Tihv: “Derin Yıkımdan Etkilenen ve Yerinden Edilmeye Zorlanmış Yurttaşlarımızın Oy Verebilmelerinin Önündeki Her Türlü Mani ve Külfetin…
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), “Toplum olarak yaşamakta olduğumuz bu derin yıkımdan en fazla etkilenen ve yerinden edilmeye zorlanmış yurttaşlarımızın haklarını kullanabilmeleri için hala bulundukları yerleşim yerlerinde oy verebilmelerinin önündeki her türlü mahzur ve külfetin kaldırılmasına yönelik kolaylaştırıcı prosedür ve önlemler derhal alınmalıdır. Siyasal iktidar ve muhalefet partileri başta olmak üzere tüm kamuoyunu da eşitlik prensibine sahip çıkmaya çağırıyoruz” açıklamasını yaptı.
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), sarsıntı nedeniyle öbür yerlere göç etmek zorunda kalan vatandaşların oy kullanma süreçleriyle ilgili yazılı açıklama yaptı. Açıklama şöyle:
“6 Şubat ve devamında yaşanan zelzelelerle ilgili yaptığımız tüm açıklamalar ve hazırladığımız raporlarda gerek sebepleri gerekse de sonuçları nedeniyle, doğal bir afetin insan eliyle nasıl bir felakete dönüştüğüne vurgu yaptık. Sarsıntılar nedeniyle ömrünü yitirenlerin sayısı, kimliklendirme ve kayıt sisteminde yaşanan önemli problemlere karşın resmi açıklamalara nazaran 50 bini aşmış durumda. Daha da artmasından tasa duyulan, hiçbir halde izah edilemez ve kabul edilemez bu vefatlar, esasen zelzeleler öncesinde ve sonrasında yapılan önemli yanılgı, ihmal ve yetersizlikler olmasaydı önlenebilir ölümlerdi. Sarsıntılardan sağ kalanlar ise, maddi manevi yaşadıkları tüm kayıplarının yasını dahi yaşayamadan birebir yanılgı ve yetersizliklerin sonucu barınma, kâfi bir ömür standardı edinme, sıhhat, eğitim, çalışma ve toplumsal güvenlik hakkı başta olmak üzere pek çok hak ihlaline maruz kalıyorlar.
“SADECE SİYASAL İKTİDARIN DEĞİL TOPLUMUN DA YOL GÖSTERİCİ KILAVUZUNUN İNSAN HAKLARI BAKIŞ AÇISI OLDUĞUNU BİR KERE DAHA HATIRLATMAK İSTERİZ”
Yaşanan tüm bu aksilikleri devletlerin başta hayat hakkı olmak üzere tüm hak ve özgürlükleri muhafaza ve geliştirme yükümlülüğü ile değerlendiğimizde, bu sürecin kendisi şahsen ağır insan hakları ihlalidir. Hiç unutmamalıyız ki, bu birebir vakitte gerek doğal gerekse insan eliyle oluşan etkenler sonucu yaşanan inanılmaz travmatik bir süreçtir. Tesirlerinin bir epey uzun süreceği düşünülen bu karmaşık ve kitlesel travma ile baş edebilme dahil sarsıntının yol açtığı tüm problemlerle çaba ederken, yalnızca siyasal iktidarın değil toplumun da yol gösterici kılavuzunun insan hakları bakış açısı olduğunu bir sefer daha hatırlatmak isteriz.
“HAK İHLALLERİ ZELZELEDEN SAĞ KALAN ÇOK SAYIDA İNSANIN YAŞAMAKTA OLDUKLARI YERLERİ TERK ETMEYE ZORLAMIŞTIR”
OHAL ilanıyla birlikte sarsıntı bölgesinde yaşananlar, kurallardan ve kurumlardan kurtularak ‘anonim şirket’ üzere yönetme siyasetinin devletin toplumsal niteliğini nasıl yok ettiğini, yalnızca çıplak bir güç aygıtı olarak kaldığını açık bir formda göstermiştir. Kamusal güç ve imkanların yurttaşların hayatını, sıhhat ve iyiliğini gözeten bir usulde kullanıl(a)maması, kullanıldığında ise farklı boyutlarda ayrımcılıkların yaşanması, yanı sıra maruz kalınan üstte sıralanan öteki hak ihlalleri zelzeleden sağ kalan çok sayıda insanın yaşamakta oldukları yerleri terk etmeye zorlamıştır. Lakin, bir manada zorla yerinden edilmiş olarak değerlendirilebilecek bu beşerler, göç etmek zorunda kaldıkları yerlerde de pek çok ihlal ve sorun ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Bunlardan öne çıkan biri de bu insanların erken bir tarihe çekilmiş seçimlerin sıkışık takviminin de tesiriyle temel bir yurttaşlık hakkı olan oy kullanma haklarının ihlal ediliyor olmasıdır.
“YERİNDEN EDİLMEYE ZORLANMIŞ KİŞİ SAYISI EN AZ İKİ MİLYON CİVARINDADIR”
Hep lisana getirdiğimiz üzere, sarsıntılar sürecinin başından beri sağlıklı data ve bilgi paylaşımındaki yetersizlikler nedeniyle toplumun bilgi edinme hakkı önemli bir halde ihlal edilmektedir. Bu bahiste da çok farklı sayılardan kelam ediliyor olmakla birlikte, resmi açıklamalara nazaran, milletlerarası hukuk tarafından bir insan hakları ihlali olarak bedellendirilen yerinden edilmeye zorlanmış kişi sayısı en az iki milyon civarındadır. Bilindiği üzere, 13 Mart 2023 tarihinde İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan bir açıklamayla ‘evlerinden taşınmak zorunda kalan depremzede vatandaşlarımızın, oy kullanabilmeleri için taşındıkları öteki vilayet yahut ilçelerin yanı sıra birebir vilayet yahut ilçe içinde de olsa yurt, otel, pansiyon, konteyner, çadır, huzurevi üzere süreksiz yerlerde de olsa yeni adres beyanlarının 17 Mart 2023 saat 23.59’a kadar nüfus müdürlüklerinin yanı sıra e-Devlet ve Nüfusmatikler üzerinden yapılabileceği vurgulanarak; 18 Mart 2023’ten itibaren ise adres beyanına dair süreçler ilçe seçim şuralarının kararı ile yapılabileceği’ duyurulmuştu. Bu müddetin bitiminde, 18 Mart 2023 tarihinde basın organlarında Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay tarafından yapılan ve zelzele bölgesinden 345 bin 97 vatandaşın oy kullanmak için ikametgah değişimi yapmış olduğuna dair bir açıklama yer almıştır.
“OY HAKKI, YURTTAŞLARA KAMUSAL ALANA MÜDAHİL OLABİLMELERİNİ SAĞLAYACAK EN DEĞERLİ DEMOKRATİK İMKANDIR”
Her ne kadar oy kullanma hakkına sahip olan kişi sayısını tam olarak öngörmek imkanlı değil ise de milyonlarca yerinden edilmeye zorlanmış beşerden yalnızca 345 bin 97 kişinin bulunduğu yerleşim ünitesinde oy kullanabilecek olması yurttaşlık haklarının kullanımı bakımından dert vericidir. Bu durumda sayısı bilinmemekle birlikte büyük bir seçmen nüfusu, şayet oy hakkını kullanmak isterse, yaşamakta oldukları ağır travmatik sürece karşın zelzele bölgesindeki seçim etrafına gitmek zorunda kalacaktır. İnanılmaz bir travmaya ve pek çok hak ihlaline maruz kalmış ve tamamlan(a)mayan bir yas süreci yaşayan bu insanlara oy haklarını kullanabilmeleri için gerçekleşmesi çok sıkıntı ve külfetli ‘tekliflerde/önerilerde’ bulunmak, yurttaşlığı ellerinden almaktan öbür bir şey değildir. Oy hakkı, yurttaşlara kamusal alana müdahil olabilmelerini, karar vericilerin icraatlarını eleştirebilmeyi, onların hesap verebilirliklerini ve maruz kalınan adaletsizliklerin bir daha tekrar etmemesini sağlayacak en değerli demokratik imkandır. Bu imkanın tüm yurttaşlar için eşitlik prensibine uygun olarak tesis edilmesi ise demokrasi ve insan hakları kıymetlerini referans alan devletlerin yükümlülüğüdür. Bu nedenle de oy hakkının kullanılabilmesi için güncellenen seçmen kütüklerinin güvenliği ile seçmen listelerinin hakikat bir formda düzenlenmesi yükümlülüğü ortasındaki istikrarın ön şartı insan hakları unsur ve bedellerine dayalı yaklaşımdır.
“SİYASAL İKTİDAR VE MUHALEFET PARTİLERİ BAŞTA OLMAK ÜZERE TÜM KAMUOYUNU DA EŞİTLİK UNSURUNA SAHİP ÇIKMAYA ÇAĞIRIYORUZ”
Nitekim bu durum, Birleşmiş Milletler tarafından 2021 yılında yayımlanan ‘Seçimlere Ait İnsan Hakları Standartları Rehberi’nin’ 120’nci paragrafında ‘Başta bayanlar, azınlıklar, yerli halklar, ücra bölgelerde yaşayanlar ve ülke içinde yerinden edilmiş şahıslar olmak üzere oy kullanma hakkından yararlanmak için gereken evraklara ait ağır, külfetli yahut kültürel olarak uygunsuz idari ihtiyaçlar de dahil olmak üzere seçmen kaydının önündeki başka makul olmayan pürüzler de ortadan kaldırılmalıdır’ biçiminde çok net olarak söz edilmiştir. Hülasa toplum olarak yaşamakta olduğumuz bu derin yıkımdan en fazla etkilenen ve yerinden edilmeye zorlanmış yurttaşlarımızın haklarını kullanabilmeleri için hala bulundukları yerleşim yerlerinde oy verebilmelerinin önündeki her türlü pürüz ve külfetin kaldırılmasına yönelik kolaylaştırıcı formül ve önlemler derhal alınmalıdır. Siyasal iktidar ve muhalefet partileri başta olmak üzere tüm kamuoyunu da eşitlik unsuruna sahip çıkmaya çağırıyoruz.”