Yapıtlarıyla kentlerin silüetini oluşturan mimar: Sinan

Osmanlı coğrafyasında inşa ettiği yapıtlarla mimarlık tarihinin en saygın isimleri ortasında yer alan Mimar Sinan, ustalığıyla bugün hala hayranlık uyandırmayı sürdürüyor.

AA muhabirinin derlediği bilgiye nazaran, 1490’da Kayseri’nin Ağırnas köyünde doğan Sinan, Yavuz Sultan Selim periyodunda devşirme olarak İstanbul’a getirildi.

Sultan Selim’in Mısır seferine katılarak bölgedeki mimari yapıtları tanıma imkanı bulan Sinan, Selçuklu ve Safevi periyodu yapıları kadar antik yapıları da inceleyerek, mimari-şehir bağlantıları ile kent planlama konusunda birikim kazandı.

Kanuni Sultan Süleyman periyodunda ise yeniçeri olan Sinan, Yasal’ın 1521 Belgrad ve 1522 Rodos seferlerine katıldıktan sonra başarılarıyla süratle yükseldi.

Irakeyn seferi sırasında 1534’te Lütfi Paşa’nın buyruğuyla Tatvan’da 3 kadırga yapan Sinan, bu gemileri top, tüfek üzere silahlarla donatıp yönetimini de üstlenerek Safevi birliklerinin durumu hakkında bilgi topladı.

Birçok seferde Yasal Sultan Süleyman’ın yakınında bulunup hizmet eden, çeşitli rütbeler alan Sinan’ın asıl maksadı ise mimarlık yapmaktı.

Lütfi Paşa’nın görevlendirmesiyle 1538’de Karaboğdan (Moldova) seferinde Prut Irmağı üzerine 13 günde yaptığı köprüyle Yasal’ın takdirini kazanarak baş mimarlığa yükselen Sinan, bu olay sonrası Yeniçeri Ocağından ayrılarak kendisini büyük eserler vereceği mimarlığa adadı.

Mimar Sinan, baş mimarlık misyonunu Yasal Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat periyodunda 49 yıl müddetle yaptı.

Mütevazı türbesi pergel görünümlü

Ömrünün son periyoduna kadar çalışmalarını sürdüren Mimar Sinan, 1588’de İstanbul’da vefat etti. Üstten bakıldığında pergel görünümündeki türbesi, “şaheseri” olarak nitelendirilen Süleymaniye Külliyesi’nin kenarında yer alıyor.

Adına düzenlenen vakfiyeye nazaran eşi Mihri Hatun olan Mimar Sinan’ın 3 çocuğu bulunuyor. Bunların kendisi hayattayken şehit olan oğlu Mehmed, oburlarının ise Neslihan ve Ümmühan isimlerini taşıyan kızları olduğu biliniyor.

Mimar Sinan, yaklaşık 50 yıllık baş mimarlık serüveninde irili ufaklı yüzlerce yapıyı tasarlayıp inşa ve tamir etti. Sinan, hayatı boyunca 82 cami, 52 mescit, 55 medrese, 7 darülkurra, 20 türbe, 17 imaret, 3 darüşşifa, 6 su yolu, 10 köprü, 20 kervansaray, 36 saray, 8 mahzen ve 48 de hamam olmak üzere 350’den fazla yapıta imza attı.

Eserleri ortasında en fazla cami, mescit ve külliyeler dikkati çekse de Mimar Sinan, köprü ve su kemeri üzere farklı alanlarda da kıymetli yapılar ortaya koydu.

Devrinin sanat kollarının birçoğu ile yakından ilgilenen Mimar Sinan yapıtlarında 16. yüzyıl Osmanlı çini, çizgi, oymacılık ve tezyinat sanatlarını da bünyesinde barındırdı.

Sinan, mimar başı olduğu sürece yalnızca cami, külliye ya da köprü inşa etmedi, farklı alanlarda da çalışmalar yaptı, kimi eski yapıları restore etti. Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi’nin ayakta kalması için değerli çalışmalar yapan Sinan, 1573’te buranın kubbesini onararak etrafına destekli duvarlar yaptı. Bu, yapıtın bugünlere sağlam olarak gelmesini sağladı.

Eski ve değerli yapıtların yakınına inşa edilen, onların görünümlerini bozan yapıların yıkılmasıyla ilgili de çalışan Sinan, Zeyrek Camii ile Rumeli Hisarı civarına yapılan birtakım mesken ve dükkanların yıkımını sağladı. Su yolları, İstanbul caddelerinin genişliği, konutların üretimi ve lağımların bağlanmasıyla da uğraşan Sinan, sokakların darlığı sebebiyle ortaya çıkan yangınlara müdahale zorluğuna dikkati çekip bu bahiste ferman yayınlattı.

Çıraklık, kalfalık ve ustalık eserleri

İmparatorluğun birçok noktasında eserler üreten Mimar Sinan, mimarlıkta kat ettiği etapları 3 büyük külliye ile tanımladı.

Sinan, 1548’de tamamladığı Şehzade Mescidi’ni “çıraklık eseri”, 1557’de tamamladığı Süleymaniye’yi “kalfalık eseri”, 1575’te ibadete açılan Selimiye’yi ise “ustalık eseri” olarak nitelendirdi.

Sinan, ortaya koyduğu mescitler, külliyeler, köprüler ve öteki yapıtlarıyla imparatorluğun başşehri İstanbul’un silüetini de belirledi. Uzun ömründe çok geniş bir coğrafyada yer alan kentlere yapıtlarıyla damga vuran Sinan, imparatorluğun başşehrini de zenginleştirdi. Araştırmalara nazaran İstanbul’da 36 cami, 22 mescit, 18 mektep ve medrese, 4 darülkurra ve kitaplık ile 12 hamam inşa etti.

Bazı kaynaklara nazaran vefat tarihi 9 Nisan “Mimar Sinan’ı Anma ve Mimarlar Günü” olarak belirlenen Sinan, vefat yıl dönümünde sempozyum, konferans ve çeşitli etkinliklerle anılıyor.

Mimar Sinan’ın İstanbul’da yer alan yapıtları şöyle:

Camiler

Ahi Çelebi Camii, Cihangir Camii, Çavuşbaşı Camii, Defterdar Ebul Fazl Camii, Draman Camii, Buyruk Buhari Camii, Atik Valide Camii, Ferruh Kethuda Camii, Gazi Ahmet Paşa Camii, Kazasker Abdurrahman Çelebi Camii, Hacı Evhad Camii, Hadım İbrahim Paşa Camii, Haseki Sultan Camii, Hoca Hüsrev Ramazan Efendi Camii, Hürrem Çavuş Camii, Kapıağası Mahmud Ağa Camii, Kasım Paşa Camii, Kılıç Ali Paşa Camii, Merkez Efendi Camii, Mihrimah Sultan Camii (Edirnekapı), Mihrimah Sultan Camii (Üsküdar), Molla Çelebi Camii, Muhiddin Çelebi Camii, Nişancı Camii, Odabaşı Camii, Piyale Paşa Camii, Rüstem Paşa Camii, Sinan Paşa Camii, Sokullu Mehmet Paşa Camii, Süleymaniye Camii, Şah Sultan Camii, Şehzade Camii, Şemsi Paşa Camii, Turşucuzade Hüseyin Çelebi Camii, Zal Mahmud Paşa Camii.

Mescitler

Abdi Subaşı Mescidi, Arpacıbaşı (Hayrettin Çelebi) Mescidi, Beyceğiz Mescidi, Çilingirler (Ruznameci Abdi Çelebi) Mescidi, Defterdar Mahmud Efendi Mescidi, Duhanizade Mescidi, Hacegizade Mescidi, Hacı Hamza Mescidi, Hacı Hasan Mescidi, Hacı Paşa Mescidi, İbrahim Paşa Zevcesi Mescidi, İlyaszade Mescidi, Kasap Hacı İvaz Mescidi, Meşeli Mescid, Münzevir Karcı Süleyman Subaşı Mescidi, Pazarbaşı Mescidi, Saray Ağası (Davut Ağa) Mescidi, Sarraf (Savak) Mescidi, Sırmakeş Mescidi, Süleyman Subaşı (Kirazlı) Mescidi, Pir Ferhat Mescidi, Üçbaş Mescidi.

Mektep ve medreseler

Abdsüsselam Medresesi, Atik Valide Medresesi, Hacegizade Medresesi, Hacı Evhad Mektebi, Hafız Mustafa Çelebi Mektebi (Taş Mektep), Haseki Hürrem Sultan Medresesi, İbrahim Paşa Medresesi, Kapıağası Cafer Ağa (Soğuk Kuyu) Medresesi, Kapıağası Mahmud Ağa Mektebi, Kılıç Ali Paşa Medresesi, Mihrimah Medresesi (Üsküdar), Mihrimah Mektebi (Üsküdar), Mihrimah Medresesi (Edirnekapı), Nişancı Mehmed Beyefendi Medresesi, Sokullu Mehmed Paşa Medresesi, Süleymaniye Medresesi, Şehzade Medresesi, Şehzade Mektebi.

Türbeler

Ayaz Paşa Medresesi, Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi, Büyük Piyale Kasım Paşa Türbesi, Gazi Ahmed Paşa Türbesi, Hacı Paşa Türbesi, Haseki Hürrem Sultan Türbesi, Yasal Sultan Süleyman Türbesi, Kılıç Ali Paşa Türbesi, Merkez Efendi Türbesi, Rüstem Paşa Türbesi, Siyavuş Paşa Türbesi, Sokullu Mehmet Paşa Türbesi, Sultan Selim Türbesi, Şehzadeler Türbesi, Zal Mahmut Paşa Türbesi.

Darülkurra, kitaplar ve hamamlar

Hüsrev Kethüda Darülkurrası, Merkez Efendi Kitaplığı, Müfdi Sadi Çelebi Darulkurrası, Sokullu Mehmed Paşa Kitaplığı.

Ağa Hamamı, Fındıklı Hamamları, Hacı Evhad Hamamı, Haseki Hürrem Sultan Hamamı, Hüsrev Kethüda Hamamı, Kılıç Ali Paşa Hamamı, Lütfü Paşa Hamamı, Merkez Efendi Hamamı, Mihrimah Hamamı, Valide Sultan Hamamı, Yakup Ağa Hamamı, Yeşil Direk Hamamı.