Pak Hava Hakkı Platformu: “Kahramanmaraş’ta Hava Kalitesi Sarsıntı Sürecinden Çok Etkilendi.

Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP), Türkiye’de hava kalitesi ölçümlerinin derlendiği Kara Rapor’un beşincisini yayınladı. Pak Hava Hakkı Platformu Koordinatörü Deniz Gümüşel, “Kahramanmaraş’ta hava kalitesi zelzele sürecinden çok etkilendi. Elimizdeki datalara nazaran, vilayetteki partikül unsur yoğunluğu ortalama 100 mikrogram/metreküp, yani ulusal yasal hududun 2.5 katı, DSÖ kılavuz kıymetinin ise 7.5 katı. Bu kirlilik maalesef büyük ölçüde enkazdan kalkan toz ve halkın ısınmak için açıkta yaktığı ateşten kaynaklanıyor” açıklamasını yaptı.

Hava kirliliğinin insan sıhhatine tesirleri üzerine çalışmalar yürüten, 15 sıhhat, etraf ve iklim örgütünün oluşturduğu Pak Hakkı Platformu (THHP), Kara Rapor 2022’yi yayınladı. Pak Hava Hakkı Platformu Koordinatörü Deniz Gümüşel, rapordaki dataları; şöyle kıymetlendirdi:

“Türkiye’de 360 istasyonlu epeyce geniş bir izleme ağı bulunmasına karşın bu istasyonlarda nizamlı ölçüm yapılmıyor. 2021 yılında Türkiye’de en yaygın olarak izlenen hava kirletici parametre PM10 için bile, yalnızca 34 ilin kirlilik durumunu biliyoruz. Kimi kirletici parametreler için ise izleme altyapısı şimdi tüm nüfusu kapsayacak formda yaygınlaştırılamadı. Kanserojen ve hava kirliliğine bağlı ölümlerin ana nedeni olan ince partikül husus PM 2.5, yalnızca 62 istasyonda gereğince ölçülebildi. Bu kısıtlı dataya nazaran, Türkiye’de Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) hudut bedel olarak belirlediği PM 2.5 yoğunluğunun tam dört katı kirli hava soluyoruz.

“BÖLGEDEKİ TABİPLER ŞİMDİDEN TENEFFÜS YOLU HASTALIKLARINDA ARTIŞ OLDUĞUNU BELİRTİYOR”

Kahramanmaraş’ta hava kalitesi zelzele sürecinden çok etkilendi. Vilayetteki dört istasyondan yalnızca birinden bilgi alınabiliyor. Elimizdeki datalara nazaran, vilayetteki partikül husus yoğunluğu ortalama 100 mikrogram/metreküp, yani ulusal yasal sonun 2.5 katı, DSÖ kılavuz kıymetinin ise 7.5 katı. Bu kirlilik maalesef büyük ölçüde enkazlardan kalkan toz ve halkın ısınmak için açıkta yaktığı ateşten kaynaklanıyor. Buna bir de asbest riski eklendiğinde bölgede hava kirliliği nedeniyle önemli bir halk sıhhati sorunu yaşandığını ya da yaşanacağını söylemek mümkün. Hatay İskenderun’da ise partikül husus kirliliği son 40 gündür metreküpte 200 mikrogram. Birinci 10 gün limandaki yangın nedeniyle kirlilik vardı; şu an devam eden kirliliğin nedeni, yetkililerce araştırılmalı ve acil tedbir alınmalı. Bölgedeki tabipler şimdiden teneffüs yolu hastalıklarında artış olduğunu belirtiyor. Adıyaman ve Hatay merkezde de hava kalitesi istasyonlarından sistemli data alınamıyor. Halbuki bu çeşit afetler sonrası hava kalitesinin izlenmesi, gerekli tedbirlerin alınması açısından hayati kıymete sahip.”

Hava kirliğinin bir halk sıhhati sorunu olduğunun altının çizildiği Kara Rapor 2022’ye nazaran; Türkiye genelinde 2021 yılında hava kirliliği nedeniyle hayatını kaybeden kişi sayısı en az 42 bin 67. Birebir yıl İstanbul’da 4 bin 848, Ankara’da 2 bin 853, Bursa’da 2 bin 223 ve İzmir’de de bin 731 kişi ömrünü hava kirliliğine bağlı hastalıklar nedeniyle yitirdi. Mevt nedenleri ortasında hava kirliliğinin yüzdelik hissesinin en yüksek olduğu vilayetler ise Iğdır, Karaman ve Batman. 2021’de Batman’da her 100 vefattan 31’i, Iğdır ve Karaman’da ise her 100 vefattan 28’i hava kirliliği nedeniyle medyana geldi.

EN KİRLİ VİLAYETLER: BATMAN, IĞDIR, AĞRI, ŞIRNAK VE MALATYA

Raporda yer alan bilgiler ise şu halde:

“Havayı kirleten en değerli unsurlardan partikül unsur PM10 bedellerine bakıldığında, 2021’de en kirli havayı soluyan birinci beş vilayet sırasıyla, Batman, Iğdır, Ağrı, Şırnak ve Malatya oldu. Bu vilayetlerde yıllık ortalamalar, Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) partikül husus PM10 için belirlediği 15 µg/m3 olan kılavuz pahanın 5-8 katıydı. 200 günden fazla günde ise PM10 için yönetmelikte belirlenen 40 µg/m3 ulusal limit kıymetinin üstünde hava kirliliği ölçüldü.

Batman’da 2021 yılındaki hava kirliliği, DSÖ’nün kılavuz kıymetinin yedi katından fazlaydı. Ulusal mevzuattaki yıllık ortalamanın ise yaklaşık üç katıydı. Kentte yaşayanlar, tam 326 gün boyunca kirli havaya maruz kaldı. 2019 yılında yayınlanan Batman Pak Hava Aksiyon Planı’na nazaran, hava kirliliğinin ana nedeni, vilayet merkezinde bulunan petrol rafinerisi. Bu türlü bir tespit olmasına rağmen 2020-2024 yıllarını kapsayan planda, rafineriye yönelik tedbirlerden bahsedilmiyor.

Iğdır son altı yıldır, en kirli vilayetler ortasında en üst sıralarda. Konutlarda yakılan kömürün yol açtığı hava kirliliğine ek olarak bir öteki kıymetli kirlilik nedeni, ilin üç ülkeye sonu olmasından kaynaklanan ağır milletlerarası karayolu trafiği ve mal nakliyatı. Iğdır’ın yanı sıra Kahramanmaraş da son beş yılda yayınlanan Kara Raporlar’da, en kirli vilayetler sıralamasında her yıl listede. Hakkari ise DSÖ standartlarına nazaran PM10 kirliliği olmayan tek vilayet. Lakin Hakkarililer kükürt dioksit açısından çok kirli bir hava soluyor.

ÜÇ BÜYÜK KENT ALARM VERİYOR

İstanbul ve Ankara’da ise bilhassa ısınma için kömür yakılan, yapılaşmanın ve trafiğin ağır olduğu ilçelerde hava kirliliği ürkütücü boyutlarda. Sarıyer Kumköy hariç, İstanbul nüfusunun neredeyse tamamı DSÖ’ye nazaran sıhhatsiz hava soluyor. Sultangazi, Esenyurt ve Mecidiyeköy kâfi ölçüm yapılan istasyonlar ortasında en kirli bölgeleri işaret ediyor. Ankaralılar (kentteki toplam 18 mevcut istasyondan gereğince bilgi alınabilen altı istasyona bakıldığında) da yıllık ortalamada, ulusal limit bedelin üzerinde kanserojen partikül husus soluyor. Siteler’den alınan datalar, Ankara genelinde en kirli havayı soluyan bölgenin bu semt olduğunu gösteriyor. İzmir’de gereğince ve sağlıklı izleme yapılamamasına rağmen, var olan datalar üzerinden ulaşılan sonuç, kent genelinde sıhhatsiz bir havanın solunmakta olduğu ve hava kalitesi izlemesinin süratli biçimde güzelleştirilmesi gerektiği.”

HAVA KİRLİLİĞİ MEVT SEBEPLERİNDE BEŞİNCİ SIRADA

Türkiye genelinde tüm yaşlar için vefata ve sakatlığa yol açan birinci 10 risk ortasında hava kirliliği 2009 yılında altıncı sıradayken, 2019 yılında beşinci sıraya yükseldi.

Halk sıhhati uzmanı Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan, “Dünya Sıhhat Örgütü, hava kirliliğinin dünya genelinde her dakika 13 insanın vefatına yol açtığını vurguluyor. Türkiye’de vefata yol açan riskler içinde hava kirliliği, tütün, çok kilo, yüksek tansiyon ve yüksek kan şekerinin akabinde beşinci sırada. Ülkemizde hava kirliliğine bağlı ölümlere sebep olan en değerli beş sorun ise kalp-damar hastalıkları, kronik teneffüs hastalıkları, kanser tipleri, diyabet ve kronik böbrek yetmezliği, teneffüs yolu enfeksiyonları ve tüberküloz yer alıyor. Hava kirliliği tıpkı vakitte anne ve yeni doğan vefatlarına de neden olabiliyor. Gerçekten yaptığımız çalışmalar, yalnızca 2021 yılında Türkiye’de hava kirliliği nedeniyle 42 binden fazla kişinin hayatını kaybettiğini gösterdi” açıklamasını yaptı.