Etriyenin hakikat açıyla bağlanmaması binalarda yıkıma yol açabiliyor

İnşaat Mühendisleri Odası Adana Şube Lideri Hasan Aksungur, betonarme yapılarda kolon ve kirişleri saran, inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen etriyenin 135 derecelik açıyla bükülmeden bağlanması halinde taşıyıcı sistemlerde kırılmaya ve binalarda yıkıma yol açabileceği ihtarında bulundu.

Aksungur, 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki sarsıntılarda yıkılan binaların akabinde gündeme gelen etriyelerle ilgili AA muhabirine açıklamada bulundu.

Etriyenin, beton ve demir kullanılan yapılarda beton kısmın basınca, demir aksamın da çekme gerilmesine karşı dayanıklılığı sağladığını anlatan Aksungur, bu iki ögenin birleşmesiyle oluşan yapıya “betonerme yapı” denildiğini belirtti.

Aksungur, binanın demir donatı ölçüsünün, bina yüksekliğine, enine, uzunluğuna, kat yüksekliğine nazaran projelendirilip hesaplanan kolon ve kirişlere nazaran belirlendiğini, demir donatıda, demirin çapından yerleştirme sıklığına, bağlanma özelliğine kadar birçok ögenin ehemmiyet taşıdığını vurguladı.

Binalarda inşaat demiri olarak isimlendirilen kolon ve kirişlerdeki demirlerin bulunması kadar bunları bağlayan etriye denilen çelik yapının da kıymetli olduğuna dikkati çeken Aksungur, “Etriye, düşey kolon yahut yatay kirişlerdeki demirlerin etrafına sarılan ve onları bir ortada betonun içinde tutan, mümkün bir sıkışma, basınç yahut değişik bir yük gelmesi durumunda o demirlerin betonunun içinden çıkmasını engelleyen çelik aparatlardır. Son derece de kıymetlidir. Etriyesiz bir kolon, kiriş düşünülemez.” dedi.

Etriyenin özellikleri

Aksungur, etriyede kullanılan çeliğin çapından, kolon yahut kirişte kullanılan ölçüsüne ve demiri saracak kısımdaki bükülme açısına kadar dikkat edilmesi gereken birçok özellik olduğunu belirtti.

Köprü, viyadük üzere yapıların dışında binalarda kullanılan etriye çeliğin çapının 8-12 milimetre ortasında değiştiğini tabir eden Aksungur, şöyle konuştu:

“Kirişlerin ve kolonların birbirleri ile birleşmeye yaklaştığı ortalama 50 santimetrelik bölgelerine ‘sarma bölgeleri’ denir. Bu bölgeler, etriye sıklaştırma bölgeleri olarak geçer. Bu bölgelere yaklaşıldıkça etriyelerin döşeme sıklığı arttırılır. Bu bölgeler binanın düğüm noktalarıdır. En çok yükün, momentin geldiği, zorlanacak noktalar olduğu için etriye buralarda sıklaştırılır ve hayati kıymettedir.”

Etriye bükülme açısının önemi

Hasan Aksungur, etriyenin, kolonun boyutuna nazaran içindeki demiri sarmalayacak biçimde ölçülendirildiğini lisana getirdi.

Etriyenin her iki ucunun muhakkak bir açıyla bükülmesinin fonksiyonunu yerine getirmesini etkilediğini ve 135 derecede bükülmesi gerektiğini vurgulayarak, şöyle konuştu:

“Çelik düz haldeyken 180 derece olarak düşünürsek etriye hazırlamak için her iki ucun da dışarda kalan açısı 135 derece oluncaya kadar bükülmelidir. Bu bükülen iki kısmın oluşturduğu köşeden kolondaki ve kirişteki demir geçer. Bunlar, buralara bağlanırlar. Kanca haline gelip betonun içinde kaldıkları için içsel sürtünme formunda tanım edebileceğimiz bir direnç yaratırlar. Kanca haline geldiği için düşey demir, bunun içinden sıkıntı sıyrılır. Sıyrılması için çok büyük yükler gelmesi gerekir. ya da yanlış montajlanmıştır. Şayet etriye 135 derece açıyla bükülmemişse kolondaki demir, kanca kısmından sıyrılıp dışarı çıkar, kolonu ve kirişi patlatır, kırar. Etriyenin bütün esprisi bu kancalardır.”

“Etriyenin hakikat açıyla bükülmemesi işçilikten kaçınmadır”

Aksungur, etriyenin hazırlanması ve döşenmesi kadar buradaki işçiliğin de kıymetli olduğunu tabir etti.

Genelde daha kısa müddette daha fazla iş yapmak isteyenlerin kâfi etriye koymama yahut 135 dereceyle bükümünü yapmadan koyma yoluna gidebildiklerini aktaran Aksungur, “135 derece bükerse, bunu yerine monte ederken çok zorlanacaktır. Yalnızca oradaki 3-5 dakikadan çalmak için bu ucu bu türlü açık bırakılır nispeten. Yalnızca personellik olayıdır. Yoksa demirden çalmak, eksik demir kullanmak üzere olay değildir.” dedi.

Aksungur, bir bütün olan inşaatlarda en değerli kesimlerden etriyelerin uygun koşulları taşısa bile başka ögelerin eksikliği halinde bunun da ehemmiyetinin kalmayacağını belirten Aksungur, şunları kaydetti:

“Diğer ögeler denetim altında imal edilmemişse etriyelerin uygunluğu çok fazla mana söz etmez fakat etriyeler her tarafta yerinde değilse, eksik yahut adapsız montaj ya da kancalarının yanlış olması halinde zelzelede ya da olağan kurallarda çok problem yaratır. Etriyenin projesine uygun çapı, kancalarının gerçek bükülmüş olması, uygun montajı, kolon ve kirişlere yaklaştıkça olması gereken sıklaştırma bölgelerinde mutlak sıklıkla uygulanması, onun can alıcı noktasıdır.”