Sinan’ın yapıtları “deprem matematiği” ile yıllara meydan okuyor

Dünya mimarlık tarihine, yapmış olduğu yapıtlarla damga vuran Mimar Sinan’ın yüzyıllardır ayakta kalan eşsiz yapıtları, sağlamlıklarıyla yıllara meydan okuyor.

Osmanlı mimarlık sanatının harika yüzyılını inşa eden Mimar Sinan, yarım asırda cami, çarşı, köprü, kervansaray üzere birçok yapıta imza attı. Günümüz mimarlarına ışık olan ve kentin simge yapılarını inşa eden Mimar Sinan’ın yapıtları, sağlamlığıyla yüzyıllardır ayakta duruyor.

Sinan’ın İstanbul’da çıraklık, kalfalık ve ustalık yapıtları olarak isimlendirdiği Şehzadebaşı, Süleymaniye ve Selimiye mescitleri, mimari özellikleriyle de ilgi çekiyor.

Ömrünü Mimar Sinan’ı tanımaya ve yapıtlarındaki ayrıntıları gün yüzüne çıkarmaya adayan Yüksek İnşaat Mühendisi Vahit Okumuş, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Mimar Sinan’ın sarsıntıların tesirini bildiğini, bunun da onun en büyük özelliği olduğunu söyledi.

Mimar Sinan’ın sarsıntısı bilmesi nedeniyle evvel materyal seçmeyi öğrendiğini belirten Okumuş, “Sinan harikulâde bir gereç bilgisine sahip. Yaptığı bütün binaları üniform materyalle yapmıştır. Mesela Süleymaniye Mescidi’ni küfeki taşından yapmıştır. Lakin kubbesini de vakitle değişerek küfeki taşına ahenk sağlayan bir materyal olduğu için tuğlayla yapar. Yani öncelikle sarsıntı hareketinden az etkilenen malzemeyi kullanır.” dedi.

Mimar Sinan’ın tarihten intikal eden yapıtları incelediğini, yani tarihi laboratuvar olarak kullandığını anlatan Okumuş, “Mimar Sinan ‘tarihte bu etkilenmediğine nazaran o vakit vakitle bunun değişmesi de azdır’ diyor ve o gereçleri seçiyor. Farklı kentlerde yaptığı tüm yapıtlarda o bölgede kullanılan malzemeyi seçerek kullanıyor. Mimar Sinan yapıtlarında sarsıntı, ne olursa olsun ona karşı koymak istiyor, zelzelenin tesirinden kaçmaya çalışıyor, azaltmaya çalışıyor ve azaltıyor.” diye konuştu.

Eserlerinde zelzelenin tesirini azaltan birçok sistem kullandı

Mimar Sinan’ın, yapıtlarında zelzelenin tesirini azaltmak için birçok metot bulduğunu aktaran Okumuş, şöyle devam etti:

“Örneğin; Süleymaniye Mescidi’nin etrafını istinat duvarıyla çeviriyor. Çevirdikten sonra bunun altına kuyular açıyor. Bu kuyunun emeli zelzelelerde toprak sulanır, bina üste hakikat hareket eder. Sinan bunu önlemek için kuyu yapıyor ve burayı da dolduruyor. Materyal olarak da küfeki taşının tozunu kullanıyor. Yağmur yağdığında bu sular kuyuya doluyor. Fakat zelzelede de sulanma oluyorsa o sular da kuyuya doluyor. Kuyuya bir deşarj borusu yapıyor. Bu teknikle sarsıntının yarattığı su tesirini ortadan kaldırıyor.

Sinan taneli tabanın üzerine çim ve ağaç da ekmedi. Yani yerin havalanması için de altta kanallar yapıyor, tabanı kuru tutmak istiyor, korozyonu önlüyor. Sarsıntı bir defa dalga yapar lakin her toprak ve her materyal, her dalgayı yapmaz. Caminin etrafındaki istinat duvarları o kadar güçlüdür ki o toprak dalgasını, bu dolgu tabana iletmez. Yani taneli yer sarsıntıda izolatör misyonu görmektedir. Bu materyal zelzeleden az etkilendiği için dalga hareketini az yapar. Sinan, binasını yerden üst kaldırmış ve toprak dalgasını önlemiştir.”

Okumuş, Mimar Sinan’ın hiçbir vakit yapıtlarında taşları demirle kenetlemediğini belirtti.

Mimar Sinan’ın yapıtlarında binalarını kemer ve kubbelerden yaparak yüklerini kemerlere taşıttığını aktaran Okumuş, “Sinan’ın kemerleri yatay yüklerden kolay etkilenmez. İstanbul’da bir zelzele olacaksa Sinan’ın minaresi yıkılırsa İstanbul’da ayakta bina kalmaz. Kubbesini, kemerini demiyorum. Onların yıkılmayacağını söylüyorum. Süleymaniye Camii’nin bir minaresini de bozmuşlar, taşları birbirine demirlerle bağlamışlar, o yıkılabilir. Bozmamışlarsa yıkılmayacaktır. Zira Sinan zelzeleye karşı koymak istemiyor, sarsıntının hareketini yok etmek istiyor ve yok edebiliyor. Bugün bu tekniği kullanarak konutlar yapılsa, hiçbir vakit yakılmaz.” değerlendirmesinde bulundu.

“Sinan’ın matematiğini bilmeden Sinan’ın tekniğini kullanamazsınız”

Okumuş, Mimar Sinan’ın çabucak hemen bütün yapıtlarında tıpkı tekniği kullandığını anlattı.

Mimar Sinan’ın yapıtlarında kullandığı tekniğin günümüzde pek bilinmediğini ve kullanılmadığını lisana getiren Okumuş, “Sinan’ın matematiğini bilmeden Sinan’ın tekniğini kullanamazsınız. Onun için Mimar Sinan’ın matematiğini üniversitelerde öğretsinler. Ayrıyeten üniversitelere gereç dersi koysunlar, tarihi, laboratuvar olarak kullansınlar. Bu kıymetli.” dedi.

Mimar Sinan’ın yapıtlarını yaparken yumurta akı kullandığı kelamının bir efsane olduğunun altını çizen Okumuş, “Sinan’ın pantatiflerinde alçı var. Alçının içine keten koyar. Ketene, kenevire hiçbir böcek, sinek gitmez. Onun için Sinan’ın mescitlerinde örümcek ağı, sinek olmaz. Beşerler buna efsaneler uyduruyorlar.” sözlerini kullandı.