Prof. Dr. Beksaç: Trakların kültürel mirası dolmenler ivedilikle korunmalı

EDİRNE’nin Lalapaşa ilçesine bağlı Doğanköy’de Traklara ilişkin, az yapısı ile dikkat çeken 3 bin yıllık dolmen, definecilerin tahrip etmesi ve bahtına terk edilmesi nedeniyle yok olma tehlikesi yaşıyor. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısım Lideri Prof. Dr. Engin Beksaç, dolmenlerde hazine ve define bulunmadığını belirterek, “Her geçen gün bunlar yok olup gidiyor. İvedilikle korunması gereken bir anıt tipi de dolmenler. Defineciler ve birtakım kuruluşlar tarafından yok edilen dolmenlere de rastladım” dedi.

Trakya’nın en kıymetli kültürel miraslarından olan birçok noktada tespit edilen yaklaşık 3 bin yıllık dolmenler, definecilerin talanına uğruyor. Mezar anıt olma özelliği taşıyan dolmenlerin az örneklerinden biri de Edirne’nin Lalapaşa ilçesine bağlı Doğanköy’de bulunuyor. Doğanköy’deki Traklara ilişkin ‘Ana Tanrıça Tahtı’nın da bulunduğu tapınağın etrafında yer alan dolmene, bölgedeki birçok farklı büyüklükteki dolmenler ve yakılan ölülerin küllerinin konduğu kaplarının yerleştirilmesi için yapılan kistler de eşlik ediyor.

‘NADİR ÖRNEKLERDEN BİRİTrakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısım Lideri Prof. Dr. Engin Beksaç, bölgedeki pek çok dolmenin defineciler tarafından yok edilmesi nedeniyle sayısının net olarak bilinmediğini belirterek, 1 yıl evvel sit alanı ilan edilen tarihi alanın muhafazası ve turizme açılması gerektiğini söyledi. Prof. Dr. Beksaç, Trakya bölgesinin en kıymetli kültür mirasları ortasında yer alan dolmenlerin ayrıcalıklı bir yere sahip olduğunu belirterek, “Burası da Trakya’da rastlanabilir az örneklerden biri. Bu dolmenlerin yakın benzerleri Bulgaristan ve Yunanistan’da var. Türkiye’de yalnızca Edirne’de Lalapaşa ve Süloğlu ilçesinde bir tek yerde ve Kırklareli’nin üstte kalan ilçelerinde ve merkez ilçenin kuzey kısmında dolmenlere rastlıyoruz. Trakya’da öbür bir yerde yok” dedi.Dolmenlerin Avrupa’da ve Kafkaslarda da bulunduğunu söyleyen Prof. Dr. Beksaç, “Dolmen çok özgün bir nesne, arkeolojik kültür mirası olarak karşımıza çıkıyor. Bu dolmen, Doğanköy’de görmüş olduğumuz birkaç tane dolmenden biri, tahminen de en tanınmışı, en hoş örneklerden biridir. Doğanköy Kapaklıkayası olarak bilinen bir örnektir. Tek odalı bir örnek. Trakya’da 2 tip var; 2 odalı ve tek odalı. Bütün prensipleriyle kaya sunaklarındaki birebir coğrafik sistemi kullanan bir örnek. Ana tanrıçanın rahmini temsil ediyor. Ölüp dirilme kültlerinin yapıldığı bir yer” sözlerini kullandı.Prof. Dr. Engin Beksaç, dolmenlerin mezar anıtı özelliğinin yanı sıra vefat ve cenaze kültleriyle de irtibatlı olduğunu belirterek, “Genellikle mevt, cenaze kültleriyle temaslı bir nesne lakin birebir vakitte tabiatın ölüp dirilmesiyle, insan ruhunun sonsuz seyahatiyle kontaklı olarak ana tanrıça kültünün bir tapınım, bir sembolik ritüel olgusu olarak karşımıza çıktığını artık netlikle söyleyebiliyoruz” dedi. ‘DEFİNECİLER VE KİMİ KURULUŞLAR TARAFINDAN YOK EDİLENLERE RASTLADIM’Trakya’da dolmen sayısının net olarak bilinmediğini söyleyen Prof. Dr. Beksaç, “Çünkü her geçen gün bunlar yok olup gidiyor. İvedilikle korunması gereken bir anıt tipi de dolmenler. Bunlar, Trakya’nın en değerli kültür mirasları. Maalesef kendi haline bırakılmış durumda. Bir vakitler 2006’da, 2008’de, hatta 2010’da sağlam gördüğüm pek çok yerdeki dolmenlerin kimilerinin maalesef yok olduğunu gördüm. Defineciler ve kimi kuruluşlar tarafından yok edilen dolmenlere de rastladım. Mesela bunlardan bir tanesi Uzunbayır’da karşıma çıktı. Oradaki dolmenlerin tahribatı defineci değildi. Diğer kuruluşlar tarafından yapılmıştı” diye konuştu.’HAZİNE DE DEFİNE DE BULUNMAZ’Dolmenlerde hazine yahut define bulunmayacağını söyleyen Prof. Dr. Engin Beksaç, “Bunlar esasen dünyevi zenginlikten uzak olanların kullandığı bir dindir Trak dini. Altınlar, gümüşler sembolik nesnelerdir ve bu tip yerlerde kullanılmaz. Onların kullanıldığı yerler farklıdır. Anlatılan masallar, yalnızca masaldır ve dolandırıcıların diğerlerini dolandırmak için kullandığı masal nesnelerinden öbür bir şey değildir. Bunlarda hiçbir şey bulunmaz. Ne kaya sunağından ne dolmenden hazine çıkar. Lakin definecilerin yaptığı, kültür mirasımıza, insanlığın mirasına verilen bir ziyandır. Turizm için girdi sağlayacakken, bu adamların sayesinde değerli bir girdiyi kaybediyoruz” dedi.’KEFARET TAŞI OLARAK KULLANILMIŞ’Prof. Dr. Engin Beksaç, Doğanköy’de bulunan dolmenin göz önünde bulunması nedeniyle yeterli korunmuş örneklerden biri olduğunu belirterek, “Sadece art kapağı yıllardır devrilmiş vaziyette ki bunun diğer bir gayeyle kullanılmış olabileceğini iddia ediyorum. Zira bu tip dolmen kapaklarının devrilmesi olayı, definecilerden çok öbür bir ritüel olgusunu göstermekte. Bunu Kırklareli’ndeki dolmenlerde, hatta Lalapaşa’daki öbür dolmenlerde de gördük. Bu köylerin geçmişinde bir Bektaşi kimliği var. Bektaşi kimliği sürecinde bir kefaret taşı olgusu var. Dolmenlerin bir kısmının kapaklarının devrilmesi, kefaret taşı olgusu ile ilişkili. Dolmenler yalnızca erken devir değil, daha sonraki süreçlerde de heterodoks İslami süreçlerde de kullanılmış nesneler. Muhtemelen bu kapağın çıkartılması ile birlikte buradan giren bir kişi, delikten çıkarak bir çeşit ruhlarını arıtma hareketi olarak yapıldığına dair izleri bulduk. Halk anlatılarında da bunlara rastladım” diye konuştu.

Bölgenin turizm potansiyeline de dikkat çeken Prof. Dr. Beksaç, “Burası çok hoş bir turizm potansiyeli veren bir bölge. Bunların bilhassa teşvik edilmesi ve geliştirilmesi lazım. Çok âlâ korunması lazım. Bunun etrafında kistler var. Dolmen merkezli, etrafında diğer yakılan meyyit ceset küllerinin konduğu kül kaplarının yerleştirilmesi için yapılmış kistler var. Bu tıpkı vakitte Doğanköy’ün zirvelerinde de karşımıza çıkıyor. Bu da burada gördüğümüz kutsal alanlarla temaslı bir olgu” diye konuştu.