Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu: Rusya’nın Latin Amerika Siyaseti

Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Latin Amerika tipinin akabinde bölgenin Rusya için ehemmiyetini, AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.

Latin Amerika, Rusya için neden değerli?

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 17-21 Nisan tarihleri ortasında Latin Amerika tipi çerçevesinde Brezilya, Venezuela, Nikaragua ve Küba’yı ziyaret etti. Latin Amerika, Sovyetler Birliği periyodundan beri Moskova’nın dış siyasetinde değerli bir yer tutuyor. Rusya’nın bu kıtadaki en kıymetli müttefikleri ise Lavrov’un ziyaret ettiği Venezuela, Küba ve Nikaragua. Ayrıyeten en son yayımlanan Rusya Dış Siyaset Konsepti’nde de Lavrov’un ziyaret ettiği bütün ülkeler, “Rusya ile münasebetlerinde bağımsız ve yapan tutum izleyen devletler” olarak nitelendirilerek kelam konusu ülkelerle çok istikametli işbirliğinin geliştirilmesi gerektiği konusuna vurgu yapıldı.

Uzun yıllardan beri Moskova’nın Latin Amerika siyasetinde “ABD karşıtlığı” ön plana çıkıyor. Kelam konusu siyaseti, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Orta Asya ve Kafkasya siyasetine misilleme olarak da kıymetlendirmek mümkün. Bu çerçevede Moskova, soğuk savaş devrinde ve 1991 sonrasında da uzun yıllar Latin Amerika ülkelerine askeri ve ekonomik dayanakta bulundu.

Diğer taraftan bilhassa 2000’li yıllardan itibaren Kremlin, kıtadaki klâsik dostları dışındaki ülkelerle de işbirliğini geliştirmeye uğraş ediyor. Bunların başında Güney Amerika’nın en kıymetli 2 ülkesi Arjantin ile Brezilya geliyor. Rusya böylelikle bir taraftan 2014’ten itibaren karşı karşıya kaldığı yaptırımların tesirini azaltmayı, yeni pazarlar keşfetmeyi ve Batı ile yaşanan yeni bir soğuk savaşta kendi siyasetine taraftar bulmayı amaçlıyor. Brezilya ve Arjantin ile G20, Brezilya ile ayrıyeten BRICS çerçevesindeki birlikteliği de Moskova’nın ismi geçen ülkelerle işbirliğini geliştirmek için uygun diplomatik tabanı hazırlıyor. Başka taraftan Arjantin de BRICS üyeliğine başvurdu. Rusya’nın önderliğinde kurulan Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ile Güney Ortak Pazarı (MERCOSUR) ortasında ise 2018’de işbirliği alanlarının tespiti maksadıyla “karşılıklı anlayış” memorandumu imzalandı.

Ziyaret gündeminde hangi mevzular vardı?

Lavrov’un Latin Amerika cinsinin birinci durağı Brezilya oldu. Bunun nedeni, sırf Brezilya’nın Güney Amerika’nın en büyük siyasi ve ekonomik gücü olması değil. Tıpkı vakitte yakın vakitte Brezilya’da iktidarın değişmesiyle başa geçen Lula da Silva da çok istikametli ve istikrarlı bir dış siyaset izliyor. Kaldı ki Lula da Silva’nın Çin ziyaretinin gösterdiği üzere Brezilyalı yetkililerin Ukrayna’da barışın tesisine dair birtakım teşebbüsleri de var. Brezilya Devlet Lideri, Ukrayna-Rusya savaşını kınamakla birlikte ABD’nin bu savaşı körüklememesi gerektiğini de savunuyor. Brezilya’nın kelam konusu tavrı, memleketler arası arenada takviyeye gereksinim duyan Rusya açısından büyük kıymet arz ediyor. Münasebetiyle Kremlin, Brezilya ile diyaloğunu daha da artırmayı hedefliyor. Ayrıyeten Brezilya siyasi açıdan Rusya’nın kıtadaki en büyük desteği olmasa da bölgede Moskova’yla en büyük ticaret hacmine sahip ülke pozisyonunda. Politik ve ekonomik işbirliklerinin yanı sıra Lavrov’un ziyareti sırasında taraflar güç alanındaki işbirliğini artırma konusunda da mutabakata vardı.

Venezuela, Nikaragua ve Küba’da ise daha çok siyasi bahisler ön plana çıktı. ABD hegemonyasıyla uğraş konusundaki kararlılık bir defa daha lisana getirildi. Lavrov, Venezuela iktisadını “ABD’nin oyunlarından” kurtarmayı; Nikaragua’ya Rus aşılarının tedarikini sağlayacağını, nükleer gücün geliştirilmesi ve tarımda, tıpta yeni teknolojilerin kullanımı üzere bahislerde ise dayanak vereceğini vadetti. Küba’ya da Rusya tarafından yeni kredilerin verilmesi kararlaştırıldı. Tüm bunlar aslında birebir vakitte ismi geçen ülkelerin siyasi mevzularda Rusya’yı desteklemelerinin bir nevi ödüllendirilmesidir. Hakikaten Venezuela ile Nikaragua, Güney Osetya ile Abhazya’yı tanıyan ender devletlerin başında geliyor. Moskova, ismi geçen ülkelerle ticaret hacmini de artırmak istiyor. Rusya bölgeye daha çok askeri teknolojiler ile petrokimya eserleri ihraç ederken kıtadan et, kahve, meyve, şeker üzere eserler ithal ediyor.

Rusya ve Latin Amerika ülkeleri ortasındaki işbirliğinin önündeki pürüzler nelerdir?

Rusya, bilhassa Orta Asya ve Kafkasya’da tekrar tesirini artırdıktan sonra dikkatlerini Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) bir vakitler güçlü olduğu bölgelere çevirdi. Bu bağlamda iki bölge ön plana çıkıyor: Afrika ve Latin Amerika. SSCB’nin tekrar tesirli olduğu Balkanlar’ın (Doğu Avrupa), artık hem Avrupa Birliği (AB) hem de NATO üyesi olması, Asya Pasifik’in ise büsbütün Çin’in denetiminde olması münasebetiyle Afrika ile Latin Amerika’nın Rus dış siyaseti açısından değeri daha da artıyor. Hakikaten Lavrov, Latin Amerika çeşidi öncesinde, ocak ayında Afrika ülkelerini de ziyaret etmişti.

Rusya, Latin Amerika ülkeleri ile çok taraflı işbirliği geliştirmeye çalışsa da bölgede ABD ile rekabet edecek pozisyonda olmadığı üzere aslında her geçen sene tesirini artıran Çin’in de gerisinde kalıyor. Çin bölgenin tüm ülkeleriyle ekonomik alanda kıymetli projeler hayata geçirirken Moskova’nın “geleneksel dostları” ve Brezilya dışındaki ülkelerle münasebetleri çok hudutlu kalıyor. Latin Amerika ülkeleriyle ilgilerin çok evvelden beri siyasi bir boyutunun olması, ABD’nin kıtadaki müttefiklerinin Rusya ile ticari münasebetler geliştirmesi konusunda dahi çekimser kalmasına neden oluyor.

Yine Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, Moskova’nın bölge ülkeleriyle işbirliğini olumsuz etkiliyor. Rusya’nın milletlerarası bankacılık sisteminden çıkartılması, Rusya’ya giden yük gemilerinin Avrupa limanlarını ve yük konteynerlerini kullanamaması üzere faktörler, mevcut ticari münasebetleri zorlaştırıyor. Lavrov’un ziyaretinin sebeplerinden biri de aslında Rusya’ya uygulanan yaptırım koşullarında mevcut işbirliklerini devam ettirecek yolların tespitiydi.

Netice prestijiyle Kremlin, kendisi açısından mevcut tüm olumsuz kurallara karşın dış siyasetinde Latin Amerika ülkelerine büyük ehemmiyet veriyor. Bu süreçte de gerek ikili diplomatik münasebetlerden gerekse BRICS üzere platformlar çerçevesinde geliştirilen temaslardan yararlanmaya çalışıyor.

[Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, Marmara Üniversitesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi]

Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.