İsrail’de “yargı düzenlemesi” krizi derinleşiyor

İsrail’de Binyamin Netanyahu hükümetinin yargının yetkilerini kısıtlayan “yargı reformu” krizi toplumun farklı kesitlerinde de yayılarak devam ediyor.

Netanyahu başbakanlığındaki koalisyon hükümetinin, yargının kimi yetkilerini Meclise devretmeye yönelik atakları, Yüksek Mahkeme başta olmak üzere hükümet ile İsrail yargı sistemi ortasında tansiyona yol açtı.

Tepkilerin sokağa da yansıdığı İsrail’de, Netanyahu hükümetinin yargı düzenlemesi ve sağ siyasetlerine karşı gerçekleştirilen kitlesel şovlar 11’inci haftasına geldi; şovlara yüz binlerce İsrailli katılıyor.

Ülkedeki en yüksek yargı merci olarak misyon yapan İsrail Yüksek Mahkemesi, Meclisin çıkardığı kanunları, anayasa taslağı olarak kabul edilen “temel yasalara” karşıtlık gerekçesiyle bozma yetkisine sahip.

Netanyahu hükümeti, açıkladığı yargı düzenlemesinde, Yüksek Mahkemenin, Meclisin çıkardığı kanunları bozma yetkisinin elinden alınacağını belirtiyor.

Yüksek Mahkemenin ve yargının kimi yetkilerini sınırlayan tartışmalı düzenlemenin kimi unsurları, 14 Mart’ta Mecliste yapılan oylamanın birinci basamağında kabul edildi.

Tasarının yürürlüğe girmesi için yapılacak ikinci ve üçüncü oturumlarda da Meclisten geçmesi gerekiyor.

Ülkede yargı düzenlemelerine ait “güçler ayrılığı, yargının bağımsızlığı ve kişisel hakların korunması”na ait dertlerin olduğu tabir ediliyor.

İsrail hükümetinin “yargı reformu” formunda isimlendirdiği düzenlemeler, muhalefet tarafından “demokrasiye darbe” halinde yorumlanıyor.

Düzenleme, İsrail Meclisinin maddeleri yargı kontrolünden muaf tutmasına müsaade veriyor

Yapılan kıymetli düzenlemelerden biri de 4 numaralı değişiklik olarak görülüyor.

Değişiklik, Yüksek Mahkemenin, Meclisin çıkardığı bir kanunu incelemesi için tüm yargıçların hazır olduğu bir toplantı yapması ve üyelerinin beşte dördünün çoğunluğu ile karar alması kuralıyla rastgele bir kanunu iptal etmesine müsaade veriyor.

Buna rağmen, 120 sandalyeli Mecliste 61 oy üzere salt çoğunlukla kabul edilen rastgele bir yasa, Yüksek Mahkemenin kontrolünden muaf olacak.

Böylelikle Yüksek Mahkeme, İsrail’in yarı anayasası kabul edilen “Temel Yasalarına” muhalif görülen ve ferdî hakları ihlal eden maddeleri reddetme yetkisini kaybedecek.

Yargıçların atamalarında hükümete üstünlük veren düzenleme

3 numaralı değişiklik ise Yüksek Mahkeme yargıçlarının, Adalet Bakanlığı nezaretinde sendikalı avukatlar, milletvekilleri ve yargıçlardan oluşan bir komite tarafından belirlendikten sonra atamalarında hükümete üstünlük verilmesini öngörüyor.

Tasarı metninde, yargıçları belirleyen kurulun 9 üyeli olacak halde yapısının değiştirilmesi de yer alıyor. Yargı erkinin temsilcisi Yüksek Mahkeme Lideri ve emekli iki yargıcın da bu kurulda yer alması isteniyor. İki emekli hakimin, Yüksek Mahkeme Lideri’nin onayı ve Adalet Bakanı’nın atamasıyla gerçekleşeceği aktarılıyor.

Yürütme organından temsilcilerin de yer alacağı kurulda Adalet Bakanı, hükümet tarafından belirlenecek iki bakan, İsrail parlamentosundan Anayasa Komitesi Lideri ve biri koalisyondan, oburu muhalefetten olmak üzere iki milletvekili de bulunacak.

Adalet Bakanı’nın başkanlık edeceği kurulda toplantı kâfi sayısı da 5 olacak. Temel kanunda öteki bir talimat olmadığı sürece kararlar, oylamaya katılanların oy çokluğu ile alınacak. İktidarın beş temsilcisinin bulunacağı 9 üyeli komiteyle, iktidar yargı atamalarında hakim güç haline gelecek.

Bakanlıklardaki hukuk müsteşarlarının direkt hükümet tarafından atanması

İsrail’in çok sağcı koalisyon hükümetinin yargı düzenlemeleriyle ilgili hazırladığı tasarıdaki unsurlardan biri de bakanlıklarda misyon yapan hukuk müsteşarlarının atanmasını ilgilendiriyor.

Tasarıdaki unsur, bakanlıklarda vazife yapan müsteşarların direkt hükümet tarafından atanması ve hükümet müsteşarlığı yerine bakanlıklara bağlı olmalarını öngörüyor.

İsrail’de hükümetin hukuk müsteşarlığı, Kamu Hukuk Hizmetleri ve Kamu Otoritesi Yürütme Ünitesi tarafından yönetiliyor.

Hukuk müsteşarlığı da başsavcılık başkanlığının yanı sıra hükümete ve ona bağlı ünitelere hukuk danışmanlığı üzere çeşitli vazifeleri üstleniyor. Mevcut sistemde, bakanlıklardaki hukuk müsteşarları, bakanlık faaliyetlerinin ve kararlarının kanunlara uygunluğunun kontrolünü sağlıyor.

Müsteşarların atanması konusu ise Başbakan Binyamin Netanyahu liderliğindeki Likud Partisi ve Dini Siyonizm Partisi’nin koalisyon hükümetini kurma mutabakatlarının bir hususu olarak dikkati çekiyor.

Hediyeler yasası ve Netanyahu hakkındaki dosyalar

Netanyahu hükümetinin Meclisten geçirmeye çalıştığı yargı düzenlemelerindeki öteki bir husus, “kamu vazifelilerinin bir mahkeme davasını finanse etmek için bağış alabileceği” istikametindeki tartışmalı yasa.

İsrail Meclisi, 6 Mart’ta “hediyeler kanunu” olarak tanımlanan kelam konusu yasa tasarısına birinci onayı verdi.

İsrail Meclisinden yapılan açıklamada, birinci onayı alan yasa tasarısının “kamu çalışanı yahut seçilmiş bireylere, yargı davası ile sıhhat tedavilerini finanse etmek için mali bağış alma hakkı tanıdığı” belirtildi.

Açıklamada, “Bu yasa tasarısı, kamu görevlisinin, yönetimindeki kesitten haksız yere ikramlar almamasına ait mevcut yasa ile bir insan olarak temel haklarını icra etmesi ortasında bir istikrar oluşturacak.” sözleri kullanıldı.

Yasa tasarısının münasebetine vurgu yapılan açıklamada, yargıdaki davalar ile sıhhat hizmetlerinin yüksek meblağlara ulaşabildiği savunuldu.

Tasarının maddeleşerek yürürlüğe girebilmesi için parlamentoda üç defa oylanıp kabul edilmesi gerekiyor.

Muhalefet partileri, “Başbakan Netanyahu’nun hakkındaki davalarda kendisini savunacak avukatlara kaynak bulmak için bu istikamette bir maddeyi çıkarmak istediğini” savunuyor.

İsrail Başsavcısı Avichai Mandelblit, 21 Kasım 2019’da 3 farklı yolsuzluk belgesi nedeniyle Başbakan Netanyahu hakkında dava açmaya karar vermişti.

Bunlardan “4000 numaralı” telekomünikasyon yolsuzluğu soruşturması kapsamında Netanyahu, Shaul Elovictch’in sahibi olduğu “Bezeq” medya şirketine ilişkin “Walla News” isimli internet sitesinde, ailesi lehine haberlere yer verilmesi karşılığında kelam konusu şirkete 276 milyon dolar pahasında mali imtiyaz sağlamakla suçlanıyor.

“1000 numaralı” belgede ise Netanyahu’nun 2007-2016 yıllarında iş adamlarından “hediye” ismi altında 283 bin dolar bedelinde puro, şampanya, mücevher ve uçak bileti aldığı sav ediliyor.

“2000 numaralı evrakta da Netanyahu hakkında, “rüşvet aldığı, yolsuzluk yaptığı ve inancı berbata kullandığı” istikametinde suçlamalar yer alıyor.

Başbakanın vazifeden alınmasını zorlaştıran yasa tasarısı

Yargı düzenlemeleri kapsamında hazırlanan yasa tasarılarından biri de 13 Mart’ta Meclisin birinci oylamasından geçen “başbakanın fizikî yahut ruhsal yetersizlik durumları dışında misyondan alınmasını” engelliyor.

İsrail Meclisinde 3 oylamadan geçmesi gereken yasa tasarısına nazaran, başbakanın vazifesini yapamayacağını duyurma yetkisi, Mecliste başbakan tarafından yapılacak duyuru yahut kabinenin dörtte üçünün onayıyla kullanılabilecek.

Hükümetin dörtte üçü tarafından onaylanan karara başbakanın itiraz etmesi halinde ise bu karar Mecliste oylanacak. Meclis Lideri tarafından belirlenecek oturumda 90 milletvekilinin bu istikamette oy kullanması halinde başbakan vazifeden alınabilecek.

Söz konusu yasa tasarısı, başbakanı misyondan alma yetkisine dair Yüksek Mahkeme dahil yargının alacağı rastgele bir kararın geçersiz sayılmasını içeriyor.

Uzmanlar da bu yasa tasarısının, yolsuzluk suçlamalarına maruz kalan Başbakan Netanyahu’yu muhafaza maksadı taşıdığını savunuyor.