İsrail’de kitlesel protestolar ve ülkede siyasetin geleceği

Dr. Ferit Belder, Netanyahu’nun tartışmalı yargı düzenlemesini askıya almasının akabinde, protestoların ülke siyasetine tesirini ve yargıda ıslahatın geleceğini AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.

Aşırı sağ, tartışmalı yargı ıslahatını neden istiyor?Yargı ıslahatı tartışmaları İsrail’de sağ siyasetin çok uzun vakittir belli aralıklarla lisana getirdiği bir konudur. O denli ki protestoların şiddetlendiği, grevlerle hayatın durma noktasına geldiği bir süreçte İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’ya süreci askıya alma daveti yapanlar ortasında yer alan eski Başbakan Naftali Bennett ve Adalet Bakanı Ayelet Şaked bile şimdi birkaç yıl evvel seçim kampanyalarının amacına Yüksek Mahkeme’yi koymuşlardı. Hasebiyle mevcut düzenlemeleri Netanyahu’nun ferdî iktidar hırsının bir yansıması olarak görmek gerçek fakat eksik olacaktır. Güvenlik telaşlarının artması sonrası yasa üretim sürecinin dondurulması tarafında açıklama yapan Savunma Bakanı Yoav Gallant’ın vazifeden alınmasını takiben tırmanan olaylarla birlikte Netanyahu’nun tek başına geri adım atmakta zorlanması da bu durumu destekliyor.

Netanyahu’nun bilhassa çok sağcı ortakları yargı ıslahatı konusunda tüm protestolara karşın tek taraflı ilerleme konusunda ısrarcı oldu. Netanyahu yasa sürecini askıya alma kararı aldığında başını çektiği koalisyonun çok sağcı ögeleri kendisini koalisyonun sonunu getirmekle tehdit etti. Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar Ben-Gvir’in bakanlık bünyesinde kendisine bağlı bir ulusal güvenlik ünitesi kurulması konusunda birebir gün Netanyahu’dan kopardığı imtiyaz sonrasında, Netanyahu’yu yasanın askıya alınması konusunda açıkça desteklemediği; yalnızca askıya almaya karşı koalisyon aleyhine aksiyonda bulunmamaya razı olduğu görüldü. Yüksek Mahkeme’nin 1990’lı yılların başından beri geliştirdiği yargısal aktivizm, çok sağın Yahudi devleti ideasıyla örtüşmüyor. Çok sağcıların bu ıslahatı, bu nedenle desteklediği söylenebilir. Bilindiği üzere İsrail Devleti kendisini Yahudi ve demokratik olarak tanımlıyor. İsrail sağının devletin Yahudi kimliğine yatırım yapmasıyla oluşabilecek anti demokratik sonuçlara Yüksek Mahkeme ‘demokratik’ kimliğine sahip çıkarak müdahale ediyor. Bu istikametiyle yargı ıslahatları, yargı bağımsızlığının altının oyulmasının yanı sıra, çok sağcı kümelerin dar siyasal aktörlüklerinden sıyrılarak siyasal liderlik tezlerine uygun yer oluşturuyor.

Protestolar İsrail siyasetinde bir dönüm noktası olur mu?Şu evrede muhalefet bileşenlerinin farklı yorumları bulunuyor. Yasa sürecinin büsbütün rafa kalkmaması sebebiyle protestoların makul yoğunlukta devam edebileceği öngörülebilir. Lakin bilhassa geçtiğimiz iki gündeki üzere büyük bir ivmeyi en azından muhakkak bir müddet yakalamayacağı söylenebilir. Zira çok geniş toplumsal dalların katıldığı, emekçi sendikası Histadrut’un genel grev daveti yaptığı, üniversitelerin eğitime orta verdiği bir hareketlenmenin tekrar yaşanması için ek tetikleyici faktörler olması gerekir. Netanyahu’nun yasa sürecini askıya alan konuşmasının çabucak sonrasında Histadrut’un grevi sonlandırma kararı da olağanlaşmaya yönelik süratli bir işaretti.

Protestolar İsrail’de kuşkusuz kıymetli bir tarihî periyodu temsil ediyor. Lakin formel siyaseti dönüştürme kapasitesi son günlere kadar epey sonluydu. Protestoların sürdüğü günlerde yapılan kamuoyu araştırmaları İsrail parlamentosundaki dağılımı etkileme gücüne sahip bir devinim yaratmadığını gösteriyordu. Elbette bu durumda protesto şovlarının büyüklüğünü, yansıttığı toplumsal muhalefetin sesini ve Netanyahu’nun geri adım atmasında görüldüğü üzere siyasal tesirini göz arkası edemeyiz. Yalnızca, protestolarla birlikte seçmen davranışlarında parlamento matematiğini değiştiren bir tesir saptanmadı. Lakin pazar ve pazartesi günü yaşananlar, bilhassa Savunma Bakanı Yoav Gallant’ın vazifeden alınması Netanyahu taraftarlarınca da benimsenen bir görüş olmadı. Hasebiyle bu iki günde yaşanan harika hareketliliğin İsrail siyasetine ne ölçüde tesiri olacağını şu etapta ölçmek pek mümkün değil.

Yargı ıslahatı tekrar gündeme gelir mi?2022 seçimleri sonrası kurulan Netanyahu liderliğindeki çok sağ koalisyon yalnızca yargı ıslahatı konusunda değil, Batı Şeria’da daha evvel durdurulmuş yerleşim faaliyetlerinin yine başlamasına onay verilmesi, Mescid-i Aksa’daki statükonun tartışmaya açılması, polis gücünün daha sert bir biçimde kullanılması üzere pek çok mevzuda epeyce cüretkar adımlar atıyor. Aslında tüm bu adımlar karşısında onu durdurabilecek en büyük güç Yüksek Mahkeme’dir. İktidar koalisyonunun modülü olarak yürütmeyi etkileyebilseler de yargının sonlandırmasından kurtulamıyorlar. Çok sağcı Itamar Ben-Gvir’in partisi Yahudi Gücü (Otzma Yehudit) hareketinin evvelki başkanı Michael Ben-Ari’nin, 2019 seçimlerinde yarışı Yüksek Mahkeme tarafından engellenmişti. Çok sağın Yüksek Mahkeme ile çabası akılda tutulduğunda Netanyahu’nun merkezde olduğu fakat iktidarının devamlılığı konusunda mecbur olduğu bir çok sağ güç odağının varlığını görmek gerekiyor. Buna ilaveten, Netanyahu’nun klâsik ultra-Ortodoks ortakları, protestoların denetimden çıktığı bir devirde Netanyahu’yu mümkün bir askıya alma sürecinde destekleyeceklerini açıklamıştı. Buna karşın, bilhassa son 30 yıldır temel topluluk çıkarlarını etkileyen ve Ortodoks dini pratiklerin kamusal alandaki tesirini sınırlayan Yüksek Mahkeme kararları ile çaba ettikleri görülüyor.

Elbette Netanyahu’nun siyasi istikbalini, yargı müdahalesinden azade kılmak istediği biliniyor. Buna ek olarak sağ popülist bir meydan okumayla yargının denetleyici rolünün altını oyarak yürütmenin güç kazanmasını arzuladığı da görülüyor. Fakat bugünkü biçimde olmasa da yargı ıslahatı gereksiniminin bilhassa sağ ve dindar kanatta neredeyse bir konsensüs oluşturmuş olduğunu vurgulamakta fayda var. Hasebiyle, her ne kadar tesiri ve kapsamını öngörmek şimdiden sıkıntı olsa da ilerleyen süreçte yargı ıslahatı tartışmalarını tekrar göreceğimizi söylemek mümkün.

[Dr. Ferit Belder, Marmara Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.