Araştırmacı Bigo: “Bize nazaran Fransa’nın (Ruanda soykırımında) makul bir hata paydaşlığı var”

Fransa’daki Survie Derneği Ruanda Çalışma Kümesi üyesi Andre Bigo, ülkesinin 1994’teki Ruanda soykırımı öncesi katliamı yapanların müttefiki olduğunu söyleyerek, “Bize nazaran Fransa’nın (soykırımda) makul bir kabahat iştiraki var.” dedi.

Ruanda Soykırımı’nın yıl dönümü vesilesiyle AA muhabirine açıklamalarda bulunan Bigo, sırasıyla Almanya, Belçika ve Fransa sömürgesi olan Ruanda’nın evvelce krallıkla yönetildiğini, idarede çoklukla Tutsilerin kelam sahibi olduğunu söyledi.

Diğer yandan Hutuların farklı bir etnisite olmadığına işaret eden Bigo, yapılan işe, hayat biçimine nazaran kümeler ortasında geçiş olduğunu kaydetti.

Andre Bigo, sömürgecilerin Tutsi-Hutu ayrımını etnik bir ayrım olarak okuyarak, seçkinleri Tutsi olarak kabul ettiklerini ve onları desteklediklerini vurguladı.

Tutsilerin kaçışı 1959’da başladı

Afrika kıtasındaki sömürge zıddı hareketlere paralel olarak Ruanda’da 1959’da Hutuların yaptığı toplumsal ihtilalde, monarşinin kaldırıldığına işaret eden Bigo, bu süreçte maksat alınan yüz binlerce Tutsinin ülkeyi terk ederek Uganda, Tanzanya ve Kongo’ya sığındığını anımsattı.

Fransız araştırmacı, kaçışları 1959’da başlayan Tutsilerin tekrar eden kıyımlar, ayrımcı kota uygulamalarıyla ülkelerinde gittikçe dışlandıklarına ve bunun 1990’lara kadar devam ettiğine dikkati çekti.

Tutsi diasporasının 1990-1994 ortasında komşu ülkelerde yeşermeye başlamasıyla, Ruanda’ya girişlerinin büsbütün yasaklandığını, Tutsilerin artık silah zoruyla dönmeye karar verdiğini söyleyen Bigo, tüm bu gelişmelerin soykırıma yer oluşturduğunu anlattı.

“Uluslarası toplum müdahale etseydi, soykırım önlenebilirdi”

Bigo, 1994’teki soykırım öncesi olayları bir iç sıkıntı olarak kıymetlendiren Fransa’nın müdahale etmediğini savunarak milletlerarası toplum ve Fransa’nın, muhtemel bir katliamın önüne geçmek için 1991-1993 yılları ortasında tarafların iştirakiyle Tanzanya’nın Aruşa kentinde barış görüşmeleri düzenlediğini anımsattı.

Barış görüşmeleriyle, Ruanda’da silahlı Tutsilerin kotalı olarak resmi orduya katılmasına müsaade verildiğini, 1993’te ölçülü bir hükümet kurulduğunu anlatan Bigo, radikal Hutuların bu gelişmelere karşı çıktığını ve düzenledikleri ataklarla muahedeyi uygulanamaz hale getirmeyi hedeflediklerini aktardı.

Bigo, 1994’te 6 Nisan’ı 7 Nisan’a bağlayan gece Aruşa’dan, uzlaşmayı kabul etmiş bir halde dönen devrin Ruanda Devlet Lideri Juvenal Habyarimana’nın uçağının düşürülmesinin soykırımın fitilini ateşlediğini söz etti.

Soykırım başladığında ülkede varlığı bulunan Birleşmiş Milletler (BM), Fransa ve Belçika’nın imkanları olsa da müdahalede bulunmadıklarını söyleyen Bigo şunları kaydetti:

“Fransa, kendi vatandaşlarını almaya geldiğinde müdahale edebilirdi fakat yaşananları görmezlikte geldi. Tüm ögeler yaşananların soykırım olduğunu gösterse de Fransa ve milletlerarası toplum bunu etnik çatışma olarak görmeyi tercih etti. Şayet milletlerarası toplum yani Fransa, Belçika, BM yahut ABD nitekim müdahale etseydi soykırım önlenebilirdi.”

Fransız araştırmacı, başta Habyarimana hükümetini destekleyen Fransa’nın, Habyarimana öldüğünde yerine gelen geçiş hükümetini desteklemediğini lakin eski müttefikleri olduğu için de büsbütün bağlarını kesmediğini kaydetti.

“Kesinlikle bir körlük vardı”

Andre Bigo, Fransa’nın 1990-1994 yılları ortasında Tutsi aksisi ve ırkçı siyaset güden müttefiklerini, Aruşa Mutabakatı aracılığıyla ölçülü yere çekmeye çalışırken başka ülkelerin buna yanaşmadığı değerlendirmesinde bulundu.

“Ancak Fransa, bunu Ruanda’da kabul edilemez şeylerin olduğu bir ortamda yapmaya çalışıyordu. Ülkede katliamlar ve gibisi durumlar yaşanıyorken bunu yapmak… Mutlaka bir körlük vardı.” diyen Bigo, soykırımın 3-4 ay sürdüğünü, Fransa’nın lakin haziran ayında soykırım mağdurlarını kurtarmak için bir misyon gönderme kararı aldığını söz etti.

Bigo, Fransa’nın, 23 Haziran 1994’te Ruanda’nın güneybatısında başlattığı Turkuaz Operasyonu’nun bir “insani operasyon” olmasının yanı sıra birebir vakitte Hutuların da müzakere masasına gelmesine imkan sağladığını söyledi.

Soykırım sorumlularının Fransa tarafından tutuklanmadığını ve Kongo’nun doğusuna gerçek giderek bu bölgenin istikrarsızlaşmasına yol açtığını lisana getiren Bigo, soykırımda makul bir sorumluluğu olduğuna işaret ettiği Paris idaresi için “Fransa bunu engelleyebilirdi.” diye konuştu.

Bigo, 1994’ten bu yana Fransa’nın Ruanda soykırımındaki sorumluluğu ve mümkün bir “suç ortaklığına” ait müzakereler olduğunu, bunun üzerine Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un talebiyle araştırma yapılması için Duclert Kurulu’nun kurulduğunu hatırlattı.

Andre Bigo, Fransa’daki Ulusal Meclisin kimi evraklara ulaşmasına müsaade vermese de kurulun şimdiye kadar kapalı olan arşivlerin büyük bir kısmına erişebildiğini tabir etti.

“Bize nazaran (Fransa’nın soykırımda) belli bir cürüm iştiraki var”

Bigo, kurulun raporunda Fransa’nın bu soykırımda “suç ortağı” olmadığını belirtse de ağır sorumluluğu olduğu sonucuna vardığını belirtti.

“Bize nazaran Fransa’nın (Ruanda soykırımında) muhakkak bir cürüm paydaşlığı var.” diyen Bigo, buna ait dernekleri aracılığıyla yargıya başvurduklarını söyledi.

Bigo, Ruanda soykırımının birçok failinin Ruanda Memleketler arası Ceza Mahkemesi, Almanya, Belçika, Kanada ve ABD üzere ülkelerin mahkemeleri tarafından mahkum edildiğini anımsattı.

Tüm faillerin mahkum edilmediğini ve firar edenler olduğunu vurgulan Bigo, “Fransa soykırım öncesi bunların (katliamı yapanların) müttefikiydi.” sözünü kullandı.

Fransız araştırmacı, birçok soykırım şüphelisinin Fransa’ya sığındığını ve bu ülkenin onlar için bir çeşit “sığınak” haline geldiğini söyleyerek adaletin bunlara karşı yavaş işlediğine dikkati çekti.

Ruanda’da 1994’te Hutular, devrin Devlet Lideri Habyarimana’nın uçağının düşmesinden sorumlu tuttukları Tutsilere karşı soykırım başlatmıştı. Ülkede 100 gün süren katliamda 800 binden fazla Tutsi hayatını kaybetmişti.