Et fiyatları neden yükseliyor?
Sektör temsilcilerine nazaran, Türkiye’de üretici desteklenmeden ve dışa bağımlılık azaltılmadan et sorunu çözülmez. Seçimlerden sonra iktidar değişse dahi sorunun kısa vadede çözülmesinin mümkün olmadığı görüşü hakim.Kırmızı et fiyatındaki artış gündemden düşmüyor. Resmi enflasyon sayılarına nazaran nisan ayında dana etinin kilogramı yüzde 13,34’lük artışla fiyatı en fazla artan eserler ortasında yer aldı. Dana eti fiyatı mart ayında da yüzde 20 yükselmişti.
Ulusal Kırmızı Et Kurulu’nun datalarına nazaran dana karkasın piyasa alım fiyatı geçen yılın sonundan bu yana ikiye katlandı. 27 Nisan itibariyle kesimhanelerden ve et kombinalarından alınan dana etinin kilogram fiyatı yaklaşık 225 liraya ulaştı. Türkiye Ziraat Odaları Birliği’ne nazaran ise üreticide yaklaşık 225 lira olan dana etinin fiyatı marketlerde ortalama 328 lirayı buluyor.
Rekabet Kurumu nisan ayında fiyat artışlarıyla ilgili inceleme başlatsa da fiyat artışlarının önüne geçilemedi. Son olarak Et ve Süt Kurumu Türkiye Kasaplar Federasyonu ile bir protokol imzalayarak kasaplara uygun fiyatlı kırmızı et satışı kararı aldı.
Peki bu adım fiyatların düşmesinde tesirli olacak mı?
“Artık denetimden çıktı”
DW Türkçe’ye konuşan Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği (TÜSEDAD) Lideri Sencer Solakoğlu, “Temel sorunumuz üretmemek” diyerek et fiyatlarının artık denetimden çıktığını söylüyor.
Solakoğlu’na nazaran 14 Mayıs seçimlerinden sonra iktidara kim gelirse gelsin et sorunu kısa vadede çözülemeyecek. Solakoğlu, “Türkiye’nin önümüzdeki 20 ayı et ve süt konusunda son derece karanlık ve öngörülemez” diyor.
DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez de üretim sorunu çözülmeden kontrollerle, market baskınlarıyla ya da Rekabet Heyeti’nin vereceği para cezalarıyla fiyat meselesinin çözülemeyeceği görüşünde. Suiçmez’e nazaran tahlil, üretimi daima kılarak üreticinin kar etmesine ve yatırım yapmasına imkan sağlayacak bir yapı oluşturulmasından geçiyor.
Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci ise bir televizyon kanalına yaptığı açıklamada, kırmızı et fiyatlarının gerilediğini argüman etti. Kirişci, “Kasap reyonu olan marketlerde biz fiyat garantili eser verdik. İstanbul’da başladık. Başarılı olduğunu gördüğümüzde Ankara’da da uyguluyoruz. Kıymayı 190 liradan satmaları karşılığında marketlere eser veriyoruz. Et Süt Kurumu’nun durması gereken yer regülasyon” dedi.
Yem ve süt sorunu çözülmedi
Sektör temsilcilerine nazaran hükümetin enflasyonu baskılamak için çiğ süt fiyatını düşük tutması bölümdeki ana sorunlardan biri.
Süt/yem paritesi temelde kırmızı et üretimini direkt etkileyen faktörlerin başında geliyor. Üreticiler, iktidarın seçim öncesinde enflasyonu baskılamak için çiğ süt fiyatını düşük tutmasının et ve sütteki krizin ana kaynağı olduğuna işaret ediyor. Buna nazaran üretimde artan maliyetler nedeniyle süt üreticisinin süt satışından kazandığı para ile hayvanlarını besleyeceği yemi alamaması, dişi hayvanlarını kesite göndermesi ile sonuçlanıyor.
Baki Remzi Suiçmez, yem ve süt sorunu çözülmeden et probleminin çözülemeyeceği görüşünde. Türkiye’nin kaba yemde yüzde 50’ler civarında dışarıya bağımlı olduğunu aktaran Suiçmez, yem fiyatlarındaki artışın çiğ süt fiyatlarına yansıtılmadığını belirtiyor. “Bir işletme bir litre süt satarak bir buçuk kilogram yem alamazsa kar etmez ve o süt hayvanları kesite girer” sözlerini kullanan Suiçmez, “Dolayısıyla hem hayvan sayımız hem süt üretimimiz azaldı. Et ve süt problemlerinin temel nedenlerinden biri bu. Bu kısır döngüyü aşmak için ise ya yemde dışa bağımlılığı azaltarak maliyetleri düşürmek ya da süt referans fiyatını yem maliyetlerinin üzerine çıkarmak gerekiyor” diyor.
Süt referans fiyatının 8 buçuk lira civarında olduğunu fakat maliyetinin 10 lirayı geçtiğini söyleyen Suiçmez, maliyetin üstünde verilecek 11-12 liralık fiyatın aslında uzun vadede tüketiciyi de koruyacağını anlatıyor.
Hayvan sayısı azalıyor
Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran, Türkiye’de büyükbaş hayvan sayısı 2022’de bir evvelki yıla nazaran yüzde 5,6 azalarak 17 milyon 24 bin oldu. Birebir devirde küçükbaş hayvan sayısı ise yüzde 2,2 düşüşle 56 milyon 266 bine indi.
Hayvan sayısı azalırken inek sütü üretimi de düştü. Ocak ayında 874 bin 67 ton olan ticari süt işletmelerince toplanan inek sütü ölçüsü şubatta yüzde 9,2 azalarak 793 bin 384 ton oldu.
Sencer Solakoğlu da üretici fiyat endeksinde ziraî girdi fiyatlarının yüzde 160’tan fazla arttığı devirlerde bile et ve süt fiyatlarının sabit tutulduğuna işaret ediyor. Et fiyatlarında son periyotta yaşanan artışların bir kısmının bundan kaynaklandığını lisana getiren Solakoğlu, “Ve hükümet artık denetimi kaybetti, fiyatları denetim edemez oldu. O yüzden artış var ki içeride sahiden hayvan kalmadığı için talebin karşısında arz yetersiz kaldı” diyor.
İthalat fiyatları düşürmedi
Sektör temsilcilerine nazaran et fiyatlarındaki artışın ikinci temel nedeni ise ithalat.
Türkiye’de uzun yıllardır et fiyatlarındaki artış spekülatif olarak kıymetlendirilerek ithalat buna karşı bir tahlil olarak sunuluyor. Bu yıl da evvel Et ve Süt Kurumu (ESK) 8 bin 500 ton karkas et ve 40 bin bölüme hazır canlı hayvan ithalatı için kontrat imzaladıklarını duyurdu. Akabinde da Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 500 bin besilik sığır ithalatı için özel kesime müsaade çıkarıldı. Bu sayede karkas etin fiyatının 140-150 liraya inmesi bekleniyordu.
Sencer Solakoğlu, 500 bin dana ithalatının 600 milyon dolara mal olduğunu belirterek et ve sütün yurtdışından da ucuza alınamayacağına, fiyatların neredeyse tıpkı olduğuna ve bunun üzerine nakliye maliyetlerinin ekleneceğine işaret ediyor.
Asıl tahlil kesilen anaç hayvanları yerine koymak” diyen Solakoğlu, “Bunun için de hiç yoktan 7 milyar dolar civarında bir bütçe ayırmamız lazım. Bu türlü de bir para yok. Münasebetiyle şu anda biz satın aldığımız etle yönetim etmeye çalışıyoruz” diye ekliyor.
“Önümüzdeki 20 ay karanlık”
Hayvan ithalatının da dolarla yapıldığını hatırlatan Solakoğlu, “Uruguay’dan getirilen hayvanlara baktığınız vakit 80 lira ile 100 lira bandında bir canlı hayvan fiyatı var. Artık canlı hayvanın yüzde 50’si kadar kemikli et ürettiğini düşünürseniz 200 lira karkas fiyatına geliyor. Şu anda Türkiye’deki fiyat da aşağı üst zati oralarda. Hasebiyle bundan sonra daha aşağıya düşürmenin tek yolu tüketiciye verilen eserde sübvansiyon gitmek” diyor.
Solakoğlu, bu nedenle Et ve Süt Kurumu eliyle “rekabete de ters biçimde” ucuz et dağıtımı yapıldığını belirterek bunun da yurt içinde hem kasapları ve esnafları hem de üreticiyi zora sokacak bir adım olduğunu söylüyor. Bu adımı seçim öncesi popülist bir siyaset olarak değerlendirdiklerini söz eden Solakoğlu, “Ama Türkiye’nin önümüzdeki 20 ayının et ve süt konusunda son derece karanlık ve öngörülemez olduğunu net tabir edebilirim” diye ekliyor.
Baki Remzi Suiçmez de son devirde yapılan bölümlük ve besilik dana ile karkas et ithalatının faturasının 18 milyar lirayı bulduğunu belirtiyor. Yurtdışından yapılan ithalatın maliyetinin Türkiye’deki karkas kesim maliyetinin üstünde olduğuna işaret eden Suiçmez, bu noktada ithalatın bir tahlil olmadığına işaret ediyor.
9,8 milyar dolarlık ithalat yapıldı
Türkiye’nin 2010 yılından itibaren devam olarak et ithalatına başladığını, 2022 sonuna kadar 9,8 milyar dolarlık ithalat yapıldığını lisana getiren Suiçmez, Tarım ve Orman Bakanı’nın da ithalatın tahlil olmadığını söylediğini fakat buna karşın ithalatın devam ettiğini aktarıyor.
Suiçmez’e nazaran Et ve Süt Kurumu’nun müdahaleleri de uzun vadede tahlil olmayacak. İthalat bağımlılığının azaltılarak yem maliyetlerinin düşürülmesi ve küçük ve orta ölçekli işletmelere dayanak verilmesi gerekiyor: “Çünkü sorunun temeli üretimdeki azalma, hayvan varlığının azalması ve çiftçinin yeni yatırımlar için önünü görmemesi. Şu anda kesilen hayvanların yerine yenisini koyup da dengeyi sağlamak için bizim iki üç yıllık bir müddete muhtaçlığımız var. Üreticinin üretime devam edeceği bir ortamda iç üretimle arz talep istikrarı sağlanmazsa bu sorun çözülmez.”
Türkiye’de gerçek hayvan varlığının ve mera varlığının da bilinmediğine işaret eden Suiçmez, “Önümüzde Kurban Bayramı var. Ne kadar hayvan kesilecek? Tahminen de en kıymetli sorun. Hayvancılık istatistiklerini bilmiyoruz, Hayvansal üretimle ilgili sağlıklı dataların de çok süratli bir formda çıkarılması lazım ki önümüzü görelim” diyor.
“İlk etapta 480-500 liraya çıkar”
14 Mayıs’ta iktidarın değişmesi halinde mazbata alınana kadar geçen süreçte şu anda makul bir düzeyde olmayan dolar ve faizlerle ilgili piyasada önemli bir türbülans yaşanacağını öngören Sencer Solakoğlu da “Hayvancılık bölümü de yem tarafında neredeyse büsbütün dolarize olduğu için buradaki fiyatlar bilhassa mayıs ayının çabucak ardından dolara endeksli bir formda afaki biçimde artacak ve bunun ne kadar olacağını kimse öngöremez durumda şu anda. Bizim iddiamız şu anda kasaplarda 350-380 lira bandında olan kıymanın 480-500 bandı birinci basamak olarak gözüküyor” tabirlerini kullanıyor.
Solakoğlu, haziran ve temmuzda ise Kurban Bayramı hasebiyle talebin artacağını, bunun da fiyatların daha da yükselmesine neden olabileceğini aktarıyor.
“Gelir artırıcı adımlar şart”
Seçimlerden sonra et sorunu ile ilgili değerli adımlar atılsa bile bu adımların kısa vadede sorunu çözme talihinin olmadığını düşünen Solakoğlu’na nazaran şayet hakikat atılımlar yapılırsa iki yıl sonunda Türkiye’de et sorunu kalmaz. Bunun için de çiftçi odaklı siyasetlerle çiftçinin her daim para kazandığı, hiçbir vakit üretmekten vazgeçmediği bir yapı oluşturmak gerekiyor.
Kısa vadede et fiyatı düşmeyeceği için vatandaşın gelirini artırıcı adımlara da gereksinim olduğunu vurgulayan Solakoğlu, “Asgari fiyatın bu durumda 25-30 bin lira bandına oturma mecburiliği var. Bu da endüstrici tarafından kabul edilebilir gözükmüyor. Hasebiyle yeni gelecek olan hükümet bunu bir istikrarda tutmak şartıyla değiştirebilir. Lakin et tarafında fiyatları hiçbir biçimde geri getirmeniz mümkün değil” diyor.