Fatih Sultan Mehmet’in ünlü portresinde ‘Dünyanın Fatihi’ yazıyor
Fatih Sultan Mehmet’in İtalyan ressam Gentile Bellini’ye sipariş ettiği ve Londra’nın Victoria ve Albert Müzesinin en değerli yapıtları ortasında yer alan ünlü portresinin üzerinde Latince “Dünyanın fatihi” yazıyor.
AA muhabiri, Bellini’nin “Sultan II. Mehmet” isimli portresine ait ayrıntıları ve tablonun öyküsünü, yapıtın sergilendiği Londra’daki Victoria ve Albert Müzesinin (VA) açıklamaları ile yapıtı envanterinde bulunduran Ulusal Galerinin yetkililerinden edindiği bilgilere dayanarak derledi.
Osmanlı’nın Venedik’ten hem fotoğrafta hem de heykelde başarılı bir sanatçı istemesi üzerine İstanbul’a gönderilen Bellini, 1479’da başladığı seyahatini 1481’in birinci aylarında bitirdi.
Fatih’in sadece portresini değil kabartmalı bronz madalyonunu da yapan Bellini, İstanbul’da bulunduğu sırada periyodun Osmanlı vatandaşlarını, görünümlerini ve kıyafetlerini de resmetti.
Bugün tüm ayrıntıları bilinmese ve sanat eleştirmenlerinin eleştirdiği noktaları olsa da portre, Orta Çağ’ın en değerli önderlerinden birinin, o periyot için çağdaş sayılacak bir çizimi özelliğini taşıyor.
Tablodaki taçlar Fatih’in kıymetli fetihlerini sembolize ediyor
Eserin sergilendiği Victoria ve Albert Müzesine nazaran, portre İstanbul’da yapılmış olsa da İtalyan Rönesans sanatkarlarının biyografilerini kaleme alan 16. yüzyıl muharriri Giorgio Vasari’ye nazaran tablo, Bellini’nin Venedik’e dönmesinden sonra tamamlandı.
Tablonun altında yazan “1480, Kasım’ın 25’inci günü” tabiri tablonun İstanbul’da yapıldığına işaret etse de tablonun yazı kısımlarındaki bozulmalar çeşitli devirlerdeki tamirlerde büyük oranda yok olmuş durumda.
Rönesans periyodunda yapılmış en kıymetli Müslüman kişinin portresi özelliğini taşıyan eser tıpkı vakitte Doğu ve Batı sanatının sembollerini her noktasında barındırıyor.
Portrede sağ ve sol üstte olmak üzere üçer taç bulunuyor. Bu üç taç, Doğu Roma İmparatorluğu, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Anadolu’nun fethi manasına gelen Konya’nın alınması ile Fatih Sultan Mehmet’in üç kıymetli zaferini simgeliyor.
Tabloda Fatih Sultan Mehmet bir kemerli kapı içinde görülüyor. Bu kapının Venedik’teki Aziz Zekeriya Kilisesi’nin girişi olduğu düşünülüyor. Bellini’nin İstanbul’a gelmeden evvel görme bahtı bulduğu giriş, Osmanlı sanatındaki kapı sembolizmine de işaret ediyor.
Osmanlı’da “devlet” manasında da kullanılan kapı (Bab) sözü, adaletin tesis edildiği yer manasına da geliyor. Aziz Zekeriya Kilisesi’nin kapısı kötülüklerden uygunluğa girişi sembolize ediyor.
“Dünyanın Fatihi”
Tabloda sol profilden çizilen Fatih’in başında kırmızı beyaz bir sarık bulunuyor. Sarık, Fatih’in siyasi ve dini mevkisini sembolize ediyor, yan duruş ise Venedik’te o periyotta yeni yeni ortaya çıkmış portreleri profilden çizme modasının bir yansıması.
19. yüzyılda adeta yine boyanarak tadilatı yapılan tabloda birtakım ayrıntılar kaybolsa da kemerli kapının altındaki mücevherlerle süslenmiş dantelli örtüdeki ayrıntılar ve titizlik dikkati çekiyor.
Fatih’in kemerli burnu ve çıkık çenesinin tabloda yer alması ise Rönesans fotoğrafında bir kişinin, kim olursa olsun her tarafıyla olduğu üzere resmedilmesinin en değerli birinci örnekleri ortasında yer alıyor.
Tabloda kemerli girişin iki alt ucunda iki yazı göze çarpıyor. Vakitle kısmen okunmaz hale gelen yazılarda “1480, Kasım’ın 25’inci günü” ve Latince “Victor Orbis (Dünyanın Fatihi)” tabiri yazıyor.
Müzede biri yeniden Bellini tarafından yapılmış üç Fatih Sultan Mehmet kabartmalı madalyon da sergileniyor. Bellini’nin madalyonunun gerisinde tekrar tablodaki üzere üç taç yer alıyor.
Constanza de Ferrera’nın madalyonunun gerisinde Fatih at üzerinde tasvir edilirken, Bertoldo di Giovanni’nin yapıtının gerisinde at arabası üzerinde bir genç kabartması bulunuyor.
Koleksiyonerlerin mirası olarak müze envanterine girdi
Tablo ile madalyonların müzelere kimlerden geldiği bilinse de bu bireylerin yapıtları nasıl elde ettiğine ait bilgi bulunmuyor.
Son 10 yılda yaklaşık 30 milyon ziyaretçi ağırlayan Victoria ve Albert Müzesindeki bilgilere nazaran, tablonun sahibi Ulusal Galeri lakin galeri envanterine Austen Henry Layard isimli İngiliz diplomatın mirası olarak 1916’da dahil olmuş.
İngiltere’nin 1877’de İstanbul’a atadığı büyükelçi olan Layard, farklı devirlerde Osmanlı topraklarında farklı kademelerde diplomatlık ve arkeolojik araştırma takım başkanlığı da yaptı.
Çocukluğu Venedik’te geçen Layard, emekliliğinde de Venedik’te yaşadı. Sanat yapıtı koleksiyonu yapan Layard, diplomatlığın verdiği dokunulmazlık sayesinde birçok sanat yapıtını rahatlıkla İngiltere’ye kaçırabildi.
Layard, 1894’te öldüğünde koleksiyonundaki birçok yapıtını miras olarak Ulusal Galeri’ye bırakırken, bunlar ortasında Bellini’nin Fatih portresi de yer aldı.
Di Giovanni ve de Ferrera’nın madalyonları ise 1909’da ölen iş insanı ve koleksiyoner George Salting’in miras yoluyla müzeye bağışladığı yapıtlardan.