Irak Savaşı’nın 20’nci yılı: İşgalin kilit isimleri bugün nerede?
Irak’ın ABD öncülüğünde işgalinin bölgede yol açtığı şiddetli sarsıntı savaşın 20’inci yılında hala hissediliyor.
20 Mart 2003’te başlatılan tartışmalı askeri operasyon Saddam Hüseyin rejiminin sonunu süratle getirmiş olmasına rağmen bugüne uzanan politik kutuplaşma ve çatışmaların önünü açtı.
İşgalden kaçmayı başaran Saddam, yaklaşık 9 ay boyunca saklanabildi fakat Aralık 2003’te yakalandı ve yeni Irak hükümeti tarafından idam edildi.
Peki 20 yıl sonra hala ateşli tartışmalara neden olan savaşın öteki kilit isimlerine ne oldu? BBC bu isimlerin izini sürdü.
Saddam Hüseyin
Saddam, 1979’dan 2003’e kadar Irak’ı otoriter bir biçimde yönetti. 1990-91 Körfez Savaşı’nda ABD önderliğindeki koalisyon güçlerine karşı büyük bir mağlubiyete uğramasına karşın iktidarda kalmayı başardı. Lakin Ağustos 1990’da işgal ettiği Kuveyt’ten güçlerini çekmek zorunda kaldı.
Mart 2003’te ülkesi işgal edildi ve Saddam yanlısı güçler işgale üç hafta karşı koyabildi. Saddam 13 Aralık’ta Amerikan güçleri tarafından yakalanana kadar yaklaşık 9 ay boyunca saklandı.
2006’da Bağdat’ta asılarak idam edildi. Irak devlet televizyonu, Saddam Hüseyin’in istihbarat servislerinin geçmişte infaz için kullandığı bir binada, şafaktan evvel darağacına giderken manzaralarını yayımladı.
Saddam Hüseyin’in son direnişi, idamı sırasında başlık takmayı reddetmesi oldu.
George W. Bush
2003’te işgali başlatan George W. Bush ABD’nin Irak’a savaş açan ikinci lideri olarak tarihe geçti. 1989-1993 yıllarında ABD Lideri olan babası George Bush’un müsaadeden gidiyordu.
11 Eylül 2001 hücumlarının akabinde oğul Bush, bir ABD liderinin halktan aldığı en yüksek dayanağı görmüştü. Lakin Irak Savaşı’nı yönetme biçimi, bilhassa ABD Savunma Bakanlığı datalarına nazaran 4,400 Amerikalı askerin vefatı, 2009’da Beyaz Saray koltuğunu bıraktığı periyotta yapılan anketlere nazaran ABD tarihindeki en sevilmeyen başkan olarak kayıtlara geçmesiyle sonuçlandı.
75 yaşındaki Bush, misyondan ayrıldığından bu yana çoğunlukla gözlerden uzak kalmayı tercih etti. Fakat nadiren basına verdiği demeçlerde savaşa girme kararının gerisinde durdu.
BBC‘yekonuşan Amerikalı gazeteci ve Pullitzer ödüllü Fiyasko: Amerika’nın Irak’taki Askeri Serüveni kitabının müellifi Thomas E. Rickh, “Bush İdaresi’nden kimi isimler dengeli bir formda Irak Savaşı’nın görünenlerin ötesinde gerçek karar olduğunu savunma uğraşındaydılar.” dedi.
Eski ABD Lideri bu telaffuzunu Saddam’ın devrildiği gerçeğiyle destekledi. Fakat Ricks bu iddiayı ikna edici bulmuyor:
“Bu tip yasallaştırma gayretleri savaşta ne Iraklıların ne Amerikalıların katlandığı devasa bedeli yansıtıyor. Ne de Amerika işgalinin Orta Doğu’yu nasıl değiştirdiğini hesaba katıyor.”
Bush, bugün başkanlık ve cenaze merasimleri üzere devlet merasimleri dışında kamuoyunda görünmüyor. Vaktinin birçoklarını Teksas’taki çiftliğinde hobilerine ayırıyor. En büyük hobilerinden biri de fotoğraf; 2021’de bir portre kitabı yayımladı.
Dick Cheney
George W. Bush’un yardımcısı Cheney, Amerika’nın Irak’a askeri operasyonunun açık savunucusu oldu.
Saddam Hüseyin rejimini tekraren kitle imha silahları barındırmakla suçladı. Washington Irak işgali söylemi bu tez ile destekledi.
2006’daki mezhep çatışmaları Irak’ı felç etmişti. Cheney ise tıpkı devirde bir av arkadaşını yüzünden, boynundan ve göğsünden yaraladığı bir şiddet olayına karışmıştı.
Olay hafif bir kalp krizine yol açtı lakin 78 yaşındaki arkadaşı Harry Whittington hayatta kaldı. O devir Fox TV’ye konuşan Cheney, “Harry’nin yanılgısı yok, sonuçta tetiği çeken bendim.” demişti.
Bugün 82 yaşındaki Cheney, misyondan ayrıldığından beri Bush’tan farklı olarak siyasetten kopmadı. Seçim mitinglerine katılan, siyasi olaylar hakkında basına demeç veren Cheney, Ocak 2021’deki Kongre baskınıyla ilgili Donal Trump’ı kamuoyu önünde suçladı.
Cheney, Oliver Stone’un başkanlık biyografisi W’dan (2008) sonra Bush idaresini tasvir eden ikinci üretim olan 2018 imali hiciv sineması Vice: Gölge Adam‘da Christian Bale tarafından canlandırıldı.
Donald Rumsfeld
Donald Rumsfeld Bush’un 2011-2006 yılları ortasında Savunma Bakanı’ydı. Afganistan ve Irak işgallerinde kilit isimlerden biriydi.
Rumsfeld Saddam Hüseyin’in devrilmesi için “paralel istihbarat değerlendirmeleri” sağlamakla ve ABD güçleri tarafından savaş esirlerine yapılan azaba göz yummakla suçlandı.
Rumsfeld ABD’nin savaş sonrası Irak idaresiyle ilgili kamuoyunda artan baskının ortasında 2006 yılında misyonu bıraktı.
Ancak gözlerden fazla uzaklaşmadı: Bir otobiyografi kitabı yayımladı, mesleğiyle ilgili bir belgeselde rol aldı ve başka eski savunma bakanlarına katılarak Lider Donald Trump’ı 2020 seçimlerindeki mağlubiyetiyle uğraşına karşı uyardı.
Rumsfeld, Haziran 2021’de kanserden öldü.
Condoleezza Rice
Rice, Bush’un sekiz yıllık misyon müddeti boyunca evvel Ulusal Güvenlik Danışmanı ve akabinde Dışişleri Bakanı olarak misyon yaptı. ABD tarihinde hükümette en üst seviye misyonlarda bulunan siyah bayanlardan biri oldu.
Irak Savaşı’nın savunucusu olmasının yanısıra ABD basınında Saddam rejiminin ABD için bir tehdit olduğu tarafında lobi yaptı. Amerikalı TV kanalı CNN’e Irak önderinin nükleer silahlara süratle erişebileceğini söyledi.
Bush misyondan ayrıldıktan sonra Rica Stanford Üniversitesi’ndeki akademik mesleğine devam etti. Bugün hala Hoover Enstitüsü isimli fikir kuruluşunda yönetici olarak vazife yapıyor. Geçmişte siyasete döneceği tarafında söylentiler de oldu.
Paul Bremer
Bush’un Mayıs 2003’te Irak’ın Süreksiz Koalisyon İdaresi lideri olarak atadığı Bremer, ülkenin en yüksek sivil otoritesinin başındaydı.
Irak ordusunu dağıtma kararı çok eleştirildi ve yine imal fonlarını berbata kullanmakla suçlandı.
Bugün 81 yaşındaki Bremer, ABD eyaleti Vermont’ın kırsallarında sakin bir hayat yaşıyor. 2018’de bir kayak merkezinde eğitmen olarak çalışacağının ortaya çıkmasıyla ABD basınında gündeme oturmuştu.
Colin Powell
General Powell, Irak Savaşı sırasında ABD Dışişleri Bakanı olarak vazife yaptı. Bu koltukta oturan birinci siyah olan Powell, Birinci Körfez Savaşı’nda kıymetli bir rol oynamış ve ABD Genelkurmay Başkanlığına kadar yükselmişti.
Bush kabinesinin başka üyelerinden farklı olarak Irak’ın işgaline birinci etapta karşı çıktı. Lakin Şubat 2003’te Birleşmiş Milletler’de askeri operasyonu savunan kişi oldu, hatta Saddam rejiminin kitle imha silahları sakladığına dair delilleri da kendisi sundu.
General, 2004 yılında Kongre önünde istifasını sunarken, bir yıl evvel aldıkları istihbaratın “yanlış” olduğunu ve Bush idaresinin gözünden düştüğünü kabul etti.
Kariyerini konuşmacı olarak sürdürdü ve 2008 başkanlık seçimlerinde Demokrat aday Barack Obama’yı desteklemek için Cumhuriyetçi saflarından ayrıldı.
Powell, 2021’de Covid-19’a bağlı olarak öldüğünde 84 yaşındaydı.
Tony Blair
Dönemin İngiltere Başbakanı Tony Blair, Irak savaşına verdiği takviye nedeniyle Bush’tan muhtemelen daha fazla prestij kaybetti.
Blair hakkında çatışmayla ilgili 2016’da yürütülen soruşturmada, Saddam Hüseyin tehdidini abarttığı, savaşa hazır olmayan askerler gönderdiği ve sonrasındaki süreci yönetmekte “tamamen yetersiz” kaldığı sonucuna varıldı.
Şu anda 69 yaşında olan Blair, 2007’de istifa ettiğinden beri vaktinin birçoklarını bir Tony Blair Global Değişim Enstitüsü isimli Sivil Toplum Kuruluşu’nda geçiriyor.
Ancak Irak hâlâ onun mirasına gölge düşürüyor: Geçen yıl Ocak ayında 500 binden fazla kişi Blair’in İngiliz hükümetinden şövalyelik unvanı almasını protesto eden bir dilekçeyı imzaladı.
Hans Blix
İsveçli diplomat ve siyasetçi, Birleşmiş Milletler İzleme, Doğrulama ve Teftiş Komitesi’ne liderlik etti. ABD liderliğindeki işgalden evvel Irak’ta kitle imha silahları olduğu argümanlarıyla ilgili soruşturmayı yürüttü ve nihayetinde bu tarafta kanıt bulunamadı.
Blix şu anda Stockholm’de yaşıyor ve hala milletlerarası güvenlik siyaseti tartışmalarında faal. 94 yaşındaki Blix’in Savaşlara Veda isimli yeni bir kitabı yayımlanacak.
Ali Hasan el Mecid, ‘Kimyasal Ali’
Eski Irak askeri kumandanı, Saddam Hüseyin’in kuzeni, Kürtler’e karşı kimyasal gaz kullanarak binlerce kişinin vefatına yol açması nedeniyle ‘Kimyasal Ali’ lakabıyla anılıyor.
El Mecid, Ağustos 2003’te Amerikan güçleri tarafından yakalandı, soykırım ve insanlığa cürüm işlemekle yargılandı ve Ocak 2010’da asılarak idam edildi.
Muhammed Said Sahaf, ‘Komik Ali’
Sahaf 2003 işgali sırasında Irak’ın Enformasyon Bakanıydı ve kısa müddette günlük basın toplantılarında sahiden uzak yorumlarıyla Batı medyasında “Komik Ali” olarak anılmaya başladı.
Bugün nerede olduğu bilinmiyor fakat Birleşik Arap Emirlikleri’ne kaçtığı düşünülüyor.
Mukteda es-Sadr
Şii din adamı, yönettiği Mehdi Ordusu’nun ABD önderliğindeki işgalden sonra, yabancı birliklere karşı direnişiyle ün kazandı.
O vakitten beri kendisini bir milliyetçi ve yolsuzluk zıddı bir aktivist olarak tanımlıyor.
Desteklediği Saeroun koalisyonu, 2018 ve 2021 Irak parlamento seçimlerinde en fazla sandalyeyi kazandı.
Nuri el-Maliki
Mayıs 2006’da misyona başlayan Maliki, Saddam’ın devrilmesinden sonra Irak’ın birinci tam devir başbakanı oldu.
Sünni ve Kürt siyasetçileri uzaklaştırmakla eleştirildi ve daha 2007’de misyonu bırakması için davetler yapıldı. Lakin Maliki, IŞİD’e karşı gayrette bir dizi mağlubiyetin akabinde lakin 2014’te istifa edecekti.
72 yaşındaki Maliki hala siyasetle ilgileniyor.
Ayetullah Ali Sistani
Irak’ın en yüksek Şii dini önderi el-Sistani, işgalden sonra Irak din ve siyasetinde kilit rol oynadı. Sadr’ın tersine, isyan yerine siyasi lobiciliği seçti.
92 yaşındaki Sistani, Irak’ta hala çok tesirli bir figür.
Muntadar el-Zaidi
Iraklı Muntadar el-Zaidi tuhaf şartlarda milletlerarası üne kavuştu: Aralık 2008’de, ABD liderinin Irak’a yaptığı son ziyareti nedeniyle Bağdat’ta düzenlenen bir basın toplantısı sırasında George W. Bush’a ayakkabılarını fırlatmıştı.
Zaidi birinci ayakkabısını fırlatırken, “Bu Irak halkından bir veda öpücüğü seni köpek!” diye bağırdı.
Gazeteci, altı ay mahpusu sırasında azap gördüğünü argüman etti ve hür bırakıldıktan sonra Lübnan’a gitti. Al-Zaidi daha sonra Irak’a döndü ve 2018 Irak parlamento seçimlerinde başarısız oldu.
Yakın vakitte Reuters haber ajansına verdiği demeçte, “Bu sahne, tüm gücüyle, zorbalığıyla, silahlarıyla, medyasıyla, parasıyla ve otoritesiyle kibirli insanlara sıradan bir insanın ‘hayır’ diyebileceğinin ispatıdır.” dedi.