Türk doktora öğrencisi kara deliklerin yıldızları direkt yutmadığını keşfetti
ABD’nin Illinois eyaletindeki Northwestern Üniversitesi’nde astrofizik çalışmaları yapan Türk doktora öğrencisi Fulya Kıroğlu, bilgisayarda oluşturduğu simülasyonda orta kütleli kara deliklerin yıldızları direkt yutmadığı, her tıpta bir modül kopardıktan sonra çekirdeklerini galaksinin derinliklerine fırlattığı sonucuna ulaştı.
Fulbright bursuyla Northwestern Üniversitesi Weinberg Sanat ve Bilim Koleji’nde doktora eğitimine devam eden Kıroğlu, orta büyüklükteki kara deliklerin çekirdeklerini fırlatıp kozmik iz bırakmadan evvel yıldızlardan bir kesim kopararak parlaklığa sebep olduklarını göstermek maksadıyla üç boyutlu bilgisayar modellerini kullandı.
Türk doktora öğrencisinin buluşu, bilim dünyasında yankı uyandırdı, kara deliklerle ilgili algıyı değiştirdi.
Kıroğlu, AA muhabirine, simülasyonlar sırasında orta kütleli kara deliğin yıldızı yörüngesinde yakaladığını belirterek, “Her cins attığında yıldızdan bir ısırık daha aldı. Yıldızın sırf ağır, biçimsiz çekirdeği kaldığında kara delik onu fırlattı ve galaksi boyunca uçurdu.” dedi.
Modelleme tahlilini açıklayan çalışmanın “The Astrophysical Journal”da yayımlanmak üzere kabul edildiğini belirten Kıroğlu, bulguların “American Physical Society”nin nisan toplantısında paylaşıldığını söyledi.
Kara delikler, direkt görülemese de yaydıkları radyasyonla tespit edilebiliyor
Northwestern Üniversitesinde yaptığı uzay araştırmasının ayrıntılarını anlatan Fulya Kıroğlu, “Kara delikler ışık yaymazlar, bu nedenle direkt gözlemleyemiyoruz. Tekrar de etraflarındaki ortam üzerindeki tesirlerini inceleyerek onlar hakkında bilgi edinmemiz mümkün. Bunun birkaç yolu var. Yıldızlar ve gazlar üzerindeki tesirlerine bakabiliriz.” diye konuştu.
Kara deliğin güçlü yer çekimi tesirinde etrafındaki yıldızların çok süratli hareket ettiğini, bunun da teleskopların belirleyebileceği radyasyon yaydığını söyleyen Kıroğlu, tıpkı vakitte çarpışma ve birleşme sürecindeki kara deliklerde kütle çekim dalgalarının gözlemlenebildiğini belirtti.
Kıroğlu, çalışmasının ise başkalarından farklı halde, kara deliklerin kendilerine yaklaşan yıldızları yutarken ortaya çıkan parlaklık sayesinde tespit edilebileceği konusunda olduğunu lisana getirdi.
Türk doktora öğrencisi, gelişmiş bilgisayarlarda hazırladıkları 3 boyutlu simülasyonlarla farklı boyutlardaki kara deliklerin etrafına güneş boyutundaki yıldızları gönderdiklerini ve ortaya çıkan sonuçları incelediklerini tabir etti.
Kıroğlu, şu bilgileri paylaştı:
“Bazı durumlarda yıldızın büsbütün parçalandığını, birtakım durumlarda ise sadece ağır çekirdeğinin kaldığını gördük. Ağır çekirdekli yıldızların kara deliklerin etrafında 5 tıp atabildiğini, her çeşitte aşikâr ölçüde kütle kaybettiğini ve bundan ötürü da ne kadar parlaklıkta X ışınları yayabileceğini hesapladık. Sonuçlarımız heyecan verici. Her cinste yayılan ışığın kara deliklerin varlığını izlemek için kâfi parlaklıkta olduğunu gördük. Temel olarak yıldızları milyon tane küçük parçacıktan oluşturuyor ve bu parçacıkları kara deliğin tesirinde hesaplıyoruz. Bunun için çoklu grafik kartları kullanıyoruz ya da kodlarımızı paralel hale getiriyoruz. Bu sayede bu çeşit simülasyonları iki hafta ya da bir aylık bir müddette yapabiliyoruz.”
“Deneyimiz, gök bilimcilerin orta kütleli kara delikleri bulmalarına yardımcı olabilir”
Orta büyüklükteki kara delikler üzerine yaptığı deneyin bilim dünyasındaki çalışmaları yönlendireceğine inandığını söyleyen Fulya Kıroğlu, “Bu cins olaylar galaksimizin, ekseriyetle merkezlerindeki üstün kütleli kara deliklerden oluyor ancak bunlar çok ender olan olaylar. Bu yaptığımız simülasyonlar, gök bilimcilerin orta kütleli kara delikleri bulmalarına yardımcı olabilir.” dedi.
Kıroğlu, elde edilen bulguların, bu çeşit ışınlar için X-ray müşahedesi yapan uzay teleskoplarının daha uzun müddetli kullanılmasını teşvik edebileceğine dikkati çekti.
Türk doktora öğrencisi, geçen ay “American Physical Society” toplantısında bu bahiste sunum yaptığını ve buna ek birkaç farklı toplantıya davet edildiğini lisana getirdi.
Kıroğlu’nun, American Physical Society ve Northwestern Üniversitesi tarafından reklamı yapılan çalışmasından, ABD ve İngiltere’deki televizyon kanallarında da övgüyle bahsedildi.
Türkiye’deki uzay projelerine katkıda bulunmak istiyor
ABD’de emsal hususlarda post doktora çalışmasını tamamlamak istediğini, daha sonra Türkiye ya da Amerika’da akademide kalmayı hedeflediğini belirten Fulya Kıroğlu, “Aynı vakitte Türkiye’de uzay farkındalığını ilerletecek projeler ve eğitim çalışmalarına da katkıda bulunmayı çok isterim.” dedi.
“Türkiye Uzay Ajansının kurulması kıymetli bir adım. Yurt içinde yapılan uydularımız var.” sözlerini kullanan Türk doktora öğrencisi, bunların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için kâfi kaynağın ayrılması gerektiğini vurguladı.
Kıroğlu, “Türkiye’de astronomik müşahedelerin artırılması, astrofizik projelerine gereğince değer verilmesi ve öğrencilerin teşvik edilmesi, yüksek lisans ya da doktora burslarının sağlanmasının olumlu tesirler yaratacağını düşünüyorum.” biçiminde konuştu.
Mezun olduğu Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde (ODTÜ) Uzay Geliştirme Bölgesi kurulacak olması nedeniyle heyecanlandığını lisana getiren genç bilim insanı, “Şahsen Amerika’daki eğitimime ODTÜ’deki kıymetli hocalarımdan edindiğim bilgiler sayesinde basitçe ahenk sağlayabildim.” dedi.
Ankara’da doğup büyüyen ve 2017’de ODTÜ Fizik Kısmı’ndan mezun olan Fulya Kıroğlu, birebir okulda astrofizik üzerine yüksek lisans yaptı ve iki yıl araştırma vazifelisi olarak çalıştı.
2019’da geldiği ABD’de Fulbright burslusu olarak 4 yıldır astronomi alanında doktora çalışmalarına devam eden Kıroğlu, tıpkı vakitte üniversitenin Disiplinler Ortası Astrofizik Keşif ve Araştırma Merkezi’nin üyesi olarak bilimsel çalışmalarını sürdürüyor.