Zelzelede oluşan 400 kilometrelik yüzey kırığı kesintisiz görüntülendi

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü bünyesindeki yapılan çalışmayla, Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde 11 vilayette yaklaşık 400 kilometre uzunluğundaki zelzele yüzey kırığı kesintisiz olarak insansız hava aracıyla kayıt altına alındı.

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsünden Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cengiz Yıldırım yürütücülüğünde birebir enstitüden Prof.Dr. Mehmet Akif Sarıkaya, Doç. Dr. Orkan Özcan ve Dr. Semih Sami Akay tarafından Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat’taki zelzelelerin akabinde sarsıntı yüzey kırığının kesintisiz görüntülenmesi için çalışma başlatıldı.

Bu kapsamda bilim insanları, sarsıntıların etkilediği 11 vilayette yaklaşık 1 ay süren saha incelemelerinde bulundu.

Çalışma sonucunda, sarsıntı bölgesindeki 400 kilometre zelzele yüzey kırığı, kesintisiz olarak insansız hava aracıyla kaydedildi.

Çalışmada, Göksun’da 30 ile 40 santimetrelik yer değiştirmeler yaşandığı fakat Göksun’un 20 kilometre doğusunda Fındık köyünde yolun 7 metre yer değiştirdiği, bu yüzden bölgedeki derede küçük göl oluşumu tespit edildi.

Aynı araştırmada, Göksun’un doğusundaki Barış köyünde yolların 8,6 – 8,9 metre yer değiştiği, bu nedenle yolun kullanılamaz hale geldiği, yol üzerindeki güç iletim çizgilerinin bir evvelki pozisyonuna nazaran 8 metre batıya hakikat hareket ettiği belirlendi.

Gaziantep’teki Narlı bölgesindeki tarlaların yatay ve düşey istikamette yaklaşık 1 metre 80 santimetre çöktüğü tespiti yapıldı.

“İkinci zelzelede 8 ile 9 metreye yer değiştirmeler ölçtük”

Prof. Dr. Cengiz Yıldırım, araştırmaya ait AA muhabirine yaptığı açıklamada, zelzelelerin akabinde grup oluşturarak 1 Mart’ta bölgeye hareket ettiklerini söyledi.

Projeyle, bir zelzele yüzey kırığının baştan sonuna kadar örneğini çıkardıklarını belirten Yıldırım, “İlk zelzelede 300 kilometre, ikinci sarsıntıda yaklaşık 100 kilometre boyunca kesintisiz olarak üç boyutlu yüksek çözünürlüklü ve yüksek yersel doğrulukta yüzey kırığını haritalandırdık. Bu çalışma daha evvel Türkiye’de bu kadar yüksek çözünürlükte hiç yapılmamıştı. Dünyada da bizim ulaştığımız çözünürlüğe ulaşılmadı. Maksadımız yüzey kırığını en küçük kılcal çatlaklarına kadar birincil ve ikincil yapıları olmak üzere haritalamak, bunun üzerindeki yer değiştirmeleri belirlemekti.” dedi.

Gaziantep’i merkez alarak en güneyde Hatay Havaalanı’nın olduğu bölgeden, kuzeyde Çelikhan’ın Memnun Köyü’ne kadar birinci zelzelenin yüzey kırığı boyunca çalıştıklarını anlatan Yıldırım, “İkinci sarsıntının yüzey kırığının Göksun’dan, Nurhak’ın kuzeydoğusundaki Çığlık Köyüne kadar bütün bölgeyi kesintisiz olarak uçtuk. Bölgede farklı faylar hakkında bilgilerimiz çok sonlu. Bu faylar 7’nin üzerinde sarsıntı üretme potansiyeline sahip. Bu alakayı anlayabilmek için bu sarsıntı yüzey kırıklığının çok ayrıntılı halde haritalanması gerekiyordu.” diye konuştu.

Çalışmada birinci zelzele büyüklük olarak ikinci sarsıntıdan daha büyük olmasına karşın, yer değiştirmelerin ikinci zelzeleden daha düşük olduğunu tespit ettiklerini vurgulayan Yıldırım, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Gölbaşı etrafında yer değiştirmeleri 6 metre civarında ölçtük lakin ikinci sarsıntıda yer değiştirmeleri 8 – 9 metre ortasında ölçtük. Zelzelede en fazla hasarı fay zonu boyunca Nurdağı, Kırıkhan, Hatay merkezde gözlemledik. Kuzeyde sarsıntı yüzey kırığının daha çizgisel, dar bir zonda ilerlerken güneyde, Hatay civarında çok daha geniş bir zonda yüzey kırığının oluştuğunu belirledik. Canlı fayların haritalanması çok değerli. MTA, yaklaşık 30 yıldır Türkiye’nin canlı faylarını haritalandırıyor. Zelzelede fayların haritalanmasında çizilen fayların bir kısmı yüzey kırığıyla çok net örtüşürken birtakım yerlerde yüzey kırığının çizilen bu faylardan uzaklaştığını ve bu fay çizgilerinden saptığını gördük. Birden fazla yerde sahiden fay, yüzey kırığı fayını takip ediyor lakin etmediği alanlar var. Projemizle ileriye yönelik olarak zelzele beklenen fay zonlarının tekrar gözden geçirilmesi, bilhassa sakınım zonlarının genişliğinin belirlenmesi manasında değerli bir katkı verecek. Çalışmamız 3 boyutlu bir çalışma. Burada sanal bir stüdyo oluşturduk. Buraya gelenler sanal gözlüklerini taktıklarında artık yüzey kırığı üzerinde yürüyebilecekler, bizim alanda gördüğümüz çözünürlükte ve ayrıntıda yüzey kırığı üzerinde ölçüm yapabilecekler.”

“Gaziantep’ten Kahramanmaraş’a hakikat ana yol yaklaşık 4 metre yer değiştirdi”

Çalışma ile zelzele bölgesinde yüzey kırığının deformasyonlarıyla ilgili müşahedeler de yaptıklarını anlatan Yıldırım, Gaziantep’ten Kahramanmaraş’a gerçek ana yolun yaklaşık 4 metre yer değiştirdiğini tespit ettiklerini belirtti.

Yıldırım, Pazarcık ve Gölbaşında tarla sonlarında 5 metreye varan yer değişmelerin yaşandığını vurgulayarak, “Buralarda küçük derelerin yataklarında 5 metreye varan yer değiştirmeler olduğunu gördük. Pazarcık’ın çabucak kuzeyinde Gölbaşı’na gerçek demiryolunun sarsıntı sırasında ziyan gördüğünü ve yamulduğunu gözlemledik. Bu müşahedeler çok değerli. Sarsıntı sırasında bu yer değiştirmelerin dağılımı, bu deformasyonun etraftaki hasar-zemin münasebeti, inşaat mühendisliği ve yer bilimleri mühendisliği açısından tartışacak hususlar. Bizde onlar için data tabanı oluşturduk.” değerlendirmesinde bulundu.

“Çalışmada 400 kilometrelik çizgisi büsbütün taradık”

İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsünden Öğretim Üyesi Doç. Dr. Orkan Özcan ise zelzele yüzey kırığının belirlenmesi için insansız hava aracı kullandıklarını söyledi.

Endüstriyel olarak tasarlanan insansız hava aracına entegre edilen yüksek çözünürlüklü algılayıcılar kullanarak bilgileri topladıklarını anlatan Özcan, “Çalışmada 400 kilometrelik sınırı büsbütün taradık. Bu kapsamda optik datalarla gözle görebildiğimiz kısımları olabildiğince takip ettik. Burada takip edemediğimiz, orman altı, tarım, nadasa bırakılmış alanlarda yahut kent merkezlerindeki yerlerde yüzey kırığının takibi için termal bilgiyi kullandık.” diye konuştu.