Tunus’ta Gannuşi neden tutuklandı, Nahda Hareketi’nin gün batımı mı?
Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad’ın Tunus’ta ağırlandığı gün, Arap Baharı’yla yelkenlerini şişirmiş olan siyasal İslam’ın öncülerinden El Nahda Hareketi başkanı Raşid el Gannuşi demir parmaklıkların gerisine gönderildi. Manidar bir çakışmaydı. 2011’de isyan dalgasına paralel olarak vekalet savaşına maruz kalan Suriye’de Esad idaresi Arap dünyası ile alakalarını olağanlaştırmaya başlarken, Arap Baharı’nda değişim bahtını yakalamış olan Tunus ‘anayasal darbe’ pratikleriyle yeni periyodun aktörleriyle hesaplaşıyor.
25 Temmuz 2021’de meclisi askıya alan, vekillerin dokunulmazlığını kaldıran ve Hişam el Meşişi hükümetine son veren Cumhurbaşkanı Kays Said’in anayasa yazımı, referandum ve genel seçimlerle sürdürdüğü sistemi yine kurma operasyonunda, El Nahda Hareketi’ni devletten kazıma en temel motivasyondu.
Geçen yıl yüzde 30 iştirakle gerçekleşen anayasa referandumundan sonra muhaliflerin boykot ettiği seçimlerde iştirakin yüzde 11’le sonlu kalması Said’in yürüttüğü sürecin meşruiyetine dair önemli soru işaretleri oluşturdu. İlaveten ekonomik kriz Said üzerinde baskıyı artırdı. Böylesi bir ortamda Müslüman Kardeşler’in Tunus uzantısı El Nahda’yı siyaseten silmeye dönük yeni bir atılım geldi.
Operasyonu iç savaş uyarısı tetikledi
17 Nisan’da gözaltına alınan Gannuşi 48 saatlik savcılık sorgusunu takiben tutuklanırken, El Nahda’nın merkezi kapatıldı ve ülke genelinde toplantı yapması yasaklandı. 19 Nisan’da da Said’i ‘diktatöryel eğilimler’ sergilemekle suçlayan Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin uyum merkezi ile Tunus İrade Partisi’nin genel merkezine kilit vuruldu.
Nisan 2022’de ‘siyasi krizden çıkış’ maksadıyla sol kanattan Ahmet Necip Şabi liderliğinde muhalefetin çatı oluşumu olarak ortaya çıkan Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin en büyük bileşeni El Nahda Hareketi.
El Nahda’yı amaç alan soruşturma, Gannuşi’nin dışında Bilkasım Hasan, Muhammed Kumanı ve Ahmet Maşrıki üzere 11 kişi hakkında açılan soruşturmalarla genişletildi. Soruşturma evrakı devletin güvenliğine komplo kurma, halkı silahlı isyana teşvik, cinayet ve hırsızlık üzere suçlamaları içeriyor.
Daha evvel yürütülen soruşturmalarda El Nahda başkanları Tunuslu cihatçıları finanse edip bunları Suriye, Libya ve Yemen cephesine göndermek, 2013’te Halk Cephesi’nin önderleri Şükrü Belaid ve Muhammed Brahimi’ye düzenlenen suikastlarla ilgili soruşturmaları örtbas etmek ve şiddeti legal gören Selefi kümelerin önünü açmakla suçlanıyordu. İslami buyrukluk isteyip “Demokrasiyi gömme zamanı” diyen Hizb’ut Tahrir legalleşirken, El Esas kontaklı Ensar el Şeria da Tunus’a geri dönmüştü.
Son operasyonu tetikleyen şey Gannuşi’nin 15 Nisan’da Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin merkezinde yaptığı bir konuşmaydı. “El Nahdasız, siyasal İslamsız, sol ya da diğer rastgele bir bileşensiz Tunus, bir iç savaş projesidir” demişti. El Nahda önderi darbeyi kutlayanların demokrat değil iç savaş destekçisi olduğuğunu ve darbenin alkışlanmak yerine taşlanması gerektiğini söylemişti.
Hemen öncesinde Gannuşi’nin damadı ve eski Dışişleri Bakanı Refik Abdülselam da “Ordunun tarafsızlığı ve siyasetten uzak olduğu söylemi büyük bir palavradır ve bu palavraya son verilmelidir” kelamlarıyla şimşekleri üzerine çekmişti.
El Nahda tüm muhalefeti baskıcı uygulamalara karşı tek safta buluşmaya çağırırken Şükrü Belaid’in kurduğu Demokrat Yurtseverler Partisi operasyona takviye çıktı. Parti, başkanlarının öldürülmesinden El Nahda’yı sorumlu tutuyor.
El Nahda yetkilileri, operasyonların hareketi büsbütün yasaklamaya varan bir noktaya gitmesinden kaygı ediyor. Müslüman Kardeşler projesine şiddetle karşı çıkan kanatlar oldukça vakittir terörün finansmanı, siyasi suikastler ve seçim kampanyalarına dışarıdan yasadışı bağışlar nedeniyle El Nahda’nın kapatılması için Said’e baskı yapıyordu.
Said’e nazaran her şey kitabına ve halkın iradesine uygun
Said 2011 sonrası siyasete hakim olan güçlerle uzlaşma yolunu kapatıyor. El Nahda’nın liderliğinde muhalif vekiller meclisi yine açma kabilinden 30 Mart 2022’de çevrim içi oturum düzenleyerek Said’e meydan okumuştu. Said bunu darbe teşebbüsü olarak niteleyip askıdaki meclisi feshetmişti. Buna rağmen muhalefet de 17 Aralık’taki seçimlerle belirlenen yeni meclisi yasal görmüyor. Gelinen noktada ne 25 Temmuz 2022’de kabul edilen yeni anayasa ne de 20 ay ortadan sonra tekrar açılan meclis siyasi tansiyonları sonlandırabildi.
Muhaliflerini hatalı, hain ve terörist olarak nitelemekten kaçınmayan Said ise kanunları uyguladıklarını, sisteme sızıp her renge bürünenlerle yüzleştiklerini, devleti istismarcılardan temizlemeye ve halkın taleplerini yerine getirmeye çalıştıklarını savunuyor.
Şubattaki operasyon dalgasında El Nahda ile irtibatlı en az 20 kişi tutuklanmıştı. Tutuklular ortasında yer alan El Nahda Genel Lider Yardımcısı Nureddin el Bahiri 2012-2013’te Adalet Bakanlığı koltuğunda otururken “eski rejimin adamları” diye kimi yargıçları kovmuştu. Bu devirdeki atama kararları El Nahda’nın yargı ve emniyete sızma operasyonu olarak görülüyor. Said yargıda kilit noktalara yerleştirilmiş şahısların suikastlar, yolsuzluklar ve kamu mallarının talanıyla ilgili evrakları sümen altı ettiğini öne sürmüştü.
Said’in “inatçı” idare anlayışı dikkate alındığında operasyonların yansılara aldırmadan devam edeceği öngörülebilir. Tunus Genel Personel Sendikaları Konfederasyonu (UGTT) başta olmak üzere kimi kurumlar siyasi ve ekonomik krizden çıkmak için Said’e ulusal diyalog daveti yaparken, muhalefet de giderek sertleşiyor. Bilhassa Ulusal Kurtuluş Cephesi’nin bileşenleri yeni meclis ve hükümeti tanımamakta ısrar ediyor.
Eski mecliste birinci üçte yer alan El Nahda, Tunus’un Kalbi ve Onur Koalisyonu bir kenara, başlangıçta Said’in müdahalesine takviye olan Özgür Anayasa Partisi bile seçimi boykot eden cephedeydi. Said’in tüm adımları ‘arındırma-tasfiye’ mantığı üzerine heyeti. Sözgelimi siyasilere aday olacakları seçim bölgesinde ikamet etme ve tıpkı bölgede mukim 400 şahıstan imza alma kuralı getiren yeni seçim yasası tabir caizse kökü dışarıdaki muhaliflerin önünü kesti.
Devrik başkan Zeynel Abidin bin Ali periyodunda yurtdışını mesken tutmuş muhaliflerden kimileri 2011’deki Yasemin İhtilali’nin kazanımları aksine dönünce sürgün hayatlarına geri döndü. Fransa’ya yerleşen eski Cumhurbaşkanı Munsif el Merzuki de bunlar ortasında.
Dikkatler yeniden Türkiye’de
Tunus’un geçtiği bu kritik süreçte El Nahda’ya yakınlığı ile bilinen Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tavrı da merakla izleniyor.
Türkiye’nin Tunus Büyükelçisi Çağlar Fahri Çakıralp’in yeni Meclis Lideri İbrahim Buderbale ile görüşmesi Arap basınında AKP’nin El Nahda’yı gözden çıkardığı yorumlarına neden olmuştu.
Çakıralp, TBMM Lideri Mustafa Şentop’un ikili münasebetlere vurgu yapan mektubunu Tunuslu mevkidaşına iletmişti. AKP Mısır’la bağları düzeltmek için Müslüman Kardeşler’i himaye eden siyasetini nasıl gözden geçirdiyse Tunus’ta da misal bir tavrı izleyeceği düşünülmüştü.
AKP idaresi 2022’de Said’in meclisi fesheden kararını kınarken Tunus Dışişleri buna protesto notasıyla karşılık vermişti. Said de “Biz bir vilayet değiliz. Ferman beklemiyoruz. Egemenliğimiz, gururumuz ve gurumuz bütün değerlendirmelerin önündedir” diyerek Erdoğan’a çatmıştı.
Gannuşi tutuklanınca iki ülke ortasındaki bahar havası toz-dumana karıştı. Eski çizgisine geri dönen Erdoğan şunu söyledi: “Mevcut idare, kardeşim Gannuşi’yi tutukladı. Tunus’taki yetkililerle şimdi telefonla irtibat kuramadık. Lakin denemeye devam edeceğiz. Onlarla konuşabilirsek uygun görmediğimizi onlara söyleyeceğiz.”
El Arab gazetesi de Tunus Dışişleri’nin El Nahda’yı kurtarmaya dönük müdahale ya da arabuluculuk gayretlerine müsaade vermediğini yazdı. Said meşruiyeti sorgulayan iç ve dış reaksiyonlara karşı tahammülünün olmadığını tekraren hissettirdi.
Geçmişin kara bulutları dönüyor
Gannuşi’nin iç savaş uyarısı bir taraftan 2012-2013’te muhalif başkanlar, güvenlik üniteleri ve turistleri amaç alan akınları başka taraftan El Nahda’nın direkt karıştığı 1987 ve 1991’deki şiddet olaylarını anımsattı. 1991’de iktidar partisi Anayasal Demokratik Birlik’in (RCD) binalarına yönelik akınlardan ötürü 300 kişi yargılanmış ve El Nahda terör örgütü ilan edilmişti. Örgütle ilişkili 15 bin kişinin kamuda çalışması yasaklanmıştı.
Operasyon sistemin El Nahda ile pasif sayılabilecek hesaplaşmasının bir eşiğin aşılmasıyla açık bir çatışma evresine geçtiği söylenebilir. Tekrar de şu kademede bu durumun bir iç savaş senaryosu olarak nitelendirilmesini gerektirecek emarelerin ortaya çıktığı söylenemez. Muhalifler ortasında Gannuşi’nin meclisin feshinden beri iç bölünmeler yaşayan El Nahda’nın tabutuna son çiviyi çaktığını düşünenler de var.
El Nahda iktidara geldikten sonra siyasal İslam projesini geride bıraktığını söylese de ikna edici olamamıştı. Parti içinde de kelamlarını tutmamak, mecliste tıkanmaya neden olmak ve yanlış ittifaklar kurmakla eleştirilen Gannuşi, Said’in yetkiyi inhisarına alan adımları karşısında kendi tabanını bile seferber etmekte zorlanmıştı.
25 Eylül 2021’de bakan ve vekillerin de içinde olduğu 113 üst seviye yönetici Gannuşi’nin başarısızlıklarını öne sürerek El Nahda’dan ayrılmıştı. Pasif bir direnç gösteren El Nahda idaresi, Said’in “kurumları yerli yerine oturtma” projesinin başarısız olmasına ve ekonomik kriz altında kalmasına bel bağlıyordu. Lakin Said’i istikametinden döndürecek kâfi baskı kurulamadı.
El Nahda’yı hırpalayan bu operasyonların 2011 öncesindeki üzere mutlak siyaset yasaklarını getirip getirmeyeceğini kestirmek sıkıntı. Ama her halükarda çanlar siyasal İslam için çalıyor. Gannuşi uzun yıllar sonra sürgünden döndüğünde Kartaca Havaalanı’nda “Taleal Bedru Aleyna” (Gündoğdu Üzerimize) nakaratıyla karşılanmıştı. Artık güya gün batıyor.