Konut stokunun yüzde 80’ini oluşturan çıkmalı binalar için “risk” uyarısı
Uzmanlar, Türkiye’deki yapı stokunun yüzde 80’ini oluşturan çıkmalı binaların zelzelede daha fazla hasar gördüğünü belirterek, bu yapılar için kontrol ihtarında bulunuyor.
Binanın metrekaresini artırmak ve alan kazanmak emeliyle uygulanan, Türkiye’de sıkça görülen çıkmalı binaların, ülke genelindeki konut stokunun yüzde 80’ini oluşturduğu varsayım ediliyor.
Özellikle İstanbul’da bu oranın daha yüksek olduğu belirtilirken, çıkmalı binalarda giriş katın üstünde konsol çıkmalar yapılarak kullanım alanı genişletiliyor. Genişletilen olağan katlarda kolonlar ile sarkan kirişler birbirinden ayrılıyor. Kirişlerin kolonlardan ayrılması sonucu taşıyıcı sistem, çerçeve oluşturmadığı için sarsıntı tesirine karşı zayıf kalabiliyor.
Çıkmalı yapıların zelzeleye karşı gücünü artırmak için konsol ucundan geçen kirişleri kucaklayıp çerçeve oluşturacak sarsıntı perdelerin yapılması gerekiyor. Çıkmalı binaya güç kazandırmak için zelzele perdelerinin dış kirişleri kucaklayıp çıkma altından devam etmesi büyük kıymet taşırken, güçlendirme noktasında mevzuat açısından meseleler olabiliyor.
Uzmanlarca hazırlanan zelzeleye dayanıklılık testinde “çıkmalı bina” vurgusu
Mimar, inşaat, jeoloji, jeofizik ve harita mühendislerinden oluşan 8 uzman tarafından hazırlanan ve Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının sitesinde de yer alan zelzele testinde, çıkmalı binaların zelzeleye karşı riski artırdığı görülüyor.
Puanla birlikte sarsıntı riskinin de arttığına işaret edilen testte, “Bina çıkmaları nasıl?” sorusuna karşılık şu şıklar ve puanlar yer alıyor:
“Binada hiç çıkma yok (sıfır puan), sırf balkonlar çıkma (1 puan), binanın bütününde kapalı çıkma var/80 santimetreyre kadar (3 puan), açık çıkmalar duvarlarla kapatılmış (4 puan), binanın bütününde 80 santimetreden fazla çıkma var (5 puan).”
“Binanın yıkılma riski artabiliyor”
Deprem Güçlendirme Derneği (DEGÜDER) Lideri Sinan Türkkan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye’deki yapıların yüzde 80’ini çıkmalı binaların oluşturduğunu, kolonlar birbirine bağlanmadan 8-10 katlı binalar yapılabildiğini, bu uygulamanın kullanıcıya alan kazandırsa da zelzeleye karşı binada yetersizlik oluşturabildiğini söyledi.
Şiddetli bir sarsıntı esnasında çıkmalı binaların olağan yapılara nazaran hasara daha açık olduğunu belirten Türkkan, “Konsollarda çökmeler ve yıkılmalar meydana gelebiliyor, binanın yıkılma riski artıyor. Kolonlar birbirine bağlanmadığı vakit ne kadar güzel yaparsanız yapın istenilen randıman sağlanamıyor. Bu nedenle çıkmalı sistemden vazgeçmemiz gerekiyor.” dedi.
Türkkan, çıkmalı binalarda oturan vatandaşların kesinlikle binalarında performans tahlili yaptırması gerektiğini vurgulayarak, gereksinime nazaran güçlendirme uygulanmasının kaide olduğunu kaydetti.
“Binada hayat sürerken güçlendirme mümkün”
Sinan Türkkan, binaların sarsıntıya karşı daha sağlam hale gelmesi için çeşitli güçlendirme metotları uygulanması gerektiğini belirterek, şunları kaydetti:
“Yöntemlerden birisi, zelzele yüklerine karşı ek edeceğimiz perdeler ile sarsıntı yüklerini bu perdelerin üzerine almak ve mevcut kolonlara gelen sarsıntı yüklerini azaltarak hasar riskini en aza indirmek. Binanın dışından yapılan güçlendirmeler de kıymetli. Bina içinde çok fazla yapısal bir sorun yoksa büsbütün bina yahut konsol dışında binaya perde ek ederek oluşturulan yeni sistem ile bu riskten kurtulmak mümkün. Binanın sisteminin müsaade vermesi durumunda… Bina sakinleri konutunda otururken bu güçlendirmeleri yapmak mümkün.
Hatay’da birebir site içerisinde kimi binalar yıkılmasına karşın emsal formda güçlendirilen bina yıkılmamış, binada yaşayan 60 kişi sağ olarak kurtulmuştur. 2008 yılında yapılan uygulamada binada oturanlar dairelerinde yaşamaya devam ederken, binanın dışından betonarme perdeler eklenmiş, içeriden de karbon fiber kullanılarak güçlendirme yapılmıştır.”
Türkkan, güçlendirme için belediyelerde imar düzenlemesine muhtaçlık olduğunu aktararak, “Belediyeye gittiğimizde dışarıdan yapılan perdelerde yapının oturum alanı büyüdüğü gerekçesiyle güçlendirme projemiz kabul görmüyor. Bu üzere mecburî durumlarda binaya perde ekleri yapılmasına müsaade vermek için yeni bir düzenleme yapılması gerekiyor. Yaşanan büyük sarsıntıdan alınan derslerle öncelikle imar yasalarında düzenlemeler yapılmalı, konsol çıkmalarına ve bitişik nizam binaların imarına zelzele göz önüne alınarak düzenlemeler getirilmeli. Yapı kontrol kanunu yenilenmeli ve güçlendirmede ruhsat almanın önündeki bürokratik mahzurlar kaldırılmalıdır. Böylelikle sarsıntıya dayanıksız yapı stokundan süratlice kurtulmamız ismine değerli bir adım atılmış olacaktır.” halinde konuştu.
“Kahramanmaraş sarsıntılarında çıkmalı binaların daha çok etkilendiğini gördük”
Yıldız Teknik Üniversitesi hekim inşaat yüksek mühendisi Mustafa Bozyiğit de Kahramanmaraş merkezli zelzeleler sonrası bölgede yaptıkları incelemelerde zelzelenin çıkmalı binalara daha fazla hasar verdiğini gördüklerini söyledi.
Çıkmalı bina üretiminin bir an evvel kaldırılması gerektiğini vurgulayan Bozyiğit, “Bu aslında hem mühendislik hem de statik açıdan yanlışsız değil. Bilhassa 2000 yılı öncesi çok katlı yapıların çabucak hemen tamamı bu halde.” diye konuştu.
Bozyiğit, çıkmalı binalarda kolonların taşıyıcılık faktöründe meseleler yaşandığını, bunun güzelleştirilmesi gerektiğini belirterek, “Güçlendirme için performans tahlili yapılması gerekiyor. Yeni direktörlüğü nazaran sarsıntıya direnç gösterecek halde güçlendirme projesi uygulanması lazım.” dedi.
“Özellikle 2000 yılı evvel yapılanlara dikkat”
Türk Dünyası Mimarlar ve Mühendisler Birliği Kentsel Dönüşüm Kurulu Lideri Nihat Şen ise yönetmeliklerin müsaade ettiği binalarda sorunların yaşanmayacağını lakin çıkmalı yapılarda bilhassa 2000 öncesinde yapılanlara dikkat edilmesi gerektiğini söyledi.
Şen, “Bütün çıkmalı binaların tehlikeli olduğunu söylemek gerçek olmak. Yönetmelikler 5 metreye kadar müsaade veriyor. Lakin bunun statik çözümlemesinin ve gereç seçiminin yeterli yapılması ve yanlışsız uygulamayla hayata geçilmesi lazım. Ayrıyeten kontrol kaide.” sözlerini kullandı.
Çıkmalı binalarda bilhassa eski yapılara işaret eden Şen, “Binamız çerçeveli kiriş sistemiyle birbirine bağlanmadıysa ve bilhassa 2000 yılı öncesine aitse kesinlikle denetlenmeli. Zira taşıyıcıların çerçeveli kiriş sistemiyle birbirine bağlanması lazım. Şayet o denli bir şey olmadığı düşünülüyorsa çabucak harekete geçilmesi gerektiğini düşünüyorum.” dedi.