Zelzele endüstricinin nitelikli iş gücünü de vurdu

Kahramanmaraş ve Hatay merkezli zelzeleler, bölgedeki imalat endüstrisi iş yerlerinin vasıflı iş gücü kapasitesinde kıymetli kayıplara yol açtı.

AA muhabirinin Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığınca hazırlanan “2023 Kahramanmaraş ve Hatay Zelzeleleri Raporu”ndan yaptığı derlemeye nazaran, 2022’de toplam 254,2 milyar dolar olan ülke ihracatının yüzde 8,6’sına karşılık gelen 21,9 milyar dolarlık kısmı sarsıntı bölgesindeki vilayetlerden sağlandı.

2021’de bölge vilayetlerindeki imalat endüstrisinin ülkenin gayri safi yurt içi hasılası (GSYH) içindeki hissesi yüzde 11,5 olarak hesaplanırken, Adana’da kimya, dokuma ve besin, Gaziantep’te kimya, besin ve yaş meyve, dokuma, makine ve mobilya, Hatay ve Osmaniye’de demir-çelik ve yaş meyve, Kahramanmaraş’ta tekstil-giyim bölgede 300 milyon doların üzerinde ihracatı olan dallar olarak öne çıktı.

Deprem bölgesinde 314’ü büyük, 779’u orta, 3 bin 769’u küçük ve 42 bin 719’u mikro ölçekli olmak üzere 47 bin 581 imalat endüstrisi firması yer alırken, afet öncesi bölgede 38 organize sanayi bölgesinin (OSB) hizmet verdiği ve buralarda faaliyet gösteren 4 bin 997 firmanın yaklaşık 550 bin bireye istihdam sağladığı tespiti yapıldı.

Bölgedeki OSB’lerdeki istihdam, ülke genelindeki tüm OSB’lerdeki istihdamın yaklaşık yüzde 22’sine karşılık gelirken, 116 küçük sanayi sitesinde de (KSS) 31 bin 127 iş yerinin yer aldığı belirlendi.

İlk değerlendirmelere nazaran zelzele, bölgedeki planlı sanayi alanlarında (OSB ve KSS) değerli bir hasara yol açmadı. Lakin güç ve ulaştırma-haberleşme altyapısında oluşan hasar yahut iş gücü eksikliği nedeniyle birtakım tesislerde üretimin bir müddet aksayabileceği öngörülüyor.

Depremin imalat endüstrisi iş yerleri üzerindeki en değerli ve telafisi güç olan tesiri, vasıflı iş gücünde ortaya çıkan kayıp oldu. Birtakım tesislerde kilit işçi kaybı ve işçi şartlarından kaynaklanan zorluklar nedeniyle operasyonlarda kesintilerin olması bekleniyor.

İhracata yönelik üretim yapan kimi kuruluşlarla bu kuruşlara orta malı üreten tesislerin zelzele hasarları nedeniyle üretimdeki ve teslimattaki aksamalar sonucunda ihracatın olumsuz istikamette etkileneceği iddia ediliyor. Üretime orta verilmesi nedeniyle kimi eserlerde oluşacak talep açığı ithalatla karşılanabilir.

8 bin 599 firmayla görüşüldü

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca gerçekleştirilen anket ve saha çalışmasında 11 vilayette 2 bin 398’i ile yüz yüze, 6 bin 201’i ile telefon yoluyla olmak üzere toplam 8 bin 599 firmayla görüşüldü.

Bakanlığın yaptığı bu çalışmaya nazaran, 8 bin 599 firma için imalat endüstrisinde toplam hasarın 81 milyar 155 milyon lira olması bekleniyor. Bu hasarın 31 milyar 117 milyon lirasını bina, 24 milyar 852 milyon lirasını makine ve 15 milyar 126 milyon lirasını ise stok hasarı oluşturdu.

Deprem sonrası yapılan birinci tespitlere nazaran sanayi tesislerinde bina ve makine-teçhizat bağlamında önemli bir sorun bulunmazken temel sorunun insan kaynağında yaşanması bekleniyor. Firmaların, bu bahiste sıkıntılar yaşayacağı ve bu durumun da üretim süreçlerini etkileyeceği bedellendiriliyor. Bu sebeple iş gücü kaybına ve muhtaçlığına yönelik kapsamlı çalışma yapılması gerekiyor.

Bina, makine-teçhizat ve insan kaynağında oluşan ziyan tespit çalışmaları devam ederken ortaya çıkacak maliyete nazaran gerekli düzenlemeler yapılacak.

İmalat endüstrisi için öneriler

Öte yandan raporda kısa vadede, hasar tespitlerinin ve denetimlerin en kısa vakitte yapılması ve kullanılır durumdaki sanayi tesislerinde acilen üretime geçilmesi ismine şu tekliflerde bulunuldu:

“- Bölgede faaliyet gösteren firmaların üretime geçişlerini hızlandırmak emeliyle yıllık amortisman gereksinimini karşılayacak seviyede dayanak verilmesi

İhracat pazarlarının kaybedilmemesi için, bilhassa hazır giysi endüstrisinde hasara uğrayan firmalara ilişkin ihracat kontaklarının diğer firmalara kaydırılması ve fason üretim yaptırılması

Depremden hasar gören araçları kapsamak üzere, ticari araç ve tarım traktörü satın alımlarında kredi ve vergi kolaylıkları getirilmesi

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca OSB ve KSS’lere kullandırılan kredi oranlarının dal ve bölge seviyesinde iyileştirilmesi

OSB ve KSS kredilerinde itfa planına nazaran geri ödemelerine başlamış yahut başlayacak olan OSB ve KSS’lerin hasar durumlarına nazaran itfa ertelemelerinin yapılması

OSB ve KSS hak edişlerinde bölgeye öncelik tanınması

Üretim faaliyetleri sarsıntı yüzünden kesintiye uğrayan küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) kapsamındaki işletmelerden yatırım ve/veya işletme kredisi kullananlar için 1 yıl borç ertelemesi uygulamasına gidilmesi ve yatırım kredilerinde uygulanan ödemesiz periyodun 1 yıl uzatılması

KOBİ tarifine uyan sınai tesislerinde bina, makine, teçhizat tamiratı ve yeni makine alımı için kredi dayanak limitlerinin artırılması, bölgeye öncelik tanınması

Depremde hasar gören teçhizatlarını yenileyecek işletmelerde makina ve teçhizat alımları için bir defaya mahsus olmak üzere katma kıymet vergisi (KDV) ve gümrük vergisi istisnası sağlanması.”

Raporda, orta vadede, sarsıntı tahribatı nedeniyle trafik kayıtları silinen motorlu taşıt aracının sahibi kişi ve kuruluşla bunların hayattaki mirasçıları için tekrar motorlu taşıt aracı temininde, yerli eser olmak ve muhakkak bir mühlet içinde periyot ya da satışı yapılması önerildi.

Kendi vilayetinde kayıt ve tescili yapılmak kaidesiyle, ticari araç satın alacak sürücü esnafı için Halk Bankası, tarım traktörü satın alacak çiftçiler için Ziraat Bankasından kolay ve düşük maliyette kredi sağlanması ve sarsıntı bölgesinde motorlu taşıt aracı yahut tarım traktörü satın almak üzere kullanılacak tüketici kredilerinde vergi kolaylıklarının sağlanması tavsiye edilen raporda, mevcut ve yeni inşa edilecek OSB ve KSS’lerde faaliyet gösteren işletmelerde sarsıntı sigortası uygulamasının en kısa vakitte hayata geçirilebilmesi için düzenlemelerin yapılması teklifinde de bulunuldu.

Sanayi tesislerinin, uzun vadede, zelzele bölgesi olan Marmara Bölgesi’nden başka bölgelere taşınması, bu biçimde hem oluşması olası zelzele ziyanının hem de plansız kentleşmeden kaynaklanan öbür ekonomik ve çevresel sorunların azaltılması önerilen raporda, zelzele bölgesindeki vilayetlerin ve ilçelerin hasarlarının gözden geçirilerek mevcut teşviklerin revize edilmesi ve sanayi tesislerinin, çelik konstrüksiyon olmak üzere, sarsıntıya daha güçlü yapılar formunda inşasının sağlanması gerektiğine işaret edildi.