Sarsıntının Türkiye iktisadına yükü 2 trilyon lira

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından yayımlanan Kahramanmaraş ve Hatay Zelzeleleri Raporu’na nazaran, zelzelenin yol açtığı felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 1 trilyon 995 milyar liraya denk gelen 103,6 milyar dolar olduğu iddia ediliyor.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, “2023 Kahramanmaraş ve Hatay Zelzeleleri Raporu”nu yayımladı. 140 sayfalık raporda, zelzele bölgesinin görünümü, acil müdahale sürecinde alınan önlemler, hasar ve maliyetler, makroekonomik ve toplumsal tesir, sarsıntının toplam maliyeti ve afetlere direnç için risk azaltım teklifleri üzere kısımlar yer aldı. Raporun Makroekonomik Tesir kısmına nazaran, sarsıntının kısa vadeli tesirlerinin değerlendirilmesinde hasıla, dış ticaret, enflasyon, istihdam ve kamu maliyesi üzerinde bariz olumsuz tesirlerin yaşanması bekleniyor. İş sürekliliğinin kesintiye uğraması, işgücü ve sermaye kaybının üretim kayıplarına yol açması, arz zincirinin aksaması ile perakende ve toptan ticaretin sekteye uğramasıyla toplam talebin gerilemesi kanalı üzerinden felaketin kısa vadeli tesirleri kelam konusu olacak.

Depremin 2023 yılı büyümesi üzerinde negatif yüzde 1 ila 1,4 puan ortasında tesiri olacak

Depremin potansiyel çıktı üzerindeki tesirlerini pahalandırmak üzere üretim işlevi yaklaşımıyla SBBMAKRO modeli üzerinden çeşitli senaryo tahlilleri gerçekleştirildi. Bu çerçevede zelzelenin 2023 yılı büyümesi üzerinde negatif yüzde 1,0 ile 1,4 puan ortasında tesiri olabileceği varsayım ediliyor.

Söz konusu SBBMAKRO modeli, üretim faktörlerinden kapasite kullanım oranıyla düzeltilmiş sermaye stoku ve istihdam değişkenleriyle çalışıyor. Birinci senaryoya nazaran sermaye stokunda ortalama yüzde 1,3 erime, kapasite kullanım oranında yaklaşık 1 puanlık düşüş ve istihdamda yaklaşık yüzde 0,9 oranında azalma varsayımıyla 2023 yılı büyümesinin baz senaryodan yaklaşık 1,4 puan aşağıda gerçekleşebileceği kestirim ediliyor. İkinci senaryoya nazaran ise, birinci senaryodaki kaybın bir ölçü yatırım artışıyla telafi edileceği varsayımı aile 2023 yılı büyüme oranının baz senaryoya nazaran yaklaşık 1,0 puan aşağıda gerçekleşebileceği kestirim ediliyor.

Deprem 2023 yılı cari süreçler istikrarında yaklaşık 5 milyar dolarlık bir bozulmaya yol açacak

Deprem bölgelerindeki tarihi yapıtların hasar görmesi, konaklama tesislerinin süratle devreye alınamaması, altyapıdaki dertleri çözmenin vakit alması ve yurtiçi ve yurtdışı turistlerin bölgeye seyahat açısından duyabileceği telaşlar nedeniyle ülke genelinde turizm faaliyetlerinde gelir kaybı ihtimali bulunuyor. Kelam konusu faktörler topluca değerlendirildiğinde zelzelenin 2023 yılı cari süreçler istikrarında yaklaşık 5 milyar dolarlık bir bozulmaya yol açabileceği kestirim ediliyor.

Maliyetlerin ulusal gelire oranı yüzde 2,6’ya kadar yükselecek

Ayrıca yıl boyunca beklenen harcamalar ve gelir kayıpları dikkate alındığında kelam konusu maliyetlerin ulusal gelire oranının yüzde 2,6’ya kadar yükselmesi öngörülüyor.

Depremin toplam maliyeti

Raporun Zelzelenin Toplam Maliyeti kısmında, Şubat 2023 sarsıntılarının fizikî varlıklarda oluşturduğu tahribatın nakdi karşılığı, kelam konusu sermaye stokundaki düşüş sonucunda yapılan acil harcamaların büyüklüğü ortaya konuluyor. Kelam konusu kısımda, alt yapıda oluşan hasarlar da hesaplamalar içeriğinde yer alıyor. Hasarın boyutu kamu ve özel kesim formunda ayrıldı. Ayrıyeten kısımda büsbütün kullanılamaz hale gelen binaların enkaz kaldırma süreçlerine yapılan harcamalar da yer alıyor.

İlk etapta yapılan harcamalar 128 milyar lira (6,8 milyar dolar) olarak kayda geçti

Raporun kelam konusu kısmına nazaran, sarsıntıların meydana gelmesiyle birinci etapta yapılan harcamalar öncelikle arama kurtarma faaliyetlerinin yürütülmesine ve acil alt yapı hasarlarının giderilmesine yönelik oldu. Buna paralel olarak süreksiz barınma muhtaçlığına yönelik harcama kalemleri karşılandı. Bu süreçte iaşe (yedirip içirme) üzere acil insani muhtaçlıklar da karşılandı. Kelam konusu harcamalar yaklaşık 6,8 milyar dolara tekabül eden 128 milyar lira olarak kayda geçti.

Kamu bölümünün toplam hasarı 240,2 milyar lira (12,7 milyar dolar) olarak kestirim ediliyor

Kamu kurum ve kuruluşlarından derlenen datalara nazaran kamu kısmının toplam hasarı 12,7 milyar dolara denk gelen 240,2 milyar lira olarak iddia ediliyor. Bu hasarın kıymetli bir kısmı kamu hizmet binaları ile bu tesislerde bulunan ekipmanlardan oluşuyor. Kelam konusu hasara altyapı varlıkları da dahil ediliyor. Özel kesite ilişkin temel altyapı ve dağıtım tesislerine yönelik hasarların boyutu ise 19,3 milyar lira (1 milyar dolar) olarak tespit edildi. Bununla birlikte kelam konusu fiyatın çok değerli bir kısmı firmaların elektrik dağıtım tesisleri ve fiber/bakır şebekelerindeki hasardan oluşuyor.

Konut hariç özel kesim hasarı 222,4 milyar lira (11,8 milyar) dolar oldu. Sarsıntının Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükün içerisinde en değerli bileşenini 1 trilyon 73 milyar liraya tekabül eden 56,9 milyar dolarlık maliyeti ve yüzde 54,9 oranıyla konut hasarı oluşturuyor. İkinci yüklü hasar kalemi ise kamu altyapısı ve hizmet binalarındaki yıkımdan oluşturuyor. Konut hariç özel kesim hasarı, 222,4 milyar liraya tekabül eden 11,8 milyar dolar öbür bir yüklü hasar kalemi olarak iddia edildi. Bu kalemin içerisinde imalat sanayii, güç, haberleşme, turizm, sıhhat ve eğitim dalları ile küçük esnaf hasarı ve ibadethaneler yer alıyor.

Depremin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükü 2 trilyon lira

Sigortacılık kesimi kayıpları ve esnafın gelir kayıpları ile makroekonomik tesirler dikkate alındığında sarsıntının yol açtığı felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 1 trilyon 995 milyar liraya denk gelen 103,6 milyar dolar seviyesinde olduğu iddia ediliyor. Bu büyüklüğün 2023 yılı ulusal gelirin yaklaşık yüzde 9’una ulaşabileceği öngörülüyor.

Raporda, hesaplamaların nasıl bir metotla hesaplandığı da yer aldı. Buna nazaran bina hasarsız ise bina hasarı 0 lira olarak alındı. Bina hasarı, az hasarlı olarak belirtilmiş ise; bina alanı çarpı firmanın ölçeğine nazaran ünite metrekare fiyatı çarpı 0,25 hesaplaması maliyet iddiası için kullanıldı. Bina hasarı, orta hasarlı olarak belirtilmişse bina alanı çarpan firmanın ölçeğine nazaran ünite metrekare fiyatı çarpan 0,50 hesaplaması maliyet kestirimi için kullanıldı. Bina hasarı, ağır hasarlı yahut yıkılmış olarak belirtilmişse bina alanı çarpı firmanın ölçeğine nazaran ünite metrekare fiyatı çarpı 1 hesaplaması maliyet iddiası için kullanıldı.

Belediye hizmetleri ve enkaz kaldırma maliyet hesaplaması kısmında, enkaz kaldırma toplam maliyetinin enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesi maliyeti, enkazın bertaraf tesisinde depolanması maliyeti, başka taraftan bağımsız bir ünite için enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesinin iddiası maliyetinin 37 bin 500 liraya denk geldiği hesaplandı. 37 bin 500 liranın hesabı ise şu halde yapıldı:

“Bağımsız bir ünite için geri dönüşümsüz maliyet, 5 katlı 2 daire oturumlu 10 konuta sahip 120’şer metrekareden bin 200 metrekare inşaat alanına sahip bir yapı için hesaplama yapıldı. Ekskavatör (kepçe) iş makineleri ile yıkım yapılacak olup, bir bina için enkaz kaldırma sürecinin kestirimi 1 ay süreceği düşünülüyor. Kelam konusu 5 katlı binanın 600 metreküp enkaz üreteceği ve bunun bin 500 ton enkaz oluşturacağı düşünülüyor. Bu durumda bin liradan 4 personelin SGK ve iaşesi dahil 20 gün boyunca 80 bin lira maliyeti olacağı hesaplandı. 7 bin 500 liradan yakıt ve operatör dahil 2 makinenin 15 gün boyunca 225 lira maliyeti olacağı kaydedildi. 30 kamyon enkazın git-gel başına bin 500 liradan toplam 45 bin liraya mal olacağı, öteki sarfiyatların ise toplam 25 bin liraya mal edileceği hesaplandı. Bir bina için geri dönüşümsüz toplam maliyet 375 bin lira oldu, bir konut için geri dönüşümsüz toplam maliyetin ise 375 bin lira olduğu hesaplandı.”

5 katlı bir bina için enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesinin iddiası maliyeti 275 bin lira

5 katlı bina için 15 ton demir hurdası geri dönüştürülebilir olup, tonu 5 bin liradan 15 ton demirin 75 bin lira, öbür gereçler 25 lira olmak üzere toplamda 100 bin lira hurdadan gelir elde edileceği düşünüldü. Bu durumda geri dönüşüm geliri hizmetli firmaya verilir ise 5 katlı bir bina için enkazın kaldırılarak bertaraf tesisine götürülmesinin kestirimi maliyetinin 275 bin lira olarak hesaplandığı kayda geçti. – ANKARA