Çin, Ukrayna krizinin tahlili için arabulucu rolüne soyunuyor

Çin Devlet Lideri Şi Cinping, Ukraynalı mevkidaşı Volodimir Zelenskiy ile dün yaptığı telefon görüşmesinde, ülkesinin Rusya-Ukrayna Savaşı’nda siyasi tahlile ulaşılabilmesi için arabulucu rolü üsteleneceğinin işaretini verdi.

Çin Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamaya nazaran Şi, görüşmede, diyalog ve müzakerelerin sorunun tahlili için tek geçerli yol olduğunu vurgulayarak “Akılcı fikirler ve sesler yükselişteyken fırsatı pahalandırmak ve krizin siyasi tahlili için elverişli şartları oluşturmak kıymet taşıyor.” dedi.

Çin’in Ukrayna krizinde hep barışın yanında olduğunu, temel tavır olarak barış görüşmelerini teşvik ettiğini söyleyen Şi, Çin’in, krizin siyasi tahlili için görüşmeler yürütmek üzere, Avrasya İşlerinden Sorumlu Özel Temsilcisi Li Hui’yi Ukrayna ve öbür ülkelere göndereceğini belirtti. Şi, özel temsilci ve heyetinin, “tüm taraflarla derin bağlantıda bulunacağını” kaydetti.

Çin başkanı, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasından bu yana Zelenskiy ile birinci defa görüşürken arabuluculuk önerisi, Pekin’in Ukrayna krizinin siyasi tahlili için daha faal rol oynayabileceğine dair işaretleri birinci kere somutlaştırdı.

Şi, Ukrayna krizini Çin’in çıkarmadığını, çatışmanın tarafı da olmadığını vurgulayarak Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulunun daimi üyesi ve sorumluluk sahibi bir büyük ülke olarak yangına körükle gitmeyeceğini, durumu kendi çıkarına kullanmaya çalışmayacağını fakat seyirci de kalamayacağını lisana getirdi.

Çin, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasının akabinde “savaş” ve “işgal” sözcüklerini kullanmaktan kaçınmış, Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’ndeki oylamalarda çekimser kalarak Moskova’yı kınamayan az sayıda ülke ortasında yer almıştı.

Pekin idaresinin tavrı, Batı’da Rusya’yı “diplomatik ve telaffuz düzeyinde” desteklediği tenkitlerine sebep olmuştu.

Şi, savaş sonrasında Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile çok sefer görüşmesine ve hatta Moskova’yı ziyaret etmesine karşın Zelenskiy ile hiç temasta bulunmamıştı.

Arabuluculuk teşebbüsü, ABD ve Avrupa’da olumlu lakin temkinli karşılanırken Moskova ve Kiev idareleri, müzakereler konusunda mevcut durumlarını ve kaidelerini yineledi.

ABD ve Avrupa, olumlu lakin temkinli

Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Kurulu Stratejik Bağlantı Koordinatörü John Kirby, Şi-Zelenskiy görüşmesini memnuniyetle karşıladıklarını söz ederken savaşı bitirecek mümkün bir barış teklifini, Ukrayna halkı onay verdiği ve adil olduğu sürece destekleyeceklerinin altını çizdi.

Görüşmenin manalı bir barış sürecine, planına yahut teklifine dönüşüp dönüşmeyeceğinin şimdi bilinmediğini tabir eden Kirby, “Barışa götürecek her çabayı, o barış adil ve inanılır olduğu sürece alışılmış ki memnuniyetle karşılarız. Devlet Lideri Zelenskiy ve Ukraynalıların desteklemediği bir barış inanılır ve sürdürülebilir olmayacaktır.” dedi.

Kirby, ABD’nin savaşın sona ermesinden yana olduğunu, bunun için Rus güçlerinin derhal ülkene çekilmesi gerektiğini, buna dair şimdi işaret görülmediğini söz etti.

Avrupa Birliği (AB) Kurulu Lideri Ursula vonder Leyen’in Sözcüsü Eric Mamer de yaptığı açıklamada, telefon görüşmesini, “uzun müddettir geciken değerli bir birinci adım” olarak niteleyerek Çin’in BM Güvenlik Kurulu daimi üyesi olarak krizin tahlili için yükünü koyması gerektiğini vurguladı.

Mamer, “Çin liderliği, adil bir barış tabanı için Rusya’yı saldırganlığından vazgeçmeye, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü tekrar sağlamaya ve egemenliğine hürmet göstermeye ikna etmeli.” tabirlerini kullandı.

Özel temsilci Rusya’nın aşina olduğu isim

Çin’in görüşmeler için görevlendirdiği Avrasya İşleri Temsilcisi Li Hui, 2009-2019 yıllarında Moskova Büyükelçiliği yapmıştı. Li’nin, Rus başkan Putin’in aşina olduğu bir isim olarak ikna edici bir rol oynayabileceği öngörülüyor.

Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova, görüşmenin akabinde yaptığı açıklamada, Moskova’nın “Çin’in barış müzakerelerini yine başlatma konusundaki eforlarını not ettiklerini” belirtti.

Rusya ve Çin’in barışa yönelik vizyonlarının “genel olarak ahenk içinde” olduğunu söz eden Zaharova, hala barış müzakerelerinin yürütülememesinden Ukrayna’nın sorumlu olduğunu savundu.

Zaharova, “Kiev rejimi, bugüne dek Ukrayna krizinin siyasi ve diplomatik tahliline ait manalı teşebbüslere cevap vermedi. Nadiren müzakerelere mutabık olduklarında gerçekçi olmayan talepleri kural olarak öne sürdü.” diye konuştu.

Ukrayna idaresi, müzakerelerin lakin Rusya’nın işgal ettiği topraklardan çekilmesinin akabinde mümkün olabileceğini lisana getirirken Moskova bu talebi reddetmişti.

“Toprak ödünleriyle barış olamaz”

Ukrayna Devlet Lideri Zelenskiy, Şi ile görüşmesinin akabinde Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, “Devlet Lideri Şi ile uzun ve manalı bir telefon görüşmesi gerçekleştirdim. İnanıyorum ki bu görüşme Çin’in Ukrayna’ya büyükelçi atamasıyla birlikte ikili münasebetlerimize yeni bir güç katacak.” tabirlerini kullandı.

Zelenskiy, Şi ile “Ukrayna için adil ve istikrarlı barışın tesis edilmesi emeliyle mümkün etkileşim yollarını” ele aldıklarını belirterek şunları kaydetti:

“Kimse Ukrayna halkı kadar barışı istemiyor. Kendi topraklarımızdayız ve vazgeçilmez legal müdafaa hakkını kullanarak geleceğimiz için çaba ediyoruz. Barışın memleketler arası hukuk unsurlarına ve BM Kaidesi’ne hürmete dayalı adil ve sürdürülebilir olması gerekiyor. Toprak ödünleriyle barış olamaz. Ukrayna’nın toprak bütünlüğü 1991’deki hudutlar içinde yine sağlanmalıdır.”

Çin, Rusya-Ukrayna Savaşı’ndaki tutumu

Çin ile ABD ortasında jeostratejik rekabetin ve bölgesel tansiyonların arttığı bir periyotta başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, Pekin idaresini, “ortak düşman” algısıyla benzeri meydan okumalarla karşı karşıya olan Moskova ile yakınlaştırdı.

Çin ve Rus önderlerinin, savaşın başlamasında çabucak evvel, 4 Şubat 2022’de, Putin’in Pekin Kış Olimpiyatları için Çin’e yaptığı ziyaretteki görüşmede, “iki ülke ortasındaki dostluğun limiti olmadığına” vurgu yapan ortak açıklaması, Pekin idaresinin kısa müddet sonra başlayacak savaşta izleyeceği tavrının işareti olarak yorumlandı.

Çin, her ne kadar savaşın akabinde Rusya’ya yönelik memleketler arası yaptırımlara katılmasa da ABD ve Avrupa ile ekonomik ilgilerine ziyan vermemek için yaptırımların çerçevesine büyük ölçüde uydu.

Öte yandan Pekin, yaptırımların Avrupa ile Rusya ortasındaki alışverişleri kısıtlamasıyla taraf değiştiren ticaretten de kar sağladı. Savaşın akabinde iki ülke ortasındaki ticaret hacminin, bilhassa güç alanında arttığı gözlendi.

ABD, bilhassa son periyotta Rusya’ya savaşta silah dayanağı sağlamaması tarafında ikazda bulunurken Çin, direkt ve büyük çaplı silah satışı yapmasa da Moskova ile ortak askeri tatbikatlar dahil askeri işbirliğini sürdürdü.

Barış tekliflerinden arabuluculuğa

Çin, savaşın yıl dönümü olan 24 Şubat’ta krizin siyasi tahlili için tekliflerini içeren 12 unsurluk “tutum belgesi”ni açıkladı. Evrakta, gerginliklerin etaplı azaltılarak ateşkesin sağlanması gerektiği vurguladı.

Ateşkes önerisi, ABD ve Avrupa Birliği’nin yanı sıra öneriyi fiili durumun resmiyete dökülmesi olarak algılayan Ukrayna tarafından da kabul görmemişti. Kiev idaresi, bu şartlardaki bir barışın “savaşın dondurulması” manasına geleceğini lisana getirdi.

Rusya da Çin’in görüşüne ehemmiyet verdiğini lakin mevcut şartlarda Ukrayna probleminin tahlilinde barış yoluna geçişin sağlanması için gerekli şartların oluşmadığını bildirdi.

Çin Devlet Lideri Şi Cinping de 20-22 Mart’ta Moskova’yı ziyaretinde Ukrayna sıkıntısına siyasi tahlil davetinde bulunmuş; ziyarette, Pekin ile Moskova ortasında stratejik işbirliğinin global boyutta genişletilmesine yapılan vurgu, Çin’in Rusya’ya dayanağının sürdüğünün işareti olarak yorumlanmıştı.