Yemen’de artan bölgesel ve memleketler arası uğraşlara karşın siyasi tahlilin önündeki mahzurlar sürüyor

Yemen’de hükümet ile İran takviyeli Husiler ortasında barışı sağlamak için bölgesel ve milletlerarası gayretler artarken siyasi tahlilin önünde hala kimi mahzurlar bulunuyor.

Yemen son günlerde Suudi Arabistan ve Umman heyetinin “ateşkes mutabakatını yenileme ve kalıcı siyasi tahlile ulaşma” maksadıyla Husilerin denetimindeki başşehir Sana’ya gerçekleştirdiği ziyaretle sonuçlanan arabuluculuk teşebbüslerinin yanı sıra ABD, Birleşmiş Milletler (BM), İngiltere ve Avrupa Birliği’nin yürüttüğü memleketler arası eforlara sahne oluyor.

Yoğun diplomatik atılımlar ortasında Yemen krizi, gözlemcilerin tabiriyle “savaşa hayır” ile “barışa hayır” ortasında gidip geliyor.

Suudi Arabistan ile Husiler ortasındaki görüşmeler tekrar başlayacak

Yemen Dışişleri Bakanı Ahmed Avad bin Mubarek 20 Nisan’da AA muhabirine yaptığı açıklamada, Suudi Arabistan heyeti ile Husiler ortasındaki görüşmelerin Ramazan Bayramı’nın akabinde yine başlayacağını söyledi.

Bin Mubarek, Suudi Arabistan’ın 2021’de Yemen’deki savaşı bitirmek için bir teşebbüs başlattığını, akabinde da BM Yemen Özel Temsilcisi Hans Grundberg’in ateşkesle başlayan etaplı bir tahlil planı sunduğunu hatırlattı.

Bunun Suudi Arabistan’ın Umman aracılığıyla Husiler ile irtibata geçmesini gerektirdiğini, bu temasın daha sonra Suudi Arabistan ile Husiler ortasında direkt görüşmelere dönüştüğünü aktaran Bin Mubarek, 8-13 Nisan’da başşehir Sana’da Suudi Arabistan’ın Yemen Büyükelçisi Muhammed Al Cabir ile Husi yöneticilerin bir ortaya geldiğini söz etti.

Husilerin Yüksek Siyasi Kurul Lideri Mehdi el-Meşat da 16 Nisan’da yaptığı açıklamada, görüşmelerin pek çok noktada olumlu geçtiğini ve Suudi Arabistan heyeti ile Ramazan Bayramı’ndan sonra tekrar bir ortaya gelme konusunda anlaştıklarını bildirdi.

Öte yandan Yemen’de aktif iki ülke Suudi Arabistan-İran ekseninde yaşanan gelişmeler de krizin seyrini etkilemiş üzere görülüyor.

Riyad ve Tahran’ın 7 yıl ortadan sonra 10 Mart’ta Pekin’de Çinli yetkililerin aracılığıyla diplomatik bağların iki ay içinde yine başlatılması konusunda muahedeye varması, Husilerin Suudi Arabistan’a karşı tavrını ve telaffuzlarını değiştirdi. Bu gelişmeler Yemen’deki krize siyasi tahlil bulmak ismine gergin atmosferin yumuşamasına katkı sağlayabilir.

Aynı vakitte Husilerin durumundaki değişiklik, milletlerarası diplomatik eforlar ve BM’nin rolündeki gerileme ile Suudi Arabistan’ın Husilerle direkt bağlantı kurması ve Suudi Arabistan’ın kendini arabulucu olarak sunmasından kaynaklanıyor.

Husiler taleplerini artırıyor

Aslında Suudi Arabistan ile Husiler ortasındaki görüşmelerin yakında yine başlayacak olması barışa dair umutları artırmakla birlikte birçok noktanın hala tartışmalı olduğunu gösteriyor.

Yemen hükümetinden bir kaynak, Arap koalisyonunun barış kararı aldığını fark eden Husilerin daha büyük kazanımlar elde etmek için taleplerini artırdığını belirtiyor.

Husiler, silahlarını ve denetimleri altındaki bölgeleri teslim etmeden evvel yasal bir taraf olarak tanınmak istiyor.

Buna ek olarak, Yemen hükümetine yakın kaynaklar, Husilerin, hükümete ilişkin bölgelerdeki maaşları ve petrol gelirlerinin büyük bir kısmının kendilerine ödenmesini ve denetimleri altındaki bölgelerde gelirleri tekelleştirmeyi kural koştuğunu, bunun da müzakereleri zorlaştırabileceğini ve görüşmelerde başa dönülmesine yol açabileceğini söylüyor.

Husilerden bu mevzuda çabucak yorum alınamadı lakin Yüksek Siyasi Kurul Üyesi Muhammed Ali el-Husi, birkaç gün evvel yaptığı açıklamada, “Suudi Arabistan insani seviyede somut, pratik adımlar atmadığı sürece görüşmelerin ve tartışmaların bir ehemmiyeti yok.” sözlerini kullandı.

Husilerin ateşkes yerine savaşı büsbütün bitirmeyi beklediğini kaydeden Husi, limanların, Sana havaalanının açılması ve maaşların ödenmesiyle ilgili birtakım taleplerden kelam etti.

Siyasi tahlilin karşılaştığı zorluklar

Siyasi tahlilin olmazsa olmazı olarak taraflarca sunulan unsurlar de ülkedeki savaşı kapsamlı halde sona erdirme eforlarını hala tehdit ediyor.

Bu bağlamda Yemen hükümeti müzakere masasında lisana getirdiği; Körfez teşebbüsü (2011), Ulusal Diyalog Konferansı sonuçları (2013-2014) ve BM Güvenlik Kurulunun bilhassa 2216 sayılı (Husilerin denetim altındaki bölgeleri terk etmesini zarurî kılan) kararları olmak üzere 3 hususa sıkı sıkıya bağlı. Husiler ise bunları reddetmekte.

Yemen Dışişleri Bakanı Bin Mubarek, daha evvel AA muhabirine yaptığı açıklamada, bu üç unsurun reddedilmesi ve yerine getirilmemesinin ülkedeki krizin sürmesine neden olan en kıymetli faktörler olduğunu belirtmişti.

Yemen Başkanlık Kurulu Lideri Reşad el-Alimi de Ramazan Bayramı münasebetiyle yaptığı açıklamada, Husileri “girişimlere cevap vermemek, ertelemek ve bunları siyasi amaçlarına ulaşmakta aldatıcı medya kampanyaları için kullanmakla” suçladı.

Alimi, Yemen halkının acılarını hafifletmek; bölgesel, BM ve memleketler arası arabulucuların uğraşlarının önünü açmak için gerekli tüm ödünleri verdiklerini kaydetti.

Güney meselesi

Ülkenin güneyinde yaşanan çekişmeler de krizin son formda sonlanması gölgeleyen çetrefilli bahislerden biri.

Halihazırda yasal Yemen hükümeti ve Başkanlık Kurulu Meclisine katılan Birleşik Arap Emirlikleri takviyeli Güney Geçiş Kurulu (GGK), “ülkenin kuzeyinin güneyinden ayrılması” prensibini savunuyor.

Başkanlık Kurulu Lideri Alimi, hususa ait şubatta yaptığı açıklamada, “Güney sıkıntısı, haklı bir husus. Fakat şu an bunun konuşulması ya da bu mevzuya ait tahlilin tartışılması uygun olmayabilir.” tabirini kullanmıştı.

Alimi, devlet kurumlarının aslına uygun biçimde tekrar onarılmasından sonra tüm sıkıntıların masaya konulacağı, şiddet ya da ret değil de diyalogla bu sorunlara tahlil bulunacağını belirtmişti.

Konsey Lideri, bu sorunların, devlete ve gelecekteki siyasi sistemin belirlenmesine ait siyasi sistem çerçevesinde ele alınması gerektiğini tabir etti.

Uygun olmayan kaidelerle gelen barış

Uzmanlara nazaran mevcut şartlar kalıcı barış için pek uygun değil.

AA muhabirine konuşan Yemenli siyaset uzmanı Ali el-Fakih, “Barış süreci, kimi sağlam şartlar ve temeller gerektiriyor lakin şu an bunlar pratikte mevcut değil.” dedi.

Fakih, barışın en kıymetli kaidelerinden birinin tarafların barışa olan gereksinimlerini ve savaşın beyhudeliğini hissetmeleri ve taviz vermeye istekli olmaları olduğunu belirtti.

Son günlerde ülkedeki barış görüşmelerinin, Suudi Arabistan’ın Yemen’deki savaş evrakını kapatma dileğinden kaynaklandığı görüşünü savunan Fakih, Husilerin ise şu ana kadar rastgele bir taviz vermeme konusunda ısrarlı olduğunu söyledi.

Fakih, Husilerin, ülkedeki savaşın son sahnesi olarak “meşruiyet kazanmayı ve geniş bir coğrafik alana dayattıkları denetimin kendilerine verilmesini” istediklerini belirtti.

Bölgedeki birtakım mahallî tarafların kaygılarının de barışın gerçekleşmesi önünde mahzur teşkil ettiğini kaydeden Fakih, bu kurallar altında çatışmaların sonlanmasının pratikte barışı sağlamak manasına gelmediğini söz etti.

Fakih, bu türlü bir durumun ülkeyi, bölgesel tarafların olmadığı ve lokal ögelerin daha öne çıktığı diğer türlü bir çatışmanın patlak vermesine hazır yeni bir safhaya taşıyabileceğini lisana getirdi.