Dışişleri Bakanlığının yayını, Mudanya Mütarekesi müzakere evraklarını gün yüzüne çıkardı

Mudanya Mütarekesi’nin 100. yıl dönümü münasebetiyle Mudanya Ateşkes Antlaşması müzakere tutanaklarının derlenerek birinci defa gün yüzüne çıkarıldığı “Türk Diplomatik Arşivi Evraklarıyla 100. Yılında Mudanya Askeri Kontratı Tutanaklar Belgeler” kitabı yayımlandı.

Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşiv Dairesi Başkanlığı, titizlikle yürüttüğü çalışmaların akabinde Mudanya Mütarekesi olarak bilinen Mudanya Askeri Mukavelesi’nin bugüne kadar hiç yayımlanmayan doküman ve tutanaklarını Aralık 2022’de hazırladığı kitapla okuyucularla buluşturdu.

Editörlüğünü hazırlanma basamağında Diplomatik Arşivden Sorumlu Andlaşmalar Genel Müdürü misyonunu yürüten Türkiye’nin Lüksemburg Büyükelçisi Engin Yürür’ün yaptığı kitapla, Mudanya Mütarekesi’nin İsmet Paşa ve müttefik generaller tarafından imzalanmış Fransızca aslı birinci defa gün yüzüne çıktı.

Öte yandan yapıtla, Mudanya Konferansı tutanakları ve müttefikler tarafından verilen, 3-11 Ekim’de 8 gün süren müzakerelere temel teşkil eden “Fransızca Kontrat Taslağı” da birinci kere yayımlandı.

Kitapta müzakere sürecinde Yunan delegasyonunun bildirgeleri, müzakere sürecine itirazları ve TBMM temsilcilerinin Paris, Londra, Roma ve Moskova’dan gönderdiği değerli bildiriler yer alıyor.

Eserde her kısımdaki evrak yahut tutanakların Osmanlıca yahut Fransızca taranmış asılları ve Türkçe çevirileri bulunuyor.

Döneme ilişkin arşivdeki Osmanlıca ve Fransızca dokümanların titizlikle incelenerek hazırlandığı kitabın sunuş kısmında Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun iletisi yer alıyor.

3 kısımdan oluşan kitabın art kapağında da müzakerelerin yapıldığı binanın fotoğrafı bulunuyor.

Çok sayıda kıymetli evrak birinci sefer paylaşıldı

Kitapta Mudanya müzakereleri öncesinde 18 Eylül 1922’de Mustafa Kemal Paşa ile Fransa’nın İstanbul’daki Yüksek Komiseri General Pelle ortasında İzmir’de yapılan tarihi görüşmenin tutanağı üzere daha evvel yayımlanmamış birçok değerli evrak yer alıyor.

Kitapta müttefiklerce TBMM Hükümetine verilen 23 Eylül 1922 tarihli notanın, TBMM Hükümeti ismine müttefiklere yollanan 29 Eylül 1922 tarihli mektup ile 4 Ekim 1922 tarihli notanın, zabıtlar ve mukavele taslağının Yunan askeri heyetinin imzalı ve müzakerelere katılan 4 general tarafından imzalanan üç bildirisinin ve Yunanistan’ın İstanbul Yüksek Temsilcisi’nin hükümetinin mukaveleyi kabul ettiğine dair 14 Ekim 1922 tarihli notasının Fransızca asılları, Türkçe çevirileriyle bulunuyor.

Öte yandan birinci defa yayımlanan TBMM Hükümetinin Paris Temsilcisi Ferid Tek Bey’in Başbakan ve Dışişleri Bakanı Raymond Poincare ile, Londra Temsilcisi Dr. Nihad Reşad Belger Bey’in Dışişleri Bakanı Lord Curzon ile, Roma Temsilcisi Celaleddin Arif Bey’in konuşması sırasında iktidarı ele geçireceğini bir ay kadar öncesinden açıkça tabir eden Benito Mussolini ile, Moskova Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Aziz Meker Bey’in Dışişleri Komiseri Lev Mihayloviç Karahan ile yaptıkları görüşmeler, niyet ve görüşlerini bildirdikleri şifre telgraflar da kitaptaki değerli dokümanlar ortasında.

Bunun yanı sıra Fransa ismine Ankara Antlaşması’nın müzakerelerini yapmış ve imzalamış olan Henry Franklin Bouillon’un Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdiği, Lozan Barış Konferansı’na katılamamasının nedenlerini anlatan telgrafı da bulunuyor.

En kıymetli evrak: Yunanistan’ın İstanbul Yüksek Komiserliğinin notası

Büyükelçi Yürür, AA muhabirine, Türk tarihinde Mudanya Mütarekesi’nin yerinin çok anlatılmadığını belirterek, “Bunun birçok sebebi var. Birincisi, bugüne kadar bu evraklar yayımlanmadı. Bundan sonra biraz daha konuşulacaktır umarım.” sözlerini kullandı.

Kitabın kadro çalışmasıyla ortaya çıktığını vurgulayan Yürür, “(Bu kitap) Zannediyorum ki Mudanya Askeri Mukavelesi’nin ve müzakerelerinin biraz daha tarihte hak ettiği, layık olduğu yeri bulmasına da yardımcı olacaktır. Kitabın bence en değerli tarafı budur. Birçok şaşırtan belgeyi de beşerler göreceklerdir.” değerlendirmesinde bulundu.

Mudanya Askeri Mukavelesi’ni 11 Ekim’de Türkiye, İngiltere, Fransa ve İtalya’nın imzaladığını lakin Yunanistan’ın imzalamadığını belirten Yürür, şöyle devam etti:

“Bunun üzerine İsmet Paşa, Yunanistan mukaveleyi imzalamadığı takdirde kendi imzasının ve kontratın tümden yok olduğunu ilan eder. Bu, savaşın tekrar başlayacağı manasına gelir. Bu, bir savaş durumudur. Bunun üzerine Yunanistan’a yapılan baskılarla Yunanistan’ın İstanbul’daki diplomatı yüksek komiser, başka yüksek komiserlere bir notayla Yunanistan’ın buna razı olmak durumunda kaldığını, bir manada boyun eğdiğini söz eder ve muahedeye katıldığını ilan eder. Bu nota, kitabımızın 268. sayfasında özgünü ve çevirisi yanında, Yunanistan’ın artık savaştan yenik olarak çıktığının sözüdür.”

8 gün süren müzakereler sürecinde kopmalar yaşandığını kaydeden Yürür, “Onlar da kendi konumlarını savunurken İsmet Paşa, her seferinde en ufak detayda bile hatta ‘Müzakereler bitti.’ dendikten sonra bile birtakım müdahalelerle sonuç alıyor. Sonuçlardan en değerlisi de doğal Edirne dahil Doğu Trakya’nın, Karaağaç dahil Türk topraklarına katılacağının müttefiklerce kabulü.” tabirlerini kullandı.

Yürür, kitabın silahlı kuvvetlerin konumu ve Doğu Trakya’nın nasıl ele geçirileceğini özetlediğini belirterek, şunları lisana getirdi:

“Kitabımızın hoş dokümanlarından bir tanesi de Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa’nın talimatı. Uzun uzun anlatıyor Doğu Trakya’ya geçecek birlikleri. Bunların ağır silahlı, makinalı tüfekli olması gerektiğini söylüyor talimatında lakin taburlara jandarma taburu numarası verileceğini, er ve subayların jandarma alameti takacaklarını bildiriyor. Böylece Türk ordusu çabucak imza kademesinde 8 bin mevcutla Doğu Trakya’ya geçiyor fakat jandarma alameti takıyor.”

Kitaba Dışişleri Bakanlığı arşivinin internet sitesinden (http://diad.mfa.gov.tr/) erişilebilir.