Doların ateşi yükseliyor

Hükümetin kuru sabit tutma siyaseti piyasada ikili kur fiyatının oluşmasına neden oldu. İktisatçılara nazaran seçim sonrasında dolar en az 22-23 liraya çıkacak.Hükümetin yaklaşık dokuz aydır sürdürdüğü kuru baskılama siyaseti Türk Lirası’nın çok pahalanmasına yol açarken hür piyasa ile bankalar ortasındaki kur farkı sürdürülemez boyuta geldi. Bankalar doları 19,4 liradan satarken Kapalıçarşı’da fiyatlar 20,3’ü geçti.

Buna nazaran iki kur ortasındaki fark yüzde 4,8’i buluyor. Kapalıçarşı ve bankalar ortasında yüzde 2 kadar bir farkın makul olabileceğine dikkat çeken iktisatçılara nazaran yüzde 5’in aşılması durumunda bu durumun sürdürülmesi güzelce imkansız hale gelecek.

Yıl sonunda 25 lirayı geçebilir

İktisatçılar seçim sonuçlarından bağımsız kurlarda bir düzeltme beklerken piyasadaki fiyatlamalara nazaran de dolar yıl sonunda 25 lirayı geçebilir. Vadeli Süreçler ve Opsiyon Piyasası (VİOP) yıl sonunda dolar kurunda yüzde 34 artış olacağını fiyatlıyor. Aralık 2023 için dolar vadeli fiyatı 25 lira 96 kuruş.

ABD’li yatırım bankası JP Morgan da seçim sonrasında iktisatta genel kabul görmüş Ortodoks siyasetlere bağlı kalınması durumunda doların birinci etapta 24-25 liraya yükselebileceğini, yıl sonunda ise 26 liraya çıkabileceğini öngörüyor. Bankaya nazaran Ortodoks siyasetlere geçişin zayıf olması halinde ise doların 30 lirayı görmesi mümkün.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın düşük faiz ısrarı nedeniyle geçen yıl Türk Lirası dolar karşısında yüzde 30 bedel yitirdi. Son periyotta ise hükümet kur muhafazalı mevduat, ihracatçıdan gelen döviz geliri ve Katar, Birleşik Arap Emirlikleri üzere ülkelerden gelen swaplarla (takas sözleşmesi) dolar kurunu aşikâr bir düzeyde tutmaya çalışıyor. Yaklaşık sekiz dokuz aydır sabit kur siyasetine misal bir siyaset uygulanıyor.

Değer kaybı enflasyonun altında

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, enflasyonun yükselişe geçtiği geçen yılın ortalarından itibaren Türk Lirası’nda bir çok pahalanma durumunun ortaya çıktığına işaret ediyor. Bir ülkede enflasyon varsa parasının pahasının yabancı paralar karşısında süratle aşınacağını belirten Oyan, “Mesela geçen yıl Türkiye’de enflasyon yüzde 64,27 oldu. Almanya’da ise enflasyon yüzde 7,9 olarak açıklandı. Türk Lirası’nın Euro karşısında paritesinin korunması için kabaca yüzde 55 civarında bedel kaybetmesi gerekir” diyor.

Doların 31 Aralık 2021’den itibaren 13 lira olduğunu, 2022 sonunda ise 18,70’e geldiğini tabir eden Oyan, bu mühlet zarfında kurun yaklaşık yüzde 43 yükseldiğini, TL’nin yüzde 30 paha yitirdiğini söylüyor. Tıpkı periyotta yüzde 64,27 oranında enflasyon olduğunu hatırlatan Oyan, ortada önemli bir fark olduğuna dikkat çekerek ekliyor:

“Bu yılın birinci üç ayına baktığımızda da TL’nin dolara karşı bedel kaybı yüzde 3,7 iken enflasyon 12,52. Yani pahalanma devam ediyor demektir bu. Münasebetiyle bir düzeltme olacaktır.”

Kur beşte bir oranında arttı

DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cihan Bolgün de geçen yıl 1 Eylül’den bu yılın mart sonuna dek yüzde 25 oranında bir enflasyon olduğunu, bu devirde dolar kurundaki artışın yüzde 5’te kaldığını tabir ediyor. Bolgün, “Dolayısıyla bu kadar az bir kur artışı, Türk Lirası’nın Üretici Fiyatları Endeksi’ne (ÜFE) nazaran daha fazla, Tüketici Fiyatları Endeksi’ne (TÜFE) nazaran daha az olmakla birlikte bir pahalanma içerisinde olduğunu gösteriyor” diyor.

Seçim öncesinde kuru baskılamak için ihracatçıdan gelen döviz gelirleri, Kur Muhafazalı Mevduat kanalıyla gelen dövizler ve swapların kullanıldığını söyleyen Bolgün, buna karşın Merkez Bankası rezervlerinde aşağı taraflı hareket görüldüğüne dikkat çekiyor.

Geçen yıl getirilen düzenleme ile ihracatçılar yurtdışı kaynaklı dövizin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na satmak zorunda. Türk Lirası’nın 2021’deki bedel kaybını durdurmak için devreye alınan Kur Muhafazalı Mevduat ise döviz ya da altın hesaplarını, kur üzerinden Türk Lirası cinsinden mevduatlara yatıranlara kur farkı muhafazası sunuyor.

Piyasada farklı fiyatlar oluştu

İktisatçılar bu üzere adımlarla kuru sabit tutma siyasetinin bir yansıması olarak piyasada ikili kurun oluştuğuna dikkat çekiyor.

Bankalarda döviz alış ve satış fiyatları ortasında yüzde 3 kadar bir fark olduğunu söyleyen Bolgün’e nazaran bankalarla Kapalıçarşı ortasında çok önemli bir fiyat farkı var. Merkez Bankası’nın gösterge niteliğindeki efektif satış kuru üzerinden hesaplandığında fiyat farkı daha da büyüdüğünü vurgulayan Bolgün, bu farkın seçime kadar daha da artabileceğine işaret ediyor.

Bankaların Merkez Bankası’nın talebiyle döviz alış ve satış fiyatı ortasındaki makası açtığını, kuru muhakkak bir düzeyde tuttuğunu tabir eden Oğuz Oyan da “Bankalarla Kapalıçarşı ortasında yüzde 4,8 kadar bir fark oluştu, yüzde 5’e gerçek gidiyor. Bu çok yüksek bir fark ve yüzde 5’in aşılması durumunda bu ikili fiyat yapısı sürdürülemez duruma gelir. Hasebiyle bankalar bölümünde de kurlarda önemli bir artışın beklenmesi olağan olur” diye konuşuyor.

S&P’den bankalar için risk uyarısı

Merkez Bankası’nın bankalar üzerinde önemli bir baskısı olduğunu, bankaların döviz rezervlerini Merkez Bankası’nın kullandığını söyleyen Oyan “Bir mali kriz durumunda bankalar bu paraları geri almakta zahmet çekebilirler” diyor.

Kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor’s (S&P) 17 Nisan’da yayınladığı raporda, Türkiye’deki bankalar için risk ikazında bulundu. Raporda, Türk bankalarının döviz varlıklarının büyük çoğunluğunun merkez bankasında tutuluyor olması ya da hazine tahvillerine yatırılıyor olmasının yüksek-stres senaryosunda kelam konusu varlıklara erişimi kısıtlayabileceğine dikkat çekildi.

Merkez Bankası rezervleri eriyor

Son bir buçuk aydır ise datalar Merkez Bankası’nın rezervlerinin azaldığını gösteriyor. Bankanın net memleketler arası rezervleri 7 Nisan ile sona eren haftada 4,7 milyar dolar düşüşle 13,77 milyar dolara geriledi. Üç haftada rezervlerdeki düşüş 7 milyar dolara ulaşırken swap hariç net rezervi -47 milyar dolara indi.

Sistemden bir ölçü döviz çekilişi olduğuna işaret eden Cihan Bolgün, bunun da zati swap hariç ekside olan döviz rezervlerini seçim öncesinde daha dertli bir noktaya getirdiğini vurguluyor. Bolgün, rezervlerdeki azalmayı gören Merkez Bankası’nın geçen ay birinci olarak Kur Muhafazalı Mevduat’taki faiz tavanını kaldırdığını söylüyor.

Merkez Bankası azalan döviz rezervlerine karşı dün akşam da yeni adımlar attı. Buna nazaran Merkez Bankası bankalara dövizde süreç saati kısıtlaması getirdi. Bankalar müşterileri için piyasadan saat 13.00’e kadar döviz alabilecek. Alınan ikinci karar ise ölçü kısıtlamasına yönelik oldu. Gerçek ve hükmî bireylere (tüm müşterilere) her bankanın satabileceği toplam döviz ölçüsüne günlük limit getirildi. Limitler her banka bazında başka belirlendi.

“Ciddi bir döviz sıkışıklığı var”

Oğuz Oyan’a nazaran bu sınırlamaların üst üste gelmesi Türkiye’de çok önemli bir döviz sıkışıklığı olduğunu ve kurların seçimlere kadar yönetim edilmesinin bile giderek zorlaştığını gösteriyor.

Kuru sabit tutma siyasetinin bir modülü olarak Türkiye’de ithalat ucuzlarken ihracat daha kıymetli hale geldi. Cari açıkta da uçurum büyüyor.

Türkiye 2021 yılında 46 milyar dolar dış ticaret açığı vermişken, açık 2022 yılında 110 milyar dolara ulaştı. Yılın birinci çeyreğinde ise 34,9 milyar dolarla 2013 yılından bu yana en yüksek çeyreklik dış ticaret açığı kaydedildi. Son açıklanan datalara nazaran 12 aylık cari açık da şubat ayında 55,4 milyar dolar ile 10 yılın doruğunu gördü.

AKP’den ihracatçılara yanıt

İhracatçılar uzun müddettir öteki ülkelere karşı rekabette geri kalındığını belirterek dövizin özgür bırakılmasını, kurlarda 24-25 lira düzeyine çıkacak formda bir düzeltme yapılmasını talep ediyor.

Farklı araçlarla kuru sabit tutan AKP’den ise dün ihracatçılara karşılık geldi. Ekonomim gazetesine konuşan AKP Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş, “Ekonomi yalnızca ihracat yapan dostlarımızdan ibaret değil” dedi.

İktisatçı Oğuz Oyan, “Seçimleri kim kazanırsa kazansın, seçimden evvel bir döviz krizi imgesi vermeyelim hali sürdürülemez” diyor.

Seçimleri bugünkü iktidar dahi kazansa kuru artık sabit tutmanın mümkün olmadığını zira Merkez Bankası’nın müdahale imkanlarının tükendiğini vurgulayan Oyan, “Her durumda bir düzeltme gerekeceğini söyleyebiliriz. İhracatçının talebi olan 24-25 düzeylerine ulaşılabilir üzere de gözüküyor” diye konuşuyor.

Seçimleri Millet İttifakı kazanırsa yeni bir faiz siyasetiyle ortaya çıkacağını ve Merkez Bankası’nın idaresinde önemli değişiklik yapacağını belirten Oyan, ekliyor:

“Dolayısıyla kurun yükselişi bir ölçü frenlenebilir. Lakin her iki siyasi muhtemellikte da kuru 22-23 düzeyinin altında tutmak çok güç.”

AKP’nin seçim beyannamesi ve Millet İttifakı’nın ortak mutabakat metninde kurları düşürmek direkt olarak hedeflenmezken enflasyonu kalıcı olarak tek haneye indirme amacı yer alıyor.

Piyasa yükselişi fiyatlıyor

Evren Bolgün ise Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) gerçekleşen fiyatlamaların seçim sonrasında kurların ne olacağına dair bir fikir verdiğini aktarıyor.

VİOP’ta mevcut fiyatlamalar mayıs sonu için 20,69 civarında iken bu yaklaşık yüzde 6,5 bir artış beklentisinin olduğunu gösteriyor. Bolgün, “Seçim sonrası finansal müdafaa için VİOP’ta mayıs sonuna dolar alacak olsanız ödeyeceğiniz fiyat 20 lira 69 kuruş. Bu sayı haziran sonu için 21 lira 50 kuruş ile yaklaşık yüzde 11 üstte. Aralık sonu için ise 25 lira 96 liraya yükseliyor. Yani yıl sonuna dek yüzde 34 civarı bir kur artışını vadeli süreç piyasası fiyatlıyor” diyor.

Bu sayıların bir beklenti değil şu anki mevcut piyasa fiyatlaması olduğunu vurgulayan Bolgün, seçim sonrası ortaya çıkacak resme nazaran fiyatlamaların değişebileceğini ekliyor.

“Cumhur İttifakı tansiyonu yükseltir”

Bolgün, Cumhur İttifakı’nın iktidarının devam etmesi durumunda mevcut siyasetlerde çok büyük bir değişiklik olmayacağını lakin iktidarın birtakım değişiklikler yapmak zorunda kalacağını düşünüyor:

“Döviz kuru sistemiyle ilgili değişiklikler olabilir. Yani bu biçimde sabitimsi bir kur siyasetini negatif gerçek faiz verir halde uzun müddet sürdürebilmek mümkün değil.”

Ancak Bolgün’e nazaran bu yapılsa bile yabancı yatırımcı açısından tansiyonun daha da yükselmesi mümkün. Bu da şu an VİOP’ta görülen kur fiyatlamalarının daha da yükseleceği, doların yıl sonunda 25,96 liranın daha da üzerine çıkacağı manasına geliyor.

Bolgün, Millet İttifakı’nın iktidara gelmesi durumunda ise faiz oranlarının yıl sonuna kadar kademeli bir halde artırılacağını, bunun da kurdaki yükselişi sınırlayacağını varsayım ediyor. Buna karşın mevcut enflasyon döviz kuru farkı nedeniyle seçim sonrası haftalarda Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’ndaki (VİOP) fiyatlamaların gerçekleşebileceğine işaret eden Bolgün, “Haziran ayında 21,5’e, temmuzda 22 liranın biraz üstüne hakikat giden, ağustosta 23 lira civarında olan dolar/TL kurunu görmemizi ben beklerim” diyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?