Karadeniz’deki en büyük doğal gaz keşfi

OME Petrol ve Gaz Yöneticisi Dr. Sohbet Karbuz, Sakarya Gaz Alanı’nda keşfedilen ve geçtiğimiz günlerde kullanıma sunulan Karadeniz gazının üretim süreçlerini ve Türkiye’deki farklı dallar için ehemmiyetini AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.

Karadeniz gazı nasıl kısa müddette kullanılabilir hale getirilebildi?Sakarya Alanı’nın keşfi her şeyden evvel “Türkiye’de dişe dokunur petrol ve gaz yoktur.” ön yargısını bertaraf etmiş oldu. 3 tarafı denizlerle çevrili olan ülkemizde tahminen imkanlarımız el vermediği için gereğince arama yapamamışız, tahminen de keşif yapabileceğimize inanmamışız. İmkanlarımız el vermemiş olabilir zira derin denizlerde sondaj, muvaffakiyet bahtı yüzde 30’dan az olan bir teşebbüse 100 milyon dolar civarında bir paranın riske atılmasını gerektirir. Bu teşebbüs keşifle sonuçlansa bile onun ticari ölçüde bir rezerv içerip içermemesi de uğraşı. Muhtemelen bu risk ve kıstaslar nedeniyle birkaç yıl öncesine kadar Türkiye’de derin sularda açılan sondajların sayısı son derece yetersiz kalmıştır.

Türkiye Petrolleri Anonim İştirakinin (TPAO) 2017 yılında envanterine kattığı birinci sondaj gemisinin akabinde 3 geminin daha alınmasıyla ve sahip olduğu 2 adet sismik araştırma gemisiyle Türkiye’nin teknik donanımı artmış oldu. Karada olduğu üzere denizlerdeki kaynaklarımızı da kıymetlendirmek için başlatılan “varsa bulacağız” mottosuyla bu donanımın birleşmesi sonucu 21 Ağustos 2020 tarihinde Karadeniz’deki en büyük doğal gaz keşfi yapıldı. Sakarya Doğalgaz Alanı’nın keşfi her ne kadar sevinç yaratmış olsa da beraberinde birtakım karamsarlıkları getirdi. Zira bu türlü devasa bir sahayı geliştirip üretime sokmak amiyane tabirle her babayiğidin harcı değildir. Bilgi, teknik ve teknolojik donanım, deneyim, milyar dolarlarla tabir edilen mali güç, güçlü uyum yeteneği, süratli karar alma yetisi, komplike planlama mahareti, muazzam işbirliği yanında azim ve kararlılık gerektirir.

Bu nedenle Karadeniz gazının, Akdeniz’de bugüne kadar yapılmış en büyük doğal gaz keşfi olan Mısır açıklarındaki Zohr alanının keşfinden sonra, 28 ay üzere bir müddette üretime sokulması dalda rekor olarak gösteriliyor. Karadeniz’deki en büyük doğalgaz keşfi olan Sakarya Alanı’nı geliştirme çalışmaları için tüm imkanlar seferber edildi ve keşiften 32 ay sonra saha devreye alındı.

30 Ağustos 2015 tarihinde İtalyan güç şirketi ENI tarafından keşfedilen Zohr alanı, gerek rezerv büyüklüğü, gerek su derinliği, gerekse sahanının karaya uzaklığı açısından aşağı üst Sakarya alanına benzeridir. Misal olmayan ise kelam konusu 2 sahanın operatörleridir. Bir tarafta dünyanın en büyük petrol ve gaz şirketlerinden biri olan, arama-üretim dalında her türlü teknik ve teknolojik bilgiye, marifete, donanıma ve deneyime sahip ENI üzere dev bir şirket, öteki tarafta ise bugüne kadar bu hususlarda ismi bile anılmamış olan TPAO. Emsal özelliklere sahip 2 devasa sahanın geliştirilip üretime sokulmaları ortasındaki fark ise yalnızca 4 ay. Bu, takdire şayan bir muvaffakiyettir. Hülasa, Türkiye güç tarihinde yeni bir sayfa açan Sakarya Alanı’nın keşfi ve üretime sokulması ülkemiz için büyük bir kazanımdır. Umarız devamı gelir ve bu keşiflere petrol de eklenir.

Karadeniz gazının Türkiye’ye getirisi ne olacak?Türkiye’de tüketilen doğal gazın (GAZBİR bilgilerine nazaran 2022 yılında 55 milyar metreküp) tamamına yakını boru sınırlarıyla Rusya, Azerbaycan, İran’dan ve sıvılaştırılmış doğal gaz olarak çeşitli kaynaklardan ithal ediyor. Resmi kaynaklara nazaran bu sahanın 1. fazından günlük 10 milyon metreküp üretim yapılacak olup, 2027 yılından itibaren 2. fazın devreye girmesiyle bu ölçü günlük 40 milyon metreküpe, yani yıllık 14 milyar metreküpe çıkacak. Kanadalı Trillion Energy ve TPAO iştirakinde geliştirilen Güney Akçakoca Alt Havzası Alanı’ndaki üretimle birlikte Türkiye’nin toplam doğal gaz üretimi 15 milyar metreküpü geçecek. Kelam konusu ölçünün kaç sene plato seviyede seyredebileceği ise toplam rezerv büyüklüğüne ve belirlenen üretim planına bağlıdır. Rezerv sayıları sabit bir paha olmayıp şimdiki datalar ışığında aşağı yahut üst istikametli olarak revize edildiğinden dolayı plato müddeti hakkında net bir telaffuzda bulunmak sıkıntı.

Sıkça lisana getirildiği üzere Sakarya Alanı gaz ithalat faturasının ve cari açığın azalmasına olumlu tesirler sağlayacak ve genel manada Türk iktisadının gelişimine katkılarda bulunacak. Önümüzdeki 5 yıl içinde Türkiye’de, toplam doğal gaz tüketiminin yaklaşık dörtte biri yerli üretimle karşılanır hale gelebilecek. Yerli üretimin artışını, Türkiye’nin güç arz güvenliğini teminat altına alma yolunda kıymetli bir kilometre taşı olarak görebiliriz. Fakat bunun dolaylı tesirlerini de bir kazanım olarak yorumlamak gerekir. Bilindiği üzere, dış tedarikçilerle olan gaz kontratlarının değerli bir kısmı önümüzdeki yıllarda sona erecek. Bunların hangilerinin yenilenip yenilenmeyeceği, yenilenecek yahut yeni yapılacak kontratların koşulları üzere bahislerde yerli doğal gaz üretiminin büyüklüğünün kıymetli rol oynaması bekleniyor.

Yerli üretimin bir diğer yansıması da Türkiye’nin doğal gaz ticareti merkezi olma amacına ulaşma yolunda kıymetli bir araç görevi görme potansiyelidir. Dünya çapında başarılı doğal gaz ticareti merkezi ya da referans hubların gelişiminde yerli üretimin rolü yadsınamaz. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) HH, İngiltere’de NBP ve Hollanda’da TTF’in referans hub olmasında yerli üretimin katkısı bunun bariz örnekleridir. Münasebetiyle Sakarya alanı bu açıdan da kıymetlidir. Fakat bir referans huba dönüşmenin uzun soluklu bir süreç olduğu; bu süreçte şeffaf, rekabetçi, hür bir piyasa sisteminin oluşturulması ve piyasa aktörlerinin ayrım gözetmeksizin gaz altyapısına erişiminin sağlanması gerektiği de göz gerisi edilmemeli.

Karadeniz gazının petrol ve doğal gaz rektörüne katkısı ne olacak?Karadeniz gazının petrol ve doğal gaz bölümüne tesirine çeşitli açılardan bakmak gerekir. Güç siyaseti cephesinden bakıldığında, muhtemelen önümüzdeki yıllarda Türkiye’nin açık denizlerde daha fazla arama-üretim odaklı bir yol izleyebileceğini tabir edebiliriz. Bunun yabancı petrol ve gaz şirketlerini ve Doğu Akdeniz’deki gaz denklemini nasıl etkileyeceği de merak edilen bir bahistir.

Türkiye’de petrol ve gaz dalına tesiri ve potansiyel katkıları cephesinden bakıldığında Karadeniz gazı yalnızca arama-üretim değil, hizmet ve servis üzere çeşitli faaliyet kollarında da yeni iş imkanlarına kapı açıp, bu kolların gelişimine imkan sağlayabilecek. Sakarya Alanı’nın yetişecek teknik elemanlar için bir staj kapısı olması; teknoloji geliştirmeye yer sağlaması; derin denizlerde petrol ve gaz arama, saha geliştirme, üretim mevzularında bilgi birikiminin ve deneyimin artması üzere birçok alanda kazanımlar sağlaması kelam konusu. Böylelikle edinilecek deneyim, teknik donanım ve bilgiyle Türk şirketleri tahminen gelecekte arama-üretimden tutun servis dalının çeşitli kollarında milletlerarası arenada yer alacak. Özcesi, Karadeniz gazına yalnızca doğal gaz üretimi olarak bakmamak gerekir.

Bu gelişmeler gelecekte TPAO için de bir değişim muhtaçlığı yaratabilir. Geçmişte TPAO’nun ve BOTAŞ’ın beklenen halka arzları tartışıldı lakin somut bir adım atılamadı. İlerleyen yıllarda tahminen bu husus tekrar gündeme getirilerek Saudi Aramco örneğinde olduğu üzere başlangıçta sonlu sayıda bir payın halka arz edilmesi kelam konusu olabilir. Şayet gerçekleştirilebilirse bunun Türkiye’nin güç ve maden kesimine yayılması da gündeme gelebilir.

Karadeniz gazına milletlerarası petrol ve gaz bölümü cephesinden bakıldığında ise devasa bir doğal gaz rezervinin keşfi nedeniyle bölgenin tekrar bir cazibe merkezi haline gelmesi beklenebilir. Hasebiyle ilerleyen yıllarda bilhassa Romanya ve Bulgaristan sularında görülebilecek hareketliliğe şaşırmamak gerekir.

[Dr. Sohbet Karbuz, OME Petrol ve Gaz Direktörü]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.