Sırbistan ve Kosova olağanlaşma müzakereleri

Prof. Dr. İrfan Kaya Ülger, 18 Mart’ta Sırbistan ve Kosova ortasında gerçekleşen olağanlaşma müzakerelerine dair genel bir değerlendirmeyi AA Tahlil için kaleme aldı.

18 Mart 2023’te Sırbistan ve Kosova başkanları hangi hedefle bir ortaya geldi? Kosova ile Sırbistan ortasındaki 18 Mart 2023’te yapılan olağanlaşma müzakerelerinin maksadı tarafların birbirlerini tanımalarını sağlamaktı. Avrupa Birliği (AB) öncülüğünde başlayan müzakereler temel prestijiyle 2011’de başlayan Belgrad-Priştine Diyaloğu’nun güçlendirilmesini amaçlıyor. Lakin Sırbistan’ın Kosova’yı tanıma konusunda adım atmaya hazır olmadığı bu toplantı vesilesiyle bir sefer daha tescil edildi.

Örneğin, Ohri’de müzakereler başlamadan evvel Belgrad’da tertiplenen protesto şovlarına on binlerce kişi katıldı. Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, basın yayın organlarına yaptığı açıklamalarla Sırp kamuoyunu teskin etmeye çalıştı. Vucic’in bu açıklamalarında, Sırbistan’ın, ne hukuken ne de fiilen Kosova’yı tanıma tarafında bir adım atmayacağı görülüyor.

Esasen mekik diplomasisi etabında Sırbistan’ın Kosova’yı tanımayacağı ortaya çıktığı için AB, tarafların birbirlerinin toprak bütünlüklerine, bağımsızlıklarına ve egemenliklerine ziyan verecek aksiyonlardan kaçınmaları üzere tanınmanın türevi olarak kabul edilebilecek konular üzerinde ağırlaştı.

Sırbistan’ın Kosova hassasiyeti temel prestijiyle bu ülkenin bağımsızlığını tanımamasından kaynaklanıyor. Kosova, 17 Şubat 2008’de eski Finlandiya Cumhurbaşkanı Martti Ahtisaari tarafından hazırlanan plan temel alınarak bağımsızlık kazandı. Planda, bağımsız Kosova’nın statüsü bağlayıcı karakter taşıyan 3 temele dayandırıldı. Bunların birincisinde Kosova’nın Sırbistan’ın kesimi olarak kalamayacağı ve tek çıkış yolunun bağımsızlık olduğu kaydedildi. Planın öbür 2 temeli olarak da bağımsız Kosova devleti topraklarının bölünemeyeceği tabir edildi ve Kosova’nın bir diğer devletle birleşmesi de yasaklandı. Sırbistan, hala Kosova’nın kendisinin bir kesimi olduğu görüşünde ısrar ediyor ve Kosova hudutları içerisinde bilhassa Kuzey Mitrovica, Kosova Polje ve Gracanica bölgelerinde yaşayan Sırp azınlığın koruyuculuğuna soyunuyor.

Toplantıda uzlaşı sağlanan ve tahlilsiz kalan hususlar nelerdir? Kuzey Makedonya’nın Ohri kentinde Sırbistan ve Kosova heyetleri ortasında 12 saat süren müzakerelerin akabinde alınan kararlar AB Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi ve Kurul Lider Yardımcısı Josep Borrell tarafından açıklandı.

Açıklamaya nazaran, toplantıda planın tüm hususları taraflarca müzakere edildi ve üzerinde konsensüs sağlandı. Planın geçerliliği taraflarca teyit edilmesine rağmen metin imzalanmadı. Lakin Borrell, bu durumun alınan kararların geçerliliği bakımından sorun yaratmayacağını belirtti.

AB tarafından hazırlanan uzlaşı planında Sırbistan’ın Kosova’yı tanıması unsuru yer almıyor. Esasen 11 husustan oluşan mutabakat metni, 2011 yılında Sırbistan ve Kosova ortasında bağların normalleştirilmesini öngören muahedenin bir kesimi mahiyetinde.

Planın başlangıcında kullanılan sözler şu halde: “Sırbistan ve Kosova, hem muahedeye, hem de mutabakat metnine bağlılıklarını söz ederler. Mutabakat metni yükümlülüklerini uygun niyetle yerine getirmeye kelam verirler.”

Sırbistan bakımından mutabakat metni, AB üyeliğinin ön şartı olması nedeniyle ehemmiyet taşıyor. Benzeri bir durum Kosova için de kelam konusu. 27 AB üyesinden 5’i (Güney Kıbrıs Rum İdaresi, Yunanistan, Slovakya, Romanya ve İspanya) Kosova’yı tanımıyor. Kosova’nın emeli tanıma sıkıntılarının aşılması, AB ile bağlantıların ileri düzeye taşınması ve akabinde aday ülke statüsü kazanmak.

Plan, tarafların birbirlerinin toprak bütünlüğüne hürmet göstermesini öngörüyor. Taraflar, ortalarındaki ihtilafları barışçıl bir halde tahlile kavuşturmak için işbirliği yapacak ve şiddet kullanmaktan kaçınacak. Ayrıyeten taraflar yekdiğerinin memleketler arası örgütlere iştirakini engellememe yükümlülüğünü de kabul ediyor.

Plana nazaran, taraflar birbirinin resmi vesikaları olan kimlik, pasaport ve plakalarının geçerliliğini kabul edecek. Planda ayrıyeten, kayıp bireyler için komite kurulması, tüm ihtilaflı bahislerde AB’nin arabuluculuğunun devam etmesi, 150 gün içinde Kosova ve Sırbistan’a mali yardım sağlanması gayesiyle bağış konferansı tertiplenmesi kararı de yer alıyor.

Planda, “Sırp Belediyeler Birliği” ismi altında Kosova içerisinde yaşayan Sırpların otonomilerinin güçlendirilmesi hususu de dikkat çekiyor. Priştine idaresinin bu bahiste uzlaşıya zorlandığı anlaşılıyor. Bunun dışında Sırbistan ve Kosova’nın mutabakat kararlarının yerine getirilmesini zorlaştırmama yükümlülükleri bulunduğuna da vurgu yapılıyor. Bununla bir arada plan kararlarının uygulanmasında gecikme ve engellemelerin Sırbistan ve Kosova’nın AB ile ilgilerine olumsuz yansıyacağı kayıt altına alınıyor.

Genel olarak, Belgrad Priştine Diyaloğu çerçevesinde hazırlanan 11 unsurluk metin, Sırbistan ve Kosova’nın AB yol haritasını düzenleme emeli taşıyor. Öte yandan Sırbistan-Kosova yakınlaşması Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından da destekleniyor. ABD’nin Batı Balkanlar Özel Temsilcisi Gabriel Escobar, toplantı öncesinde basına yaptığı açıklamada taraflar ortasında muahede sağlanması ümidini koruduğunu söz etti.

Kosova-Sırbistan ortasında ufukta barış görünüyor mu????????Sırbistan ile Kosova ortasındaki ihtilafın temel nedeni, Kosova sorunu hakkında tarafların farklı bakış açısına sahip olmalarıdır. Arnavutlar açısından Kosova sorunu kendi yazgısını tayin hakkının doğal bir sonucu olarak bağımsızlığının, egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün korunması çabasıdır. Buna karşılık Sırplar, Kosova topraklarında hak tez ederek Kosova’yı ulusal vatan ve kimliklerinin ayrılmaz bir modülü olarak görüyor. Sırplar, 1389 yılında Birinci Kosova Savaşı sonrasında yıkılan Ortaçağ Sırp Devleti’ni bölge üzerindeki tarihî haklarının vesikası olarak yorumluyor. Sırpların Kosova üzerindeki bu hak argümanlarını Yugoslavya’nın son periyodunda Slobodan Miloševic Sırp milliyetçiliğini alevlendirmek suretiyle gündeme taşımıştı.

Sırpların, 2008’de bağımsızlık kazanan Kosova Cumhuriyeti üzerindeki tezleri, 2014 yılında AB ile müzakerelerin başlamasını takiben azalmış olsa da büsbütün ortadan kalkmadı. Belgrad’da çok milliyetçiler bir yandan Ukrayna savaşında Rusya’yı desteklerken, öte yandan Cumhurbaşkanı Vucic’i “davaya sahip çıkmamakla” suçluyor. Vucic, Kosova ve Sırp Cumhuriyetiyle ilgili mevzularda baskı altında tutuluyor. Yayılmacı eğilim taşıyan Sırp milliyetçiliğinin Kosova konusundaki yorumlarının Sırbistan idaresi üzerinde nereye kadar tesir yaratacağı merak konusu.

Kosova ve Sırbistan ortasındaki ihtilafın uzun vadede tahlile kavuşması temel prestijiyle Sırbistan’ın Kosova üzerindeki savlarından vazgeçmesine bağlı. 2014’te AB ile tam üyelik müzakerelerine başlayan Sırbistan’ın üyelik süreçlerinde türel manada da Kosova’yı tanıma yükümlülüğüyle karşı karşıya kalacağı açıktır. Bir öteki tabirle Belgrad idaresi, eninde sonunda Kosova’nın egemenliğini, toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını tanımak zorunda kalacak. Ohri görüşmeleri, iki taraf ortasındaki diyalogda ilerleme sağlanmış olmasına karşılık Sırbistan’ın Kosova konusunda kat etmesi gereken bir uzaklık olduğunu bir sefer daha ortaya koydu.

[Prof. Dr. İrfan Kaya Ülger Kocaeli Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.

???????