Sarsıntı davaları ve müteahhitlerle yapı denetçilerinin tazminat sorumluluğu

Hukukçu Prof. Dr. Umut Yeniocak, Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin akabinde açılan tazminat davalarında mevzuattaki gelişmeleri ve farklı durumlardaki uygulama örneklerini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Bugünlerde hukuk topluluğunda, sarsıntı kaynaklı ziyanların tazmini talebiyle açılacak tazminat davaları için hummalı bir hazırlık yapılıyor. Zelzeleden doğan ziyanlarla ilgili olan bu davalarda tazminat sorumluluğu bakımından bilhassa iki küme öne çıkıyor: Müteahhitler ve yapı denetçileri. Mevzuatımız, müteahhitlerin basiretli olmalarını yani inşaat faaliyetlerinde öngörülü ve önlemli davranmalarını; inşaat yapılan yerin, kullanılan inşaat tekniğinin ve materyalin uygun olup olmadığını, hangi riskleri barındırdığı konusunda iş sahibini uyarmaları gerektiğini; aksi halde ortaya çıkacak ziyanlardan sorumlu olacağını söyler. Birebir halde yapı kontrollerinde misyon alan şahıslar de vazifelerini teknik kurallara ve mevzuata uygun biçimde yerine getirmemeleri halinde, oluşan ziyanlardan direkt sorumludur. 6 Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların ortaya çıkardığı görüntü, ülkemizde inşaat kesiminin değerli bir kısmının mevzuata ve teknik gerekliliklere uygun bir faaliyet yürütmediği; mevcut sistemin ve yaptırımların kâfi olmadığı gerçeğini ortaya çıkardı.

Mevzuattaki gelişmeler

Bu alanda yaşanan kıymetli mevzuat gelişmelerinden biri 2001 tarihli Yapı Kontrolü Kanunu’dur. Bu kanuna nazaran, kanun kapsamına giren tüm yapılar yapı kontrol kuruluşlarının kontrolüne tabidir. Vazifelerini gereği üzere yerine getirmeyen yapı kontrol kuruluşlarının yöneticileri, ortakları, denetçi mimar ve mühendisleri ile proje müellifleri[1], laboratuvar vazifelileri ve yapı müteahhidi sorumlu tutulmuştur.

Müteahhitlerin ve yapı denetçilerinin tüzel sorumluluğunun 2 tarafı bulunuyor. Cezai sorumluluk ve tazminat sorumluluğu. Yani bu bireyler bir yandan vazifelerini ve işlerini gereği üzere yapmamaları sebebiyle insanların yaralanmasına yahut vefatına sebep olmak suçlamasıyla ceza mahkemelerinde yargılanacak; öbür yandan ise ziyan görenlerin açtığı tazminat davaları görülecek.

Zarar gören kişi ile müteahhit ya da yapı denetçisi ortasındaki bağlantıya nazaran açılacak davanın desteği değişir. Örneğin sarsıntıda yıkılan konutunu ya da iş yerini müteahhitten satın alan ya da para karşılığı müteahhide mesken inşa ettiren kişi, inşaatın teknik gerekliliklere ve mevzuata uygun yapılmadığı gerekçesiyle müteahhide karşı tazminat davası açabilecektir. Tıpkı inşaatın kontrolünde misyon yapan yapı denetçisi firma da kontrol misyonunu gereği üzere yerine getirmediği için müteahhitle birlikte sorumlu olur. Bu sebeple, açılacak tazminat davası her ikisine birlikte açılır.

Farklı senaryolar

Ancak senaryo her vakit bu kadar kolay olmaz. Örneğin yıkılan binanın önüne tesadüfen park edilen bir aracın üzerine yıkılan bina nedeniyle kullanılamaz hale gelmesi durumunda, araç sahibi, daha evvel hiç tanımadığı, rastgele bir bağı bulunmayan müteahhit ve yapı kontrol firmasına karşı yeniden tazminat davası açabilir. Zira hukuka ters bir harekette bulunan müteahhit ve yapı denetçisi, sarsıntı anında yıkılan binanın önüne park eden araç sahibinin mülkiyet hakkına ziyan vermiş olur. İşte mülkiyet hakkına, hukuka muhalif bir halde müdahale edilen araba sahibi bu tüzel sebeple müteahhit ve yapı kontrol firmasına karşı, “haksız fiil” dediğimiz hukuksal sebebe dayanarak tazminat davası açabilecektir. Şayet araç sigortalıysa ve sigorta şirketi ziyanı karşılamışsa bu durumda sorumlu bireylere karşı birebir tazminat (rücu) davası sigorta şirketi tarafından açılabilecektir.

Yaşanan öbür acı örneklere de bakacak olursak, zelzelenin olduğu gece bir otelde konaklayan müşteriler otelin yıkılmasıyla yaralanmış ya da hayatını kaybetmişse burada binanın üretiminde kusuru bulunan müteahhit ve yapı kontrolü vazifesini gereği üzere yerine getirmeyen yapı kontrol firması sorumlu olacağı üzere, bunlarla birlikte oteli işleten kişi ve ayrıyeten binanın maliki de sorumlu olacaktır. Açılacak tazminat davası tüm bu şahıslara karşı birlikte açılacak ve mahkemenin vereceği tazminat kararından tüm sorumlular “müteselsilen” sorumlu olacaktır. Müteselsil sorumluluk basitçe, bu bireylerin hepsinin tazminatın tamamından sorumlu olacağı manasına gelir. Rastgele biri, “benim sorumluluğum yüzde 10” diyerek tazminatın yüzde 10’unu ödeyip sorumluluktan kurtulamayacak, tazminatın tamamı ziyan görene ödenene kadar hepsi sorumlu kalmaya devam edecektir.

Zaman aşımı süresi

Bu davalarda akla gelen sorulardan biri, yıllar evvel yapılan binalarda vakit aşımı müddetinin dolup dolmadığıdır. İnşaatın üzerinden çok vakit geçtiği için artık müteahhit ya da yapı denetçisinin sorumluluktan kurtulmasının mümkün olup olmadığı merak ediliyor. Bilhassa 1999 Marmara sarsıntısından sonra bu husus hukuk topluluğunda ve yargı kararlarında çokça tartışıldı. Sonuç olarak bu konuda verdiği kararlarda Yargıtay, vakit aşımının binanın inşa edildiği tarihten değil sarsıntının meydana geldiği tarihten itibaren başlayacağı istikametinde bir içtihat geliştirdi.

Ancak 2000’li yıllarda verilen bu kararlardan sonra kıymetli bir mevzuat gelişmesi yaşandı. 2012 yılında yeni Türk Borçlar Kanunu yürürlüğe girdi. Bu kanunda haksız fiil davalarında vakit aşımı müddetinin fiilin işlendiği tarihten itibaren azami 10 yıllık bir müddetle hudutlu olduğu açıkça belirtildi. İnşaat işlerinde fiilin işlendiği tarih inşaatın tamamlandığı tarihtir. Hasebiyle ilgili kanun hususunu okuduğumuzda birinci bakışta, 10 yıllık azami vakit aşımı mühletinin bu tarihten itibaren başlaması gerektiği, münasebetiyle sarsıntıdan geriye 10 yıldan daha evvel inşa edilen binalarda vakit aşımı müddetinin dolduğu anlaşılıyor. Lakin husus bu kadar net değil.

Bu kanun tasarı basamağında iken aslında haksız fiildeki azami vakit aşımı mühleti 10 yıl değil 20 yıldı. Ama daha sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Adalet Komitesinde bu unsura müdahale edilerek müddet 10 yıla indirildi. Adalet Komitesi bu değişikliğin münasebetini yazarken Yargıtayın zelzele kararlarına atıf yaparak “Zaman aşımı esasen inşaat tarihinden değil zararın ortaya çıktığı andan (yani depremden) itibaren başladığına nazaran, bu husustaki vakit aşımı mühletini 20 yıl yapmanın bir gereği yok.” dedi.

Sonuç olarak, TBMM Adalet Kurulunun bu münasebetine ve Yargıtayın eski içtihatlarına baktığımızda, bugün prestijiyle zelzele sebebiyle açılacak tazminat davalarında Yargıtayın vakit aşımı mühletini tekrar zelzele tarihinden itibaren başlatacağını; müteahhitlerin ve yapı denetçilerinin vakit aşımı savunmalarını reddedeceğini iddia etmek mümkün.

Davalar ne vakit biter?

Ancak, bu davaların ne vakit biteceği ve davalar kazanılsa bile sorumlulardan tazminat tahsil edilip edilemeyeceği çok kıymetli mevzulardır. Yargı sistemimizin yoğunluğu ve tartısı sebebiyle bu davalardan sonuç almak maalesef uzun yıllar alacaktır. Üstelik dava kazanılsa bile sorumlu tutulan müteahhit ve yapı denetçilerinden bu tazminatların tahsil edilebileceği hususu da kuşkulu. Zira sorumlu bireylerin mal varlıklarını elden çıkarmalarını önlemek üzere ivedilikle bir önlem kararı alınmazsa, bu şahıslar tazminata mahkum olsalar bile mal varlıklarını elden çıkarmışlarsa tazminatın tahsili çok güç.

Bu sebeple, sarsıntı mağdurlarının bu sürecin sonunda bir kez daha mağdur olmamalarını sağlamak üzere, örneğin zelzele kaynaklı tazminat davalarının süratli bir formda tamamlanması için bilhassa kanıtların toplanması ve mahkemelere ulaştırılması konusunda idari ünitelerin düzgün organize olması, hakim ve işçi sayısının artırılması, müteahhitlerin ve yapı kontrol firmalarının mal varlıklarını diğerlerine devretmesinin engellenmesi üzere birtakım tedbirlerin vakit kaybetmeden alınması gerekir. Aksi halde, depremzedeler davaları kazansa bile geç gelen adalet kimsenin bir işine yaramayacak.

[1] Mimarlık, mühendislik tasarım hizmetlerini iştigal konusu olarak seçmiş, yapının etüt ve projelerini hazırlayan kişi manasına gelir.

[Prof. Dr. Umut Yeniocak, Yeniocak Kontrat Akademisi, Altınbaş Üniversitesi Hukuk Fakültesi]

Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.