Riyad-Tahran yakınlaşması, İsrail’in İran’ı bölgede “yalnızlaştırma” uğraşlarına darbe vurdu

Suudi Arabistan ile İran’ın 7 yıllık kesintinin akabinde diplomatik ilgileri başlatma kararı tüm bölge ülkeleri tarafından memnuniyetle karşılanırken, İsrail için kaygı verici bir gelişme olarak bedellendiriliyor.

Bölgesel çıkar çatışmaları ve Yemen’deki kriz nedeniyle aslında gergin olan İran-Suudi Arabistan bağlantıları, bilhassa 2016’dan itibaren büsbütün kesilmişti.

Suudi Arabistan’da 2016’da ortalarında Şii din adamı Nimr el-Nimr’in de bulunduğu 47 kişinin “terör” suçlamasıyla idam edilmesi ve buna reaksiyon gösteren Tahran idaresinin peş peşe yaptığı açıklamaların akabinde Suudi Arabistan’ın bu ülkedeki büyükelçiliği ve konsolosluk binaları, İran’daki göstericiler tarafından ateşe verildi.

İki ülke ortasındaki diplomatik münasebetler, kelam konusu gelişmelerin akabinde büsbütün kesilirken Arap ülkelerinin büyük bir kısmı da Suudi Arabistan’ı destekleyerek tıpkı yıl İran ile bağları askıya aldı.

Çin’in, bölgede aktifliğini artırdığını gösteren arabuluculuk gayretiyle ve uzun süren müzakerelerden sonra İran ile Suudi Arabistan, 10 Mart’ta diplomatik münasebetleri tekrar başlattıklarını açıkladı.

İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan ile Suudi Arabistanlı mevkidaşı Faysal bin Ferhan, Çin’in başşehri Pekin’de 6 Nisan’da bir ortaya geldi ve iki ülke büyükelçiliklerinin tekrar açılması, uçuşların tekrar başlatılması ve vizelerin kolaylaştırılması konusunda anlaştı.

Tahran-Riyad yakınlaşmasına, İsrail dışında bölge ülkelerinin tümünden memnuniyet açıklaması geldi. İran ile başka kimi Arap ülkeleri ortasında alakaların yine başlamasına yönelik de adımlar atıldı.

İsrail’in İran’ı çevreleme stratejisine darbe

İsrail ise bölgede bu yakınlaşmadan şad olmayan tek odak olarak öne çıkıyor.

İsrail, İran’ın nükleer faaliyetlerine, Suriye, Filistin ve Lübnan dahil bölgedeki askeri aktifliğine karşı diplomatik ve askeri her türlü seçeneği kullanırken, öteki yandan İran’la hasımlık halindeki Körfez ülkeleriyle ilgilerini olağanlaştırarak Tahran’ı çevreleme stratejisinde gururla ilerliyordu.

Yaptırımların kaldırılması ve iktisadın nispeten güzelleşmesi manasına gelen nükleer mutabakata dair ümitler giderek azalırken, muahedeye karşı olduğunu her platformda lisana getiren Tel Aviv için bu düzgün bir haberdi.

Nitekim İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulunun (BMGK) daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile Almanya (5+1) ortasında 2015’te imzalanan nükleer muahedenin yine uygulamaya konulmasına yönelik görüşmeler son devirde neredeyse gündeme dahi gelmiyor.

Öte yandan 2020 yılından itibaren birtakım Arap ülkeleri ile İsrail ortasında “İbrahim Anlaşmaları” ismi altındaki Körfez-İsrail yakınlaşması ile Suudi Arabistan’ın perde gerisinden takviye verdiği bu olağanlaşma süreci İsrail’e büyük bir öz itimat kazandırmıştı.

Ancak İsrail, Suudi Arabistan nezdinde aradığı bağlantı düzeyini yakalayamadı. Geçen ay Riyad’ın Birleşmiş Milletler konferansına davet edilen bir İsrail delegasyonuna giriş vizesi vermeyi reddetmesi de İsrail’in umutlarını zayıflattı.

Son gelişmeler ışığında Suud-İran yakınlaşması ise İsrail idaresinin Tahran’ı yalnızlaştırma gayretlerine büyük darbe vurdu.

İsrail’de hükümet ve muhalefet birbirine düştü

Riyad-Tahran muahedesinin 10 Mart’ta duyurulduğu sırada İtalya’yı ziyaret eden İsrail Başbakan Binyamin Netanyahu cephesi, haberi alır almaz Naftali Bennett ve Yair Lapid liderliğindeki eski hükümeti maksada koydu.

İsrail’de hükümet cephesinden İran-Suud yakınlaşmasına ait resmi bir açıklama yapılmadı. Lakin İsrail basınına konuşan üst seviye bir İsrailli yetkili, eski hükümeti “Suudi Arabistan ile İran ortasında bir yıl evvel müzakereler başladığında gereğince sağlam tutum almamakla” suçladı.

İsrail’de yayın yapan i24’ün aktardığına nazaran, ismi açıklanmayan yetkili, şu sözleri kullandı:

“Bu onların nezaretinde nasıl oldu diye gidip sorun. ABD ve İsrail’in zayıf olduğu izlenimi buna sebebiyet verdi. Batı ve İsrail’in zayıflığı, İran’ın kabul görmesinin artmasına neden oluyor.

Her şey bir yıl evvel İranlı ve Suudi Arabistanlı diplomatların karşılıklı ziyaretleri ve beş cinslik müzakereleriyle başladı. Onları harekete geçiren Batı’nın İran’a yumuşayabileceği duygusuydu.”

Muhalefet blokundaki eski Başbakan Naftali Bennett ise “Suudi Arabistan ile İran ortasındaki alakaların yenilenmesi İsrail için tehlikeli bir gelişme, İran için siyasi bir zaferdir. Tahran-Riyad muahedesiyle Suudi Arabistan’a karşı bölgesel bir koalisyon kurulması gayretleri ölümcül bir darbe aldı.” değerlendirmesinde bulundu.

Eski Başbakan Yair Lapid de toplumsal medya hesabından yaptığı açıklamada, “Netanyahu, Suudi-İran mutabakatından ben sorumluymuşum üzere konuşuyor, bunlar hayali sözler.” dedi.

Başbakanlığı devrinde Suudi Arabistan-İsrail yakınlaşması yaşandığını kaydeden Lapid, İsrail tarihinin en aşırılıkçı hükümetinin kurulmasının akabinde bu yakınlaşma adımlarının net bir formda durduğunu ve Suudi Arabistan’ın Netanyahu’nun zayıflığını anladığını savundu.

“Suudi-İran bağlarının yenilenmesi İsrail için tasa verici”

İsrail Dışişleri Bakanlığında Bakan Yardımcılığı düzeyindeki Genel Yöneticilik misyonu ve 1980’li yıllarda İsrail’in Ankara Büyükelçiliğinde Maslahatgüzarlık yapan Alon Liel, Suud-İran ikili bağlarının yenilenmesinin “İsrail için tasa verici” olduğunu söyledi.

Liel, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Pekin idaresinin ABD’ye karşın bölgede aktifliğini artırdığına işaret ederek, İsrail’in Çin-Amerikan çatışmasından ziyan gördüğüne dikkati çekti.

İsrailli diplomat, “Suudi-İran diplomatik bağlarının yenilenmesi ve karşılıklı büyükelçiler atanması kararı İsrail için kaygı verici. Zira bu bilhassa, ABD’ye karşı Çin’in bölgede artan bir müdahalesini gösteriyor.” dedi.

ABD’nin, “İbrahim Anlaşmaları” yoluyla İsrail ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn ortasında yakınlaşmayı sağladığını söyleyen Liel, “ABD bu süreci denetleyemez ve sürdüremezse bu İsrail için tehlikeli olur. Yani bölgede daha fazla Çin, daha az ABD olması İsrail için makûs bir durum.” değerlendirmesinde bulundu.

İsrail’in Riyad ile olağanlaşma atılımı gayesine ulaşamadı

Liel, ikinci değerli noktanın da İsrail-Suudi Arabistan ikili alakaları hakkında olduğuna işaret ederek, “Bu bağların tesis edilmesi, yeni sağcı Netanyahu hükümeti için bir numaralı amaçtı.” dedi.

İsrailli uzman, kelamlarına şöyle devam etti:

“Bildiğiniz üzere şu anki Netanyahu hükümeti İsrail ve Filistin halinde (iki devletli) bir maksat koymadı. Hatta aslında iki devletli tahlilden vazgeçti. Dış bağlantılardaki tüm gücünü Suudi Arabistan’a adamaya ve Suudi Arabistan ile ilgilerini diplomatik münasebet kurma noktasına kadar geliştirmeye çalıştı. Lakin Suudilerin İran’la yaptıkları mutabakat bunun yakın gelecekte olmayacağını gösteriyor.”

İbrahim Anlaşmaları’nın ve BAE ile bağlantıların Suudi Arabistan’ın dayanağı olmadan sürdürülebilir olmadığını vurgulayan Liel, Netanyahu hükümetinin “normalleşme” kazanımlarının da tehlikeye girdiği vurguladı.

Liel, “Muhtemelen Filistinlilerle münasebetler daha da berbatlaşacak. Suud’un bu mevzudaki rahatsızlığı BAE’yi de etkileyebilir. Çünkü İsrail ile BAE ortasındaki bağlantıların şimdiden soğuduğuna dair birtakım işaretler görüyoruz. Şimdi önemli bir şey yok lakin bu, İsrail için ve bilhassa Netanyahu için telaş verici zira bu (BAE ile normalleşme) onun dış bağlardaki bir numaralı başarısıydı.” diye konuştu.

İsrailli uzman, son olarak Mısır ile Ürdün’ün, İsrail ile bağlantılarında Suudi Arabistan’ın bu atağından etkilenmediğini ve bu iki ülkenin İsrail ile “güçlü stratejik ve güvenlik ilişkilerini” devam ettirdiğini kaydetti.

Mısır ve Ürdün’ün yanı sıra İsrail’in geçen yıl deniz sonu muahedesi imzaladığı Lübnan ile sürdürülen sürece işaret eden Liel, bu üç ülkenin, bölgedeki İsrail aleyhine gelişmelerden etkilenmemesinin Tel Aviv için olumlu görülebilecek bir durum olduğunu kelamlarına ekledi.