PORTRE- Yeni Türk şiirinin kurucusu: Abdülhak Hamid Tarhan
“Şair-i Azam” ve “tezatlar şairi” olarak anılan Tanzimat evresi edebiyatçılarından Abdülhak Hamid Tarhan’ın vefatının üzerinden 86 yıl geçti.
Türk edebiyatına “Makber” isimli unutulmaz yapıtı kazandıran Tarhan, tarihçi Hayrullah Efendi ile Münteha Nasib Hanım’ın üçüncü çocuğu olarak 2 Ocak 1852’de, dedesi Hekimbaşı Abdülhak Molla’nın yalısında dünyaya geldi.
Köklü bir aileye sahip olan Tarhan, birinci tahsiline Bebek’teki mahalle mektebinde başladı.
Usta müellif, Evliya Hoca, Bahaeddin Efendi ve ona şiir zevkini aşılayan Hoca Tahsin Efendi’den özel dersler aldı, kısa bir mühlet Rumelihisarı Rüştiyesi’nde eğitim gördü.
Ailesinin isteği üzerine ağustos 1863’te ağabeyleri Nasuhi Beyefendi ve Tahsin Efendi ile Paris’e giden şair, bir buçuk yıl Hortus College’da eğitim gördü.
Abdülhak Hamid Tarhan, 1864’te, ağabeyleriyle İstanbul’a dönerek, Fransız mektebine devam etti. Fransızcasını geliştirmek için çeviri odasında çalışmaya başlayan müellif, babasının 1865’te Tahran Büyükelçiliğine atanmasıyla İran’a gitti ve Farsça öğrenmeye başladı.
Birçok devlet misyonunda çalıştı
Unutulmaz edebiyatçı, babasının vefatı nedeniyle 1867’de İstanbul’a döndü. Maliye Bakanlığı Özel Kalem Müdürlüğü ve Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü’nde çalıştı.
Tarhan, memuriyeti sırasında tanıştığı Ebuzziya Tevfik vasıtasıyla Samipaşazade Sezai, Namık Kemal, Recaizade Ekrem ve Mizancı Murad’la arkadaş oldu.
“Macera-yı Aşk” isimli birinci piyesini 1873’te kaleme alan edebiyatçı, 1874’te “Sabrü Sebat” ve “İçli Kız”, 1875’te “Duhter-i Hindu”, 1876’da “Nazife”yi yazdı.
Usta kalem 1874’te Pirizade Fatma Hanım ile evlendi. Çiftin Abdülhak Hüseyin isimli oğlu ile Hamide Nasip isimli bir kızı oldu.
İkinci katip olarak atandığı Paris Büyükelçiliğinde misyon yapan Tarhan’ın, yazdığı bir eser münasebetiyle 1878’de misyonuna son verildi.
Abdülhak Hamid Tarhan, 1876’da şiir yazmaya başladı, “Nesteren” isimli piyes ile “Divaneliklerim veya Belde” isimli şiirleri kaleme aldı.
Bombay şehbenderliğine 1883 sonlarında tayin edilen Tarhan, güçlü Hindistan tabiatından etkilenerek, “Kürsi-i İstiğrak”, “Külbe-i İştiyak” ve “Zamane-i Ab” isimli şiirleri yazdı.
Eşinin vefat acısıyla Makber’i yazdı
Tarhan, İstanbul’da vereme yakalanan eşini düzgünleşir ümidiyle Hindistan’a götürdü. Fatma Hanım’ın durumu kötüleşince, Tarhan eşiyle İstanbul’a dönmek üzere yola çıktı. Fatma Hanım, hastalık yolda daha da artınca, Beyrut yakınlarında, 21 Nisan 1885’te hayatını kaybetti.
Eşinin vefat acısıyla “Makber” isimli yapıtı kaleme alan Tarhan, İstanbul’a döndükten bir müddet sonra Londra sefareti başkatipliğine tayin edildi. Londra’ya gidişi, Tarhan’ın yapıtlarında de tesirini gösterdi.
Başarılı muharrir, 1890’da Londra’da Nelly Clower ile evlendi. Londra’da “Zeynep” ve İngiltere’nin Victoria devri özelliklerini yansıtan “Finten” isimli iki piyes kaleme aldı.
Abdülhak Hamid Tarhan, 1895’te Lahey Büyükelçiliğine, 2 yıl sonra ise kendi isteğiyle Londra Büyükelçiliği müsteşarlığına atandı. Eşi Nelly’nin hastalanması nedeniyle İstanbul’a gelen Tarhan, Brüksel Orta Elçiliği’ne atandığı 1906’ya kadar burada kaldı.
Tarhan, eşi Nelly’nin 8 Şubat 1911’de vefat etmesinden bir yıl sonra, Belçikalı Lüsyen (Lucienne) hanımla evlendi. İstanbul’a dönen müellif, 1914’te Ayan Meclisi üyesi oldu ve meclisin ikinci başkanlığına getirildi.
Görevi 1922’de sona erince ailesiyle Avrupa’ya giden Tarhan, Cumhuriyetin ilanından sonra emekliye ayrıldı, 1928’de İstanbul milletvekili seçildi.
Usta edebiyatçı, 13 Nisan 1937’de hayata veda etti. Tarhan, Atatürk’ün talimatıyla Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilen birinci kişi oldu.
Türk şiirine batıdan yeni mevzular, özgür niyet ve yeni bir hal getirdi
Şair, müellif Tarhan Türk şiirine batıdan yeni bahisler, hür niyet ve yeni bir form getirdi. Çağdaş edebiyatın doğuşunda faal bir isim olarak bilinen edebiyatçı, Batılı müelliflerden etkilenerek yazdığı oyunlarla Türk tiyatrosuna felsefi kanıyı soktu. Türk şiirine batılı bir anlayış ve nazım yenilikleri getiren Tarhan, hayal gücünü tüm yapıtlarında ustalıkla sergiledi.
Geniş bir coğrafyayı tanıma fırsatı bulan usta müellif, birçoklarını manzum olarak kaleme aldığı tiyatro yapıtlarında, Türk, Arap, Asur ve Yunan tarihinde geçen olayları anlattı, tabiat ve aşk kavramlarını işlediği şiirlerle tiyatro yapıtları yazdı.
Birinci ve İkinci Meşrutiyet’i gören, akabinde da Cumhuriyet’in kuruluşuna şahit olan Tarhan, yapıtlarında devrin tesirlerini kaleme aldı. Uzun yıllar hem Doğu hem de Batı ülkelerinde diplomatlık yapmasından ötürü mukayeseli edebiyata da hakim oldu.
Eserlerinden bazıları
Usta edebiyatçının kaleme aldığı eserler şöyle:
“Sahra” (1879), “Makber” (1885), “Ölü” (1885), “Hacle” (1886), “Bunlar Odur” (1885), “Divaneliklerim veyahut Belde” (1885), “Bir Sefilenin Hasbihali” (1886), “Bala’dan Bir Ses” (1912), “Validem” (1913), “İlham-ı Vatan” (1916), “Tayflar Geçidi” (1917), “Ruhlar” (1922) ve “Garam” (1923)
“İçli Kız” (1875), “Nesteren” (1876), “Sabr-ü Sebat” (1880), “Duhter-i Hindu” (1875), “Nazife veyahut Feda-yı Hamiyet” (1876, 1919), “Tarık veyahut Endülüs Fethi” (1879, 1970), “Eşber” (1880, 1945), “Zeynep” (1908), “Macera-yı Aşk” (1873), “İlhan” (1913), “Turhan” (1916), “İbn-i Musa veya Zatülcemal” (1917), “Sardanapal” (1917), “Abdullah-i Sagir” (1917), “Finten (1918, 1964), “İbni Musa” (1919, 1927), “Yadigar-ı Harb” (1919), “Hakan” (1935)