Fatih için yazılan, 5 asırdır gizli kalan Latince epik şiir Türkçe ve İngilizce yayımlandı

Rönesans devrinde İtalyan şair Giovanni Mario Filelfo tarafından Fatih Sultan Mehmet’in onuruna yazılan, 5 asır boyunca “arşivlerde gizli kalan” Latince epik şiir, birinci sefer Türkçe ve İngilizce çevirileriyle yayımlandı.

Yüksek lisans periyodunda Amerika’da yaptıkları çalışma sırasında akademik bir kitapta yapılan atıfla şiirden haberdar olan Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Filiz Barın Akman ile tıpkı üniversitede vazife yapan akademisyen muharrir Doç. Dr. Beyazıt Akman, yapıtı araştırmaya başladı.

Eserin Latince el yazmasının İsviçre’nin Cenevre kentindeki Bibliotheque de Geneve kütüphanesinde olduğunu belirleyen Akman çifti, yapıtın 1978’de hazırlanmış bir transkripsiyonunun İtalya’da bulunduğu bilgisine ulaştı.

Yayın direktörü Abdülkadir Özkan’ın mevzuyu ilettiği Türkiye’nin Vatikan Büyükelçisi Lütfullah Göktaş, bir sahafta bulduğu yapıtı Akman’a ulaştırdı.

Eseri, Latinceden Türkçeye Ahmet Deniz Altunbaş, İngilizceye ise Central Michigan Üniversitesi Emerita Profesörü Ronnie Apter ve Columbia Üniversitesinden Mark Herman çevirdi.

Akademisyen Akman çifti, Kültür ve Turizm Bakanlığının dayanağıyla 5 asır sonra yapıtı, “Emir: Türk İmparatoru Mehmet’in Hayatı ve Fetihleri” özgün ismiyle birinci kere Türkçe ve İngilizce olarak kitaplaştırdı.

İngilizce olarak yayıma hazırlanan kitaba, Londra’daki Queen Mary Üniversitesi Rönesans Araştırmaları Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Jerry Brotton da ön kelam yazdı.

İki lisanda yayımlanan kitap, Kopernik Kitap’tan çıktı.

“Şiiri, çok önemli bir tahlile tabi tuttuk”

Doç. Dr. Filiz Barın Akman ile Doç. Dr. Beyazıt Akman, şiiri ve yapıtın kitaplaştırılması çalışmalarını AA muhabirine anlattı.

Beyazıt Akman, yapıtın, Bellini’nin Fatih portresinden hiçbir farkı olmadığını söyledi.

Bir takım çalışmasıyla kitabı hazırladıklarını anlatan Akman, Cumhuriyet’in 100’üncü yılında bu türlü bir yapıtı milletlerarası kültür sanat ve bilim dünyasına kazandırmaktan heyecan duyduğunu lisana getirdi.

Şiirin yazılı serüveni, içeriği ve şairin Türklere karşı olumlu olumsuz bakış açısının ilgilerini çektiğini belirten Akman, şöyle konuştu:

“Şiirin 5 asırdır adeta kütüphane arşivlerinde saklanması çok enteresan. Olağanda bu çapta bir yapıtı, yalnızca 15’inci asırda yazıldığı için, Latince olduğu için ve bir Latin tarafından bir Türk-Müslüman sultanına yazılması hasebiyle de en azından İngilizcede bunun çevirisini bulmayı beklersiniz. Fakat o da gerçekleşmemiş. İşte biz bu uzun soluklu projeyle, şiiri hem iki çağdaş lisana, İngilizceye ve Türkçeye kazandırdık hem de bunun tarihi art planını, metin analizini, şiir tahlilini yaparak ulusal ve milletlerarası akademik topluluğa kazandırmış olduk. Şiiri, edebi bir tenkide, tarihî bir araştırmaya, Doğu-Batı ve Hristiyanlık İslam ilgileri manasında da çok önemli bir tahlile tabi tuttuk.”

“Fatih’in zaferlerini ve kahramanlıklarını anlatıyor”

Filiz Barın Akman da 2004’te Amerika’da araştırma yaptıkları bir metinde yapıta ait atfa rastladıklarında, yapıtın İngilizcesini aradıklarını lakin hiçbir çevirisini bulamadıklarını anlattı.

O vakit yapıtı Türkçe ve İngilizce yayımlamaya karar verdiklerini, 2019’da yapıtın transkripsiyonu ellerine ulaştığında çalışmaya başladıklarını bildiren Akman, yaklaşık bir ay evvel çalışmaların tamamlandığını lakin 6 Şubat’ta yaşanan zelzeleler nedeniyle tanıtım yapmadıklarını söyledi.

Akman, şiirin Fatih’in çocukluk çağından itibaren 1476’ya kadar kazandığı zaferleri, fetihleri ve kahramanlıklarını anlatan manzum bir eser olduğunu tabir ederek, “Bu eser, Fatih Sultan Mehmet’i, Kartacalı Hannibal, Helenistik periyottan Pyrrhus, Kiros (Pers İmparatoru), İskender’in babası Makedonyalı Filip üzere antik çağ kumandanları ortasında zikretmek için yazılmış.” dedi.

“Şiir, Fatih Sultan Mehmet’e sunulmadı”

Fatih’in şanının edebiyat yapıtının mısralarında, hecelerinde yaşaması ve gelecek kuşaklara aktarılması için Othman Ferducci tarafından yazılmasının istendiğini lisana getiren Akman, yazımına 1471’de başlanan şiirde tarihi ayrıntıların da yer aldığını bildirdi.

Şiirin 1476’da tamamladığını lakin birebir yıl Ferducci’nin vefatıyla şiirin, muharriri Filelfo’nun elinde kaldığını aktaran Akman, şunları kaydetti:

“Araştırmalarımızda, şiirin Fatih Sultan Mehmet’e sunulmadığını gördük. Şiirin tek nüshası bu süreçten sonra hiç İstanbul’a gelmeden daima Avrupa’da kalarak, şu an İsviçre’de bulunduğu kütüphaneye gitmiş. O nedenle Fatih bu şiiri hiç görmemiş. Venedik-Türk savaşları süreci nedeniyle de şiiri Fatih’e götürüp teslim edemediğinden ‘Ne yapsam?’ diye düşünürken, dördüncü kitapta yaptığı son eklemelerin bulunduğu nüshayı Milano düküne vermek istiyor. Milano dükü de 1476’nın noelinde suikasta uğrayınca eser yeniden elinde kalıyor. 1477 yılında Urbino düküne veriyor ve eser İtalya’da kalmış oluyor. 1481’de şair öldüğü vakit bütün yapıtları dağıtılıyor ve asilzadelerde kalıyor. Şiir, 17’nci yüzyılda Fransız parlamentosunda danışmanlık yapan asilzade Paul Pateu tarafından bulunuyor ve batı Avrupa’ya getiriliyor. 1720 yılında Cenevreli bir din adamı Ami Lullin, satın aldığı eser üzerinde çalışmalar yapıyor. O da ölünce eser, hala bulunduğu İsviçre’deki kütüphaneye getiriliyor.”

Asırlarca gizli kalan şiirin hikayesi

Akademisyen çiftin araştırmaları sonucu gün yüzüne çıkarılan şiirin kıssası şöyle:

“Çanakkale’de ikamet eden Anconalı İtalyan tüccar Othman Lillo Ferducci, İstanbul’un fethinde alınan esirler ortasındaki kayınbiraderinin salıverilmesi ricasıyla Fatih’e mektup gönderir.

2. Murat’ın yakın dostu olan babasının Türk dostluğunun nişanesi olarak ismini Othman koyduğu Ferducci, rastgele bir fidye talep etmeden savaş esirini salıveren Fatih Sultan Mehmet’in bu centilmen hareketinden epey etkilenir ve muhtemelen Fatih onuruna epik bir şiir yazdırmaya o vakit karar verir.

Ferducci, 1471’de Fatih’in onuruna Rönesans şairi arkadaşı, 1426 İstanbul Pera doğumlu Giovanni Mario Filelfo’dan Fatih Sultan Mehmet ile ilgili, onun muvaffakiyetleri ve fetihlerini anlatan bir epik şiir yazmasını ister.”

Filelfo, yaklaşık 5 bin mısradan oluşan dört kitaplık yapıtı hazırlama nedenini, yapıtın girizgahında şu dizelerle anlatır:

“Othman Lillo Ferducci’nin ricaları üzerine

Türk’ün kazandığı zaferleri anlatmam gerekti;

Kendisi, böylesine arzuladığı bir eserin

Bendeniz şairin dizeleriyle ölümsüzleşmesi dileğinde.

Her ne kadar içim yansa da iş başa düştü.

Gönül isterdi ki bu Latince mısralar farklı havadisler anlatsın

Venediklilerin Türklere galebe çalmasını

Ve Türklerin Asya’da evvelce olduğu üzere meçhulde kalmasını

Avrupa’nın hami ruhlarını rahat bırakmasını anlatayım.

Mehmet, övgülerle yıldızların katına hak etmediği için çıkartılmış değildir.

Mars’ın ve beyzadelerin övgülerine mazhar olarak, dünyanın dört köşesinde namı anılır,

Her ne kadar tüm dünyada Mesih’e tapınanların

Ve Papa’nın sarayının nefretinin odağında olsa da.”

Şiirin hamisi Othman Lillo Ferducci de eser için kaleme aldığı ithafında şu tabirlere yer verir:

“Beni sevdiğin şahısların, görkemine kendilerini adadıkları için saydıklarının, çokça lütufta bulunduklarının ortasında say. ve dahası, ey soylu hükümdar, bu naciz armağan vesilesiyle büyüklüğün huzurunda ihsanına nail olmayı, beni muteber bilmeni niyaz ediyorum. Şayet sonunda bunu elde edersem, sana hürmette kusur etmeyerek, hürmet göstererek ve yücelterek bütün mertebeler içinde en yükseğine ulaştığımı düşüneceğim ve kendimi çok büyük ve kıymetli bir hazine elde etmiş olmaktan daha az şan kazanmış addetmeyeceğim. Senin lütfunla süslenip kuşandığım yerde, otorite, zenginlik ya da erdemden yana ne eksiğim kalır ki? Biz, Ferducci ailesinden olanlar, kendimizi sürekli senin ismine adayanlar, ebediyen senin şanın için can atanlarız.”