Suudi Arabistan-İran muahedesi, ABD’nin Körfez bölgesindeki nüfuzuna tehdit mi?

Suudi Arabistan ile İran ortasında varılan mutabakat, Orta Doğu’daki krizlerin tahlili konusunda atılmış değerli bir adım olmasının yanı sıra Çin’i Körfez bölgesinde ABD’ye alternatif başat bir rol oynamaya taşımış üzere görünüyor.

İki ülke ortasında Çin’in arabuluculuğunda 10 Mart’ta varılan mutabakatla 7 yıl ortadan sonra diplomatik bağların tekrar başlatılacağı duyuruldu. Lakin bununla hudutlu değil. Kelam konusu muahede, diplomatik boyutunun ötesinde ekonomik ve güvenlik üzere alanlarda da geniş bir iştirake kapı aralıyor.

Arap dünyasında Suudi Arabistan ile İran’ın destekçileri ortasında yaşanan kutuplaşmanın bu mutabakatla biraz olsun azalması ve Yemen, Lübnan ve bir dereceye kadar da Suriye’deki krizlerin tahliline katkı sağlaması bekleniyor.

Çin’in ise Orta Doğu ve Körfez bölgesinin iki kıymetli gücü ortasında bu türlü bir mutabakata ön ayak olarak kıymetli bir diplomatik muvaffakiyet kazandığı söz ediliyor.

Çin, bölgedeki iki rakibi uzlaştırarak elini güçlendirdi

Hem Suudi Arabistan’ın hem İran’ın en büyük ticari ortağı olan ve bu iki ülkeyle “kapsamlı stratejik ortaklık” bağları bulunan Çin’in, bu iki “amansız” rakip ortasında uzlaşı sağlamadan bu paydaşlığı daha ileriye taşıması mümkün değildi.

Riyad ve Tahran ortasında daha evvel Irak ve Umman arabuluculuk yapmış olsa da dünyanın en büyük iki petrol ihracatçısı ortasındaki bu tansiyonu sonlandırmak Çin’e nasip oldu.

Seçim kampanyası sırasında Suudi Arabistan’ı “dışlanmış devlet” haline getirmekle tehdit eden Joe Biden’ın ABD Lideri olmasının akabinde, Suudi Arabistan, Aralık 2022’de Çin ile kapsamlı bir stratejik paydaşlık mutabakatı imzaladı.

O devir, “Suudi Arabistan ABD’ye alternatif olarak Çin’i kendine müttefik olarak mı seçiyor?” sorusu sorulmuş fakat buna olumsuz yanıt verilmişti.

Zira 2020’de 25 yıllık ticari ve stratejik işbirliği muahedesi imzaladığı Tahran idaresiyle de kıymetli bir paydaşlığı bulunan Çin’in, İran’la bir savaş çıkması durumunda büsbütün Riyad’dan yana tutum sergilemesi kelam konusu olamazdı.

Pragmatik bir siyaset izleyen ve ülkeler ortasındaki uyuşmazlıkları hiçbir tarafı kızdırmadan kendi lehine döndürmeyi başaran bir ülke olarak Çin’in, Körfez bölgesindeki en büyük iki stratejik ortağı ortasında seçim yapması mümkün değildi.

ABD, Riyad’ın gözünde “güvenilir müttefik” vasfını kaybetti

ABD’nin Körfez’in güvenliğini sağlama yükümlülüğü, Mart 2022’de Suudi Arabistan’ın petrol tesisleri insansız hava araçları tarafından vurulduğunda çetin bir imtihan verdi.

Saldırıları Yemen’deki Husiler üstlense de direkt ya da dolaylı olarak bu işte İran’ın parmağı olduğu sav edildi.

ABD’nin bu akınlara verdiği “isteksiz” reaksiyon, Suudi Arabistan’ın, Washington idaresinin emniyetli bir müttefik olmadığını anlamasını sağladı.

Bu durum Suudi Arabistan’ın doğuda Çin’e meyletmesine yer hazırladı ve kelam konusu akından 6 ay sonra iki ülke ortasında stratejik iştirak mutabakatı imzalandı.

Bu mutabakat başlangıçta İran’ı, Çin’le olan stratejik iştirakine ziyan vereceğini düşünmeye itmiş olsa da sonuçta, iki ülke ortasında diplomatik alakaların tekrar kurulması sağlandı.

Anlaşmanın kaybedeni ABD

Şüphe yok ki, ABD, Suudi Arabistan ile İran ortasında Çin arabuluculuğunda varılan muahedenin meydana getirdiği sarsıntıdan en çok etkilenen ülke oldu.

Bu muahede, ABD’nin, “Suudi Arabistan’ı İran tehdidinden koruma” kozunu elinden alacak ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Bahreyn, Sudan, Fas, Somali ve Cibuti üzere ülkelerin de İran’la diplomatik bağ kurmasıyla ABD’nin İran etrafında ördüğü duvar zayıflayacak üzere görünüyor.

Aynı halde İran’ın nükleer bomba üretme evresine yaklaştığı sav edilen bir periyotta varılan bu muahede ABD’nin, yaptırımlar kanalıyla Tahran üzerindeki baskılarını artırma çalışmalarını ve İsrail’in de İran’ın nükleer projesine darbe indirme tehdidini sonuçsuz bırakacak.

İran ile Suudi Arabistan ortasındaki muahedenin, Riyad ile İsrail ortasındaki muhtemel tüm olağanlaşma planlarını da dondurması bekleniyor.

Suudi Arabistan, ABD ve İsrail ile İran’ın karşı karşıya gelmesi durumunda topraklarının savaş alanına dönmesini istemiyor zira bunun faturasını en ağır formda ödeyeceğini biliyor.

Suudi Arabistan’ın petrol gelirlerindeki artışa karşın 2022’de askeri harcamalarını kısması da Yemen’deki askeri nüfuzunu azaltma ve global ekonomik pozisyonunu güçlendirmeyi amaçlayan 2030 vizyonu üzerine ağırlaşmayı istediğini gösteriyor.

Çin ise Suudi Arabistan ve İran’ı ticari münasebetlerde, bilhassa de petrol alışverişinde Çin yuanı kullanmaya ikna edebilirse bu ABD dolarına vurulmuş büyük bir darbe olacak. Bu da doların öteki para ünitelerine karşı süreç hacmini geriletecek ve çok kutuplu bir dünyanın önünü açacak.

Bu durum, ABD’yi, İran-Suudi Arabistan muahedesini akamete uğratmak için çalışmaya ve iki ülke ortasındaki uyuşmazlık noktalarını kullanmaya itecektir.

Zira, Suudi Arabistan, kelam konusu mutabakattan kısa müddet evvel İran’la nükleer muahedeyi eleştirmiş ve bunun komşu ülkelerin telaşlarını giderecek biçimde olması gerektiğini söz etmişti.

Bu sebeple varılan muahede Suudi Arabistan’ın İran’ın nükleer silaha sahip olmasından duyduğu kaygının giderildiği manasına gelmiyor lakin ABD’li müttefikine manalı bir bildiri gönderiyor.

İran-Suudi Arabistan ilişkileri

Suudi Arabistan’da 2 Ocak 2016’da ortalarında Şii din adamı Nimr el-Nimr’in de bulunduğu 47 kişi “terör” suçlamasıyla idam edilmişti.

İdamlara reaksiyon gösteren İranlı yetkililerin peş peşe yaptığı açıklamaların akabinde Suudi Arabistan’ın Tahran Büyükelçiliği ve Meşhed kentindeki konsolosluk binaları İran’daki göstericiler tarafından ateşe verilmişti. Mart 2015’te başlayan Yemen’deki kriz nedeniyle zati gergin olan iki ülke ortasındaki diplomatik bağlar büsbütün kesilmişti.

İran ve Suudi Arabistanlı yetkililer, Nisan 2021’de Bağdat’ta direkt görüşmeler yapmak üzere bir ortaya gelmiş ve Irak’ın arabuluculuğundaki görüşmeler daha sonra da devam etmişti.

Tahran-Riyad münasebetlerini olağanlaştırmak için 6 Mart’ta Çin’in başşehri Pekin’de Çinli yetkililerin aracılığıyla müzakerelere başlayan İran ve Suudi Arabistan, 10 Mart’ta mutabakata varmıştı.