Türkiye için çok kıymetli bir mantar koleksiyonu: 25 yılda tabiattan toplandı

– Türkiye için çok değerli bir mantar koleksiyonu: 25 yılda tabiattan toplandı

1000 mantar çeşidi bulunan ve Türkiye’de tek olan koleksiyonun saklanabilmesi için ‘sıvı azot sistemi’ne muhtaçlık var

SAMSUN – Türkiye için çok değerli olan, 25 yılda tabiattan toplanan, 1000 çeşit bulunan ve Türkiye’de tek olan mantar koleksiyonunun ‘sonsuza kadar’ saklanabilmesi için ‘sıvı azot sistemi’ne muhtaçlık olduğu bildirildi.

Bitki hastalık ve zararlılarının biyolojik gayretinden, kanser araştırmalarında, ilaç endüstrisinden tarıma kadar birçok alanda kullanılan birtakım mantar kültürlerini Türkiye’de bulamayanlar yurt dışından tek bir çeşit için bile bin dolar üzere bir para ödeyerek getiriyor. Türkiye için kıymetli bir mantar koleksiyonuna sahip olduklarını söyleyen Prof. Dr. Berna Tunalı, “25 yılda yaklaşık bin kadar mantar tipini tabiattaki bitkilerden izole ettik. Araştırmacılara bu fungusları verebiliyoruz. Fakat bu hizmeti yürütebilmemiz için sıvı azotta saklayabileceğimiz bir alt yapı olması gerekmektedir. Sıvı azotun soğukluğu yaklaşık eksi 196 derecedir ve mantarlar sonsuza yakın bir mühlet sıvı azotta saklanabilir” dedi.

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Muhafaza Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Berna Tunalı ve öğrencileri Mikoloji Laboratuvarında yaptıkları çalışmalarla bilime ışık tutuyor. 25 yılda tabiattaki bitkilerden bin bir zorlukla topladıkları mantarları izole eden, sonrasında bu mantarları bir koleksiyon haline getiren Bitki Müdafaa Kısmı, yaklaşık bin adet teşhisli mantarı bünyesinde bulunduruyor.

“Türkiye’de bu türlü bir koleksiyonu yapan kuruluş yok”

Koleksiyon hakkında bilgi veren Prof. Dr. Berna Tunalı, “Mantar koleksiyonumuzu çok uzun yıllardır yapıyoruz. Hatta ben Ankara Zirai Gayret Merkez Araştırma Enstitüsünde çalışırken bu koleksiyonu yapmaya başladım. Yaklaşık 25 yıldır koleksiyonu yapmaya çalışıyorum. Bu koleksiyonu yapmak kolay bir iş değil ve Türkiye’de bu türlü bir koleksiyonu yapan kuruluş aslında yok diyebilirim. Çok az sayıda farklı cinslerin saklandığı kurumlar var lakin bizimki epeyce geniş bir koleksiyondur. Mikroorganizmaların koleksiyonunu yapma işi çok değerli olup ülkemizde bir fungus koleksiyon merkezi oluşturması da gereklidir. Biz kısıtlı kaideler içerisinde kendi laboratuvarımızla, kendi imkanlarımızla yapmaya çalışıyoruz. Bir defa koleksiyon yapmak için tabiattan bitkileri toplamak gerekiyor. Gerek tarladan gerek bahçeden bitkileri, hatta toprakları laboratuvarımıza getirerek mantarlarımızı izole ediyoruz. İzole ettikten sonra onları geliştiriyoruz ve teşhislerini yapıyoruz. Teşhis yaparken de morfolojik teşhis ile başlıyoruz. Ondan sonra moleküler teşhislerini yapıyoruz. Koleksiyonumuza aldığımız fungusların birçoklarını cins seviyesine kadar teşhis etmiş oluyoruz. Artık onlar bizim için koleksiyonun bir gereci oluyor. Bizden bu koleksiyon malzemesini almak isteyen şahıslara büsbütün yanlışsız çeşit teşhisi yapılmış ve uygun koşullarda saklanmış fungusu vermeye çalışıyoruz. Bu koleksiyon içerisindeki kültürleri çok değişik üniversitelere, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine tezlerinde kullanmaları emeliyle verdiğimiz için çok memnun oluyorum. Zira bunları elde etmeleri nitekim çok zordur. Elde ettikten sonra teşhis etmeleri de çok zordur. Teşhis edebilecek insan sayısı da çok fazla değildir” diye konuştu.

“Yurt dışında çok büyük paralar ödeniyor”

Eğer bir araştırmacı fungus koleksiyonlarındaki rastgele bir tipi yurt dışından almak isterse çok büyük paralar ödendiğini belirten Prof. Dr. Berna Tunalı, “Başka kısımdan bir arkadaşımız 3 fungus kültürü satın aldı ve bunlara 4 bin dolar üzere bir fiyat ödedi. Bir başka mevzuda yurt dışından getirdiğimiz bu gereç ülkemizde olmayan bir hastalık etmeninin farklı bir ırkı ise karantina şartlarında çalışılmadığı takdirde ölçüsüz etrafa yayılabilir. Maalesef bizim karantina önlemleri uygulanan stilde laboratuvarlarımız yok. Bu yüzden bunları kullandıktan sonra bir halde tabiata karışma riski ile karşı karşıya kalıyoruz. Bizim kendi koleksiyonumuzun olması ve bu koleksiyonlardaki gereçlerle araştırıcıların bu çalışmaları yürütmesi daha uygun olacaktır” halinde konuştu.

“Sıvı azotla saklayabileceğimiz bir alt yapı olması gerekiyor”

Mantarların eksi 85 derecede derin dondurucuda bile 10-15 yılda öldüğü, sıvı azot sistemi olması halinde sonsuz bir halde mantarları saklayabileceklerini belirten Dr. Berna Tunalı, şu bilgileri verdi:

“Yalnızca fakülteler, araştırma enstitüleri değil ilaç firmalarının da bu funguslara muhtaçlıkları oluyor. Biz onlara da bu fungusları verebiliyoruz. Hasebiyle aslında bu bir hizmettir. Lakin bu hizmeti yürütebilmemiz için burada laborantlarımızın, çalışanlarımızın olması, bir de bunları sıvı azotla saklayabileceğimiz bir alt yapı olması gerekmektedir. Sıvı azotun soğukluğu yaklaşık eksi 196 derecedir. Sıvı azotta saklayacak olursak fungusların 132 bin yıl ömrü olduğu söylenmektedir. Natürel, bunu varsayımla söylemişler aslında sonsuz diyebiliriz. İnşallah koleksiyonumuz daha fazla gelişir, gerek Tarım ve Orman Bakanlığı olsun gerekse üniversitelerimiz olsun bu çalışmalara katkı sunar. 25 yıl üzere bir müddette bu koleksiyonumuzu topladık. Fakat bu malzemeler eksi 85 derece üzere bir derin dondurucuda saklandığında, tekrar dışarı çıkartılması, 6 ayda bir incelenmesi gerekiyor. Bir de biyolojik uğraşta kullandığımız yararlı olan funguslar da vardır. Mesela bizim üzerinde çalıştığımız fungusların bir kısmı tıp alanında da kullanılıyor. Koleksiyonlardaki kimi funguslar ileri ülkelerde olduğu üzere kanser araştırmalarında da kullanılabilir. Örneğin ABD’de kanser araştırma merkezleri de bu fungusları koleksiyon yapıyorlar. Oradan kanser tedavisinde kullanılmak üzere fungusların oluşturduğu birtakım metabolitlerin üzerinde çalışıyorlar ve daha sonra kanser tedavisinde kullanılmak üzere birtakım ilaçları elde ediyorlar. Yani funguslar yalnızca ziyan tarafıyla değil bu cins yararlı istikametleri ile de ele alınıyor. Onun dışında endüstride, etil alkol üretiminde, penisilin üzere antibiyotiklerin üretiminde pek çok mevzuda funguslar kullanılabiliyor. Bu saydıklarımız da koleksiyonun ehemmiyetini sanırım ortaya koymaktadır.”

Kullanım alanları

Bitki Müdafaa Kısmı doktora öğrencisi Bayram Kansu ise mantarların kullanım alanları ile ilgili şunları söyledi:

“Çoğunlukla zati çiftçiler bitkiler üzerindeki hastalıklarını kimilerini tanıyorlar. Ancak biz daha çok mikroskobik seviyede hangi fungusun orada hastalık oluşturduğunu, hangisinin tesirli olduğunu teşhis ettikten sonra onlara buna uygun tahlillerin ne olabileceği bildiriyoruz. Ayrıyeten biyolojik uğraş aracı olarak kullanabileceğimiz alternatiflerimiz varsa öncelikle onları da belirliyoruz. Teşhis ettikten sonra uygun saklama şartlarında fungusları saklıyoruz. Çalışmalarımızı direkt toprakta yapmıyoruz. Biz daha çok denetimli şartlarda bilimsel aşamalarımızı iklim odasında ya da sera şartlarında yürütüyoruz. Zira bunları tabiata gidip de bulaştırdığınızda sizin çalışma alanınızı bulaştırıyorsunuz lakin öbür taraftan da çiftçinin yerini de bulaştırmış oluyorsunuz. O nedenle biraz riskli bir durumdur. Daha denetimli, daha koruma edilmiş izole alanlarda biz bu çalışmaları yürütüyoruz. Bu çalışmalarda kullanılan fungusların ve hastalandırdığımız bitkilerin natürel daha sonrasında imha edilmesi gerekiyor. Tabiatta bunları başıboş bırakırsak bir taraftan izole edip hastalık etmenini belirleyelim çiftçiye yarar sağlayalım derken öbür taraftan da kendi elimizle tabiata bu hastalıkları bulaştırmış oluruz. O nedenle çalışmalarımız da dikkatli ve önlemli olmamız gerekiyor. Bu durumlara karşı da uygun yetişmiş elemanlara gereksinim olduğunu söyleyebiliriz.