Japonya Başbakanı Kişida’nın Afrika çeşidi ve bölgede Japon-Çin rekabeti

Dr. Huriye Yıldırım Çınar, Japonya Başbakanı Kişida Fumio’nun Afrika cinsini AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.

Kişida’nın 4 ülkeyi kapsayan Afrika çeşidinin emeli nedir?16-18 Nisan tarihlerinde Japonya’nın Karuizawa kentinde G7 ülkelerinin dışişleri bakanları ortasında bir toplantı gerçekleşti. Japonya’nın konut sahipliğinde gerçekleşen toplantı sonrasında bakanlar, Taliban idaresinin bayanların çalışmasına pürüzü, Ukrayna-Rusya Savaşı ve Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki agresif siyasetlerine karşı görüşlerini bildirip, Çin’e karşı oluşturulan ortak bir cephe fikrinin sinyallerini verdi. Atılan bu adımlara karşı derhal açıklama yapan Çin, bu telaffuzların kendi içişlerine müdahale olduğunu bildirdi. Bu noktada G7 ülkelerinin açıkça yeni bir memleketler arası sistem kurma gayesinden bahsedebiliriz. G7 ülkeleri Rusya ve Çin’i sınırlamak için Global Güney’in dayanağını kazanmaya çok değer veriyor. Japonya Başbakanı Kişida Fumio da Global Güney’in dayanağı fikri çerçevesinde dış siyaset stratejileri oluşturmaya çalışıyor. Yakın vakitte gerçekleşen Japonya Dışişleri Bakanı Hayaşi Yoşimasa’nın Meksika, Ekvador, Arjantin ve Brezilya üzere ülkelere seyahati de bu kapsamda bedellendiriliyor. Kişida’nın G7 toplantısının akabinde Afrika’ya planladığı seyahatlerin de tıpkı hedefe hizmet ettiği söylenebilir.

Kişida’nın Afrika seyahati kapsamındaki 4 ülkenin Çin ile âlâ münasebetleri mevcut. Çin Kenya’nın en büyük ticaret partnerlerinden birisi ve yalnızca 2022 yılında 2 ülke ortasında 6 ticari mutabakat imzalandı. Mısır ve Çin ortasındaki ilgiler de son yıllarda büyük bir ivme kazanmış durumda. Çin, Mısır’da ticaret ve altyapı projeleri için kıymetli bir yatırımcı haline geldi. Öteki yandan Mısır’ın uzay programlarının da Pekin tarafından desteklendiği biliniyor. Son yıllarda güçlü enerji kaynaklarıyla milletlerarası siyasette dikkat çekmeye başlayan Mozambik’te de Çin kıymetli bir varlığa sahip. Özellikle güç alanında Çin, Mozambik’te çok sayıda projeyi hayata geçirdi. Son olarak Çin, Gana’nın da en büyük ticari partnerlerinden ve Gana Maliye Bakanı ikili bağları daha da geliştirme emeliyle geçtiğimiz ay Çin’e gitmişti. Japonya’nın Afrika açılımı Çin’in bu faaliyetleri bağlamında karşı bir istikrar kurmak uğraşı olarak da kıymetlendirilebilir.???????

Japonya’nın Afrika siyasetinin ana ögeleri neler?Japonya, stratejik müttefiki olan Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) vakit zaman gündeme getirdiği askeri harcamalarını artırma talebine karşın tüm motivasyonunu ekonomi ve kalkınma bahislerine odaklayarak kısa vakitte değerli bir ekonomik ve teknolojik güç haline geldi. Bu bağlamda Japonya, Afrika ile alakalarını de iktisat perspektifine nazaran şekillendirme yoluna gitti. Japonya süratle gelişen endüstrisi için ham unsur ve pazar muhtaçlığı açısından büyük kıymet arz eden kimi Afrika ülkelerine başta kalkınma ve insani yardım mevzularında olmak üzere büyük kaynak transferi gerçekleştirdi. Lakin günümüzde Japonya’nın Afrika siyasetinin temelindeki unsurlarda kimi değişiklikler gözlemleyebiliyoruz. Artık Japonya’nın Afrika ile bağlantıları ekonomik perspektifin yanında siyasi sorunları de kapsıyor.

Bilindiği üzere Japon dış siyasetinde Çin kıymetli bir rakip olarak görülüyor. 2000’lerden beri Çin’in Afrika’daki süratli ilerlemesinin önlenmesi Japonya’nın öncelikli hedeflerinden. G7 toplantısı sonrasında ortaya çıkan Çin ve Rusya’nın sonlandırılması niyetinin de bu doğrultuda Japon dış siyasetiyle örtüştüğünü söyleyebiliriz. Bu kapsamda 27-28 Ağustos 2022’de Tunus’ta düzenlenen 8. Tokyo Milletlerarası Afrika Kalkınma Toplantısı (TICAD) doruğu büyük kıymet taşıyor. Tepe’de Kişida, Rusya ve Çin’e karşı muhalif telaffuzlarda bulunarak ve Afrika’ya 30 milyar dolarlık kaynak transferi kelamı verdi.

Japonya’nın Afrika ile bağlantılarının omurgasındaki ekonomik mevzulara eklenen siyasi problemlerin bir başkası de Japonya’nın Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nda (BMGK) daimi koltuk elde etme hedefidir. Çin, Japonya’nın bu maksadının önündeki en büyük pürüzdür. Bu pürüze karşı Japonya BM’deki en büyük oylama bloğu olan Afrika devletlerinin takviyesini elde etmeyi hedefliyor. Bu dayanak ile ayrıyeten Senkaku Adaları üzere Çin ile Japonya ortasındaki siyasi uyuşmazlıklarda Japon tezinin güç kazanması da bekleniyor.

Japonya, Afrika’da Çin ve Rusya’ya karşı başarılı olabilir mi?Bu epeyce düşük bir ihtimal. Zira geçtiğimiz ağustos ayında 8. TICAD’da Afrika’ya aktarılacağı kelamı verilen 30 milyar dolarlık kaynak, 1 yıl evvel Çin’in Afrika’ya vadettiği 40 milyar dolardan az. Başka yandan geçtiğimiz yıl Japonya’nın Afrika ülkeleriyle ticaret hacmi 24 milyar dolarken Çin’in kıta ülkeleriyle ticaret hacmi 254 milyar dolara ulaştı. Bu göstergeler ışığında Japonya’nın Kovid-19 salgını sonrasındaki ekonomik sakinlik sürecinde Afrika’da Çin’le ekonomik alanda rekabet gücü hayli düşük. Ayrıyeten Çin’in Afrika’daki büyük ekonomik gücü dolaylı olarak siyasi sıkıntılarda de tesir sahibi olmasına imkan tanıyor. Keza kimi ülkelerdeki liman işletmeleri ve alt yapı projelerinin Çin’e verilmesi de bu durumun bir göstergesi.

Diğer yandan Çin Afrika’da alakalar geliştirirken ülkedeki siyasi rejimlerin demokratik yönelimiyle; hukuk ve insan haklarına saygılı olup olmadığıyla ilgilenmez. Pekin Konsensüsü olarak isimlendirilen bu durum, Batılı ülkelerce kendilerine ne yapacağı dikte edilen Afrikalı başkanlar tarafından memnuniyetle karşılanarak Çin ile birçok alanda işbirliğine yönelmelerine yol açmıştır. Fakat Japonya için birebir durum söylenemez. Soğuk Savaş sonrasında eklemlendiği Batı bloğunun temel prensipleri olan demokrasi ve hukukun üstünlüğü Japonya’nın Afrika’daki kimi başkanlar ortasında ara yaratıyor.

Son olarak Afrikalı devletlerin birçoğu uzun yıllardır iç savaş, terörizm, siyasi ve ekonomik krizlerle çabalarında Batılı aktörlerle işbirliğinin başarılı olmadığı hatta durumu daha da kötüleştirdiği gerekçesiyle Rusya’yla işbirliğinin daha süratli ve tesirli sonuçlar getireceğine inanıyor. 2015 yılından bu yana, Rusya ve Afrika ülkeleri ortasında 20’den fazla askeri mutabakat imzalandı. Bu koşullar altında Tokyo’nun Rusya ile Afrika’da tek başına rekabet edemeyeceği de epey açıktır. Lakin kıtada Çin ve Rusya’nın sonlandırılması için Japonya Batılı aktörlerle işbirliğine ivme kazandırabilecek.

[Dr. Huriye Yıldırım Çınar, TASAM Afrika Enstitüsü Eş-Direktörü]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.