademisyen Haldun Taner’in vefatının üzerinden 37 yıl geçti.

Türk tiyatrosunda epik ve kabarenin öncülerinden Taner, 16 Mayıs 1915’te Meclis-i Mebusan’ın İstanbul milletvekillerinden hukukçu Ahmet Selahattin Beyefendi ile Seza Hanım’ın oğlu olarak İstanbul’da dünyaya geldi.

Henüz 5 yaşındayken babasını kaybeden Taner, annesiyle büyükbabası Matbaa-i Amire Müdürü İsmail Hamit Bey’in Saraçhanebaşı’ndaki konağında yaşamaya başladı.

Konakta büyükannesi, teyzesi ve 4 dayısıyla hayatına devam eden Taner, Türkçenin inceliklerini, aile terbiyesini ve çalışma disiplinini annesinden öğrendi.

Okul tatillerinde tecrübe kazanmak için gittiği Hamid Matbaası, onun için bir hayat okulu oldu.

Çocukluk yıllarındaki bu deneyimi, müelliflik hayatı için de dönüm noktası olan Taner, bütün vaktini dedesinin matbaasında makine sesleri içinde geçirdi.

Galatasaray Lisesinden mezun oldu

Daha sonra ortaöğrenimi için Galatasaray Lisesine (Mekteb-i Sultani) giden Taner, 1935’te mezun oldu.

Haldun Taner, ekonomi ve siyaset üzerine eğitim almak için 1935-1938’de devlet bursuyla Almanya’daki Heidelberg Üniversitesine gitti.

Tüberküloz nedeniyle okulu yarıda bırakıp Türkiye’ye dönmek zorunda kalan Taner, 1938 ile 1942 ortasında Erenköy Sanatoryumunda tedavi gördü.

Küçük yaşlarda tiyatroya ilgi duyan Taner, bir açıklamasında, “Hasan Efendi’yi, Naşit’i, Cemal Sahir’i, Darülbedayi’yi, dayımın sınıf arkadaşı Şadi Fikret’in oyunlarını o devirde gördüm. Birinci gördüğüm sinema, Saraçhanebaşı’ndaki Ulusal Sinema idi. Daha sonra Alemdar ve Ali Efendi sinemalarına giderdik.” sözlerini kullanmıştı.

Yazdığı skeçlerle edebiyat dünyasına adım attı

Lisedeyken Fransızca edebiyat hocası Mösyö Dard’ın tavsiyesiyle kaleme aldığı skeçlerle edebiyat dünyasına adım atan Taner’in “Töhmet” isimli hikayesi, 1946’da “Haldun Yağcıoğlu” takma ismiyle Yedigün mecmuasında yayımlandı.

Öykü, oyun, skeç, kabare, senaryo ve hiciv tiplerinde yapıtlara de imza atan usta edebiyatçının yazıları, “Ülkü”, “Yücel”, “Varlık”, “Küçük Dergi” ve “Yeni İnsan” mecmualarında de okuyucuyla buluştu.

Politik hikayelerden oluşan “Yaşasın Demokrasi” kitabı 1949’da yayımlanan Taner, 1950’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’nı bitirdi ve sanat tarihi kürsüsünde asistan olarak misyon aldı.

Eserleri yurt içi ve dışında mükafatlar aldı

“Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu” kitabında yer alan birebir isimli kıssası New York Herald Tribune gazetesinin 1953’teki memleketler arası müsabakasında birinci olan Taner, 1956’da ise Varlık mecmuası tarafından “Yılın En Beğenilen Öykücüsü” seçildi.

Taner’in 1954’te yayımlanan “On İkiye Bir Var” kitabı 1955’te verilmeye başlanan Sait Faik Kıssa Armağanı’nı alan birinci eser olurken, birebir ismi taşıyan hikayesi, İsviçre Atlantis Yayınevinin düzenlediği “Zaman Üstüne Öyküler” müsabakasında ödül aldı.

Haldun Taner, 1955-1957’de Viyana Üniversitesinde ideoloji ve tiyatro eğitimi gördü. Birebir yıllarda Yeşilçam için senaryolar kaleme alan Taner, Viyana’da bulunduğu, klasik ve epik tiyatroyla da ilgilendiği bu yıllarda 700’den fazla oyun seyretti.

Darbe sebebiyle üniversitedeki misyonunu bıraktı

İstanbul Üniversitesinde 1957’de tiyatro tarihi ve dramaturgi dersleri veren Taner, birebir vakitte Tercüman gazetesinde köşe yazıları kaleme aldı.

Üniversitenin İktisat Fakültesi’nde 1 Mart 1960’ta okutman olarak çalışmaya başlayan müellif, darbe sebebiyle misyonu bırakmak zorunda kaldı.

Fransız Filolojisi Kürsüsü’nde 1962’de öğretim vazifelisi olan ve bu vazifeyi 21 Nisan 1976’ya kadar sürdüren müellif, 1950’den sonra İstanbul Edebiyat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü ile 1968’de kuruculuğunu üstlendiği Language and Culture Center Özel Tiyatro Okulunda (LCC) öğrenciler yetiştirdi.

Taner, 1960’tan itibaren tiyatro çalışmalarına ağırlaştı. Yeni olayları mevzu alan eleştirel oyunları sunmak için kabare tiyatrosunun kuruluşuna öncülük eden Taner, Ahmet Gülhan, Zeki Alasya ve Metin Akpınar ile 1967’de İstanbul’da Devekuşu Kabare Tiyatrosunu kurdu.

“Devekuşuna Mektuplar” başlıklı fıkralar yazdı

Münir Özkul ile 1969’da Bizim Tiyatro, Ahmet Gülhan ile 1978’de Tef Tiyatro Kümesini kuran Taner, Tercüman ve Milliyet gazetelerindeki köşesinde “Devekuşuna Mektuplar” başlığıyla fıkralar kaleme aldı.

Taner, oyunlarında meddah geleneği ve tuluat tiyatrosunun özelliklerinden yararlandı. Tiyatrodaki birinci yapıtlarında dramatik çeşidin başarılı örneklerini veren müellifin kaleme aldığı “Keşanlı Ali Destanı” oyunu, hem Türk tiyatrosunda epik tiyatronun birinci örneği oldu hem de Almanya, İngiltere, Çekoslovakya ve Yugoslavya’da sahnelendi.

“Sancho’nun Sabah Yürüyüşü” kitabı Bordighera Memleketler arası Mizah Şenliği’nde hikaye mükafatını kazanan Taner’in “Sersem Kocanın Kurnaz Karısı” oyunu ise 1972’de Türk Lisan Kurumu Tiyatro Ödülü’nün sahibi oldu.

Öykülerinde çoklukla insan ve insani bedeller, tabiat, hayat, vakit, ruhsal durumlar, seçme yetisi, seçicilik özelliği ve anormallik üzere başlıklara yer veren Taner, olayı ön planda tutan ve klasik örgülü öyküler yazdı.

Entrikalı, sürprizli ve güldürücü durumlara yapıtlarında yer ayıran muharrir, Birleşmiş Milletler UNESCO kültür komitelerinde da vazife aldı.

Haldun Taner, 7 Mayıs 1986’da kaldırıldığı Haydarpaşa Göğüs Hastanesinde hayatını kaybetti ve Küplüce Mezarlığı’na defnedildi.

Milliyet gazetesi tarafından 1987’den bu yana “Haldun Taner Hikaye Ödülü” düzenlenirken, muharririn ismi 1988’de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kent Tiyatrosunun Kadıköy Sahnesi ve Caddebostan’da bir sokağa verildi.