Tarım ve Orman Bakanlığı taşkınlara karşı yeni sistemleri uygulamaya alıyor
Tarım ve Orman Bakanlığı, bilhassa kentsel alanlar, kentleşme ve iklim değişikliğinin su kaynakları üzerindeki tesirlerinden ötürü, akış rejiminde düzensizliklere yol açan taşkın risklerine karşı yeni önlemler alıyor.
AA muhabirinin Bakanlıktan edindiği bilgiye nazaran, Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü, taşkınlara karşı bir yandan makine parkını güçlendirirken başka yandan yeni yatırım ve projelerle tedbirlerini artırıyor.
DSİ, taşkın sorunu olan havzaları memba ve mansap istikametiyle bütüncül olarak etüt ediyor. Ayrıyeten taşkın ve rüsubat denetimi için hidrolik yapıların inşası üzere yapısal tedbirlerin yanı sıra yapısal olmayan taşkın önleyici önlemler de devreye alınıyor.
Önlemler kapsamında, taşkın sularını akarsu yatağında tutmaya ya da taşkına maruz kalabilecek alandan uzaklaştırmaya yönelik yatak düzenlemelerini içerecek formda çalışmalar yürütülüyor. Taşkın riski büyük yerleşim yerlerinin membasında suları depolamak amacıyla taşkın barajları (sel kapanları) ile ilgili planlama ve proje çalışmaları yürütülüyor.
Suyun akış rejimini düzenleyen ve bu sayede yerleşim yerlerini taşkın sularından koruyan sel kapanı ve baraj üzere tesisler yapılıyor. Ayrıyeten makineli toplu çalışmalarla akarsular ıslah ediliyor.
Yapısal önlemler kapsamında DSİ tarafından 1954’ten bu yana ortalarında barajların da olduğu 10 binin üzerinde taşkın denetim tesisi inşa edilerek, yaklaşık 20 milyon dekar arazi taşkın zararlarından korundu.
Makine parkına takviye
DSİ’nin makine parkına 2024 yılı sonuna kadar 650 ana küme iş makinesinin dahil edilmesi ve toplam makine sayısının 2 bin 700’e çıkarılması hedefleniyor. Böylelikle makine parkına son yılların en büyük yatırımı gerçekleştirilmiş olacak.
Akarsulardaki ıslahların, membadan mansaba yan kolları da kapsayacak biçimde bütüncül olarak yapılması ve akarsulara her türlü olumsuz müdahalenin ortadan kaldırılması maksadıyla Doğu Karadeniz Havzası’nda seçilen alt havzalarda Taşkın ve Rüsubat Denetimi Aksiyon Planı (TRKEP) geliştirildi ve uygulanmaya başlandı. TRKEP birebir vakitte istimlak bedellerinin belirlenmesi ve yeni gereksinimlerin tespit edilmesine yönelik çalışmaları da kapsıyor.
Taşkınlar için taşınabilir uygulama
DSİ tarafından geliştirilen Taşkın Arıza ve Müdahale Mekansal Bilgi Sitemi (TAMBİS) web ve taşınabilir uygulama olarak tasarlandı. Revizyon çalışmaları süren uygulama sayesinde vatandaşlar taşkınları ihbar edebilecek. Bunun yanında uygulama üzerinden geçmiş taşkınlar, işletmeye açılmış taşkın denetim tesisleri ile akarsu yataklarına yapılan müdahaleler üzere bilgilere ulaşılabilecek.
TÜBİTAK işbirliğinde yürütülen Akım Varsayım ve Havza Optimizasyon Modeli (ATHOM) sayesinde, barajlarda her gün yenilenen meteorolojik ve hidrolojik varsayımlar ile bilhassa taşkın mevsiminde baraj ve mansap güvenliğini sağlayacak formda taşkın riskini azaltan optimum işletme siyasetlerini oluşturma imkanı getirilecek.
Yaygınlaştırma çalışmaları devam eden sistemle pilot havzayla birlikte 5 kıymetli havzada daha barajlarda ve mansaplarda taşkın riskini azaltan optimum işletme imkanı sağlanacak.
Öte yandan son yıllarda Doğu ve Batı Karadeniz bölgelerinde meydana gelen taşkınlar sonrasında harekete geçilerek acil aksiyon planları hazırlandı ve projelere sürat verildi.
Olası taşkın ve sel durumlarında rüsubat denetimi için çok sayıda tersip bendi inşa ediliyor. Ayrıyeten sel sularına karışabilecek odunsu malzemeyi tutmak emeliyle geçirgen tersip bendi olarak nitelendirilen ve “Sel tırmığı” olarak isimlendirilen yapılar geliştirildi. 2022 yılında bu yapılar Karadeniz Bölgesi’nde inşa edilmeye başlandı.
Ayrıca yaşanabilecek taşkınlarda rüsubat gereçlerinin yerleşim yerlerine ulaşmadan membada tutulması niyetiyle baraj yüksekliğinde rüsubat depolayacak “Taşıntı barajları” geliştirildi.
Taşkın erken ihtar sistemi
DSİ tarafından Taşkın Erken İkaz Sistemi (TEUS) geliştirilerek, uygulamaya konuldu. Bu sistemle taşkın riski bulunan yerleşim yerlerinin membasındaki dere yataklarında radar sensörlü düzey müşahede istasyonları kurulmaya başlandı. Yağış havzasını hidrolojik olarak temsil edebilecek ve erken ihtar için gerekli vakti sağlayabilecek noktalarda devreye alınan sistem, birinci olarak Karadeniz Bölgesi’nde hizmete alındı.
Sistemle dere yataklarındaki su düzeyleri anlık izlenecek, dere yatağındaki suyun takibe alınması gereken düzeye geldiğinde birinci ikaz sistem operatörüne ulaşacak. Muhtaçlık olması halinde operatör tarafından ilgili kamu kurumları acilen bilgilendirilecek.
Deredeki su düzeyinin taşkına sebep olacak duruma gelmesi halinde DSİ tarafından ilgili kamu kurumları bilgilendirilecek.
Yeni müşahede istasyonları yapılıyor
Toplam 191 düzey müşahede istasyonu Trabzon, Giresun, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Samsun, Ordu, Sinop ve Artvin’de kurularak işletmeye alındı. Kastamonu, Karabük, Bartın ve Zonguldak’ta 69 istasyonun işletmeye alınması çalışmaların kısa müddette tamamlanması hedefleniyor.
Taşkın erken ihtar sistemlerinin işletilmesinde ve taşkın denetim tesislerinin planlamasında değerli parametrelerin başında hidrometrik ve meteorolojik müşahede çalışmaları geliyor.
Bu kapsamda DSİ, 1334 Akım Müşahede İstasyonu (AGİ) işletiyor. Bunların 910’u anlık izlenebiliyor. DSİ’nin işlettiği 56 meteorolojik müşahede istasyonu, 260 kar müşahede istasyonu (46’sı anlık izlenebiliyor) ve 155 sediment alım noktası bulunuyor.
DSİ, 2022’de 146 taşkın ve rüsubat denetim tesisini faaliyete aldı. Bu tesislerle 204 meskun mahal ile 1963 hektar alanın taşkınlardan korunması amaçlanıyor. Bu yıl 284, gelecek yıl 443 ve 2025 yılında 142 tesisin yapılması planlanıyor. Bu tesislerle 2025 sonu prestijiyle 1174 meskun mahallin taşkınlardan korunması hedefleniyor.