Deneye Hayır Derneği Avukatı Dilruba Uslu: “Dokuz Eylül Üniversitesi’nde İnşaatı Süren Hayvan Deney Merkezinde Kullanılacak Hayvan Cinsleri Konusunda…

GÜLARA SUBAŞI

Dokuz Eylül Üniversitesi’nde (DEÜ) inşaatı tamamlanmak üzere olan Büyük Deney Hayvanları Araştırma Laboratuvarı’nda kullanılacak hayvan çeşitleriyle ilgili kaygılarını lisana getiren Deneye Hayır Derneği Avukatı Dilruba Uslu, “İlk haberlerde büyük göğüslü yazıyordu. Bizim de olağan aklımıza direkt insan dışı primatlar geldi. O yüzden çok telaşlandık. Yaptığımız müracaatlara yanıt verilmedi ve sonrasındaki açıklamada da açıkçası bu cins yer almadı. Lakin tekrar de 25 kilogram yükünde bir kobay olamayacağı için cinsler konusunda bizim hala bir şaibemiz var. Ayrıntılı bilgilendirme yapmıyorlar. O vakit da akla gelen tek şey kedi, köpek mi sanki yer alacak diye düşünüyoruz” dedi.

Dokuz Eylül Üniversitesi’nde (DEÜ) 28 milyon TL yatırım maliyetli, inşaatı süren Büyük Deney Hayvanları Araştırma Laboratuvarı’na üniversite öğrencileri ve Deneye Hayır Derneği’nin reaksiyonu büyüyor. Mevzuyu türel boyuta taşıyan Deneye Hayır Derneği Avukatı Dilruba Uslu, süreci ANKA Haber Ajansı’na anlattı.

Uslu, şunları söyledi:

“YENİ BİR DENEY MERKEZİ AÇILMASINA KARŞI ÇIKIYORUZ”

“Bu süreç aslında, Dokuz Eylül Üniversitesi’nde (DEÜ) 2015 yılında başlamış. Periyodun Kalkınma Bakanlığı’nın, büyük deney hayvanları araştırma merkezi kurulması konusunda bir daveti olmuş. Bu türlü bir şeyden 2015 yılında bizim haberimiz olmadı. Biz 2023’ün ocak ayında, basına yansıyınca öğrendik. Sonrasında da DEÜ’de ‘Deney Merkezine Hayır’ platformu kuruldu. Bu platformun birçok bileşeni var, birçok STK yer alıyor. Yeni bir deney merkezi açılmasına karşı çıkıyoruz. Platform birebir vakitte kamuoyu oluşturmaya çalışıyor. DEÜ idaresi üzerinde bu formda bir baskı kurmaya çalışıyor.

“YAZILI MÜRACAATIMIZA ‘SİZE BİLGİ VEREMİYORUZ’ DEDİLER”

Biz de DEÜ’ye yazılı bir müracaat yaptık. Bu merkezde hangi cinsleri tutmak istiyorsunuz, hangi cinsleri barındıracaksınız, deney merkezlerine göndereceksiniz ya da satacaksınız diye sorduk. Şifahen birinci görüştüğümüzde resmi müracaata yanıt vereceklerini söylemişlerdi fakat sonrasında Bilgi Edinme Kanunu’nun 25’inci hususu kapsamında kapalılık sebebiyle ret karşılığı geldi. ‘Size bilgi veremiyoruz’ dediler. Biz bunu hukuka muhalif buluyoruz.

“HANGİ HAYVANLARI BARINDIRACAKLARINI MERKEZİ ETİK HEYETE BİLDİRMEKLE YÜKÜMLÜLER”

Yeni açılan deney merkezleri, hangi hayvan bazında ruhsat ve müsaade aldıklarını, hangi hayvanları barındıracaklarını ve kullandıracaklarını bildiriyorlar. Birebir vakitte da Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Şurası’na (HADMEK) bu projelerle ilgili kaç deney yapıldı, kaç hayvan bu deneylerde kullanıldı bilgi vermekle yükümlüler. HADMEK de bu dataları esasen yayınlıyor. O açıdan bize hangi hayvan tiplerinin kullanacağı konusunda bilgi vermeleri gerekiyordu. Bu sebeple ret karşılığını Bilgi Edinme Üst Kıymetlendirme Şurası’na taşıdık ve itiraz ettik. İtirazın sonucunu bekliyoruz. Hala da kamuoyunu bilgilendirme çalışmaları çeşitli STK’lar ve platform tarafından devam ediyor.

“28 MİLYON LİRAYA ALTERNATİF METOTLARA YÖNELİNMELİYDİ”

Merkezin inşaatı ihale metoduyla yapılıyor. İhaleyi hangi firma aldı, kime yaptırıyorlar onu bilmiyoruz ancak 28 milyon lira çok önemli bir sayı. O açıdan keşke burada bir hayvan deney merkezi oluşturulacağına en azından DEÜ üzere başarılı bir üniversiteye alternatif metotlar alınabilseydi. Çok daha gelişmiş metotlar var keşke bu alanda çalışmalar yapılabilseydi. Birçok Avrupa ülkesinde artık alternatif metotların kullanıldığı merkezler açılıyor. Evet, bunlara önemli bir yatırım yapılıyor ancak artık bu metotlar kimi alanlarda daha sağlam kabul edildiği için daha avantajlı yatırımlar olarak gözüküyor. 28 milyonluk bütçeyle alternatif metotlara yönelinmesinin açıkçası biz daha uygun olacağını düşünüyoruz.”

“KEDİ, KÖPEK Mİ YER ALACAK SANKİ DİYE DÜŞÜNÜYORUZ”

“DEÜ’nün resmi haber portalında yer alan habere nazaran, DEÜ Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Osman Yılmaz, büyük merkezde kullanılacak deney hayvanlarının 10 ila 25 kilogram tartısındaki hayvanlar olduğunu söylüyor. DEÜ resmi Twitter hesabından kamuoyu yansısından sonra yapılan açıklamada ise kullanılacak hayvanların fare, sıçan, kobay üzere ‘sadece deneysel gayeyle üretilen’ hayvanlar olacağı yazıyor. Bu çelişkili sözlerin sebebi nedir?” sorusuna Avukat Uslu şu cevabı verdi:

“İlk haberlerde büyük göğüslü yazıyordu. Bizim de olağan aklımıza direkt insan dışı primatlar geldi. O yüzden çok telaşlandık. Yaptığımız müracaatlara karşılık verilmedi ve sonrasındaki açıklamada da açıkçası bu cins yer almadı. Fakat yeniden de 25 kilogram tartısında bir kobay olamayacağı için tipler konusunda bizim hala bir kuşkumuz var. Ayrıntılı bilgilendirme yapmıyorlar. Bina yapıldıktan, çalışma müsaadesi alındıktan sonra tıp bazında hangileri orada tutulacak, lakin o biçimde öğrenebileceğiz. Dediklerine nazaran, insan dışında primat yer almayacakmış. O vakit da akla gelen tek şey kedi, köpek mi sanki yer alacak diye düşünüyoruz. Süreç içerisinde öğreneceğiz.

“ETİK HEYETTE HAYVANLARI KORUMAKLA VAZİFELİ ÜYE, LABORATUVAR HAYVANLARI DERNEĞİ LİDERİYDİ, DAVA AÇTIK ÜYELİĞİ DÜŞÜRÜLDÜ”

İlk açıklamalardaki kilogramla sonraki açıklamalardaki sayı tutmuyor. Bu bize ya oluşan kamuoyu baskısından ötürü geri adım atıldı diye düşündürüyor ya da şimdilik kamuoyunu biraz rahatlatma emeliyle yapıldı. 10-25 kilogram ortasında bir kobay fare ben hiç görmedim. Açıklamalarda bir tutarsızlık var. Osman Yılmaz’ın şöyle bir beyanı var: ‘Onların hayat hakları da kozmiktir lakin tenkitleri de bu noktaya getirmek işgüzarlıktır. Üniversitemizin prestijini, bilimsel çalışmaları ve hocalarımızı zan altında bırakan dayanaksız ve berbat tezler karşısında rektörlüğümüz de gerekli süreci başlatmıştır.’ Kendisiyle zati bizim bir dava sürecimiz vardı. Bu ‘işgüzarlık’ sözüne de biz takıldık. Kendisi vaktinde 2018-2020 yıllarında HADMEK üyesiydi. Bu şurada, Laboratuvar Hayvanları Bilimi Derneği Lideri olarak yer alıyordu ve heyette, hayvanları korumakla vazifeli olan STK temsilcisi pozisyonundaydı. Bizim Hayvan Hakları ve Etiği Derneği ile başlattığımız hukuksal süreçte bu kişinin, HADMEK’E atanmasının yordama uygun olmadığı kararı verildi ve bu sebeple üyeliği düşürüldü. Bu karar, Ankara 11. İdari Mahkemesi tarafından verilerek katılaştı.

“OSMAN YILMAZ’IN GEÇMİŞTEKİ YÖNTEMSİZ ÜYELİĞİ SEBEBİYLE DEÜ’DE KURULACAK HAYVAN DENEY MERKEZİNE GÜVENMİYORUZ”

HADMEK ve Hayvan Deneyleri Mahallî Etik Şurası (HADYEK) uygulamalarında bulduğumuz bu üzere hukuka terslikler, usulsüzlükler sebebiyle de biz artık hiçbir konseye ve açıklamaya güvenmiyoruz. Hiçbir halde şeffaf bir süreç yürütülmüyor, STK’lara hiçbir formda bilgilendirme yapılmıyor. Merkezi etik heyette dahi adaba ters olarak yer alan bir şura üyesi varsa mahallî etik heyetleri hiç düşünemiyoruz.  Şu anda gücümüz yettiğince hepsinin takipçisi olmaya, hepsine ulaşmaya çalışıyoruz. Osman Yılmaz’ın da daha evvelki yöntemsiz üyeliği sebebiyle DEÜ’de kurulacak bu hayvan deney merkezine pek itimadımız yok.

“ETİK KONSEYLERDE HAYVAN DENEYLERİ KONUSUNDA KARAR VERENLERİN HAYVAN HAKLARI KONUSUNDA DAHİ BİLGİSİ YOK”

Biz dernek olarak 2020 yılında bir çalışma yaptık. Yönergesi onaylanmış 100 HADYEK’E resmi müracaat yaptık. Şunu sorduk: ‘Sizin lokal etik heyetinizde hayvanları korumakla yükümlü olarak bulunan STK temsilcisi hangi STK üyesi?’ 100 heyetten 40’ı karşılık verdi. Bu 40 konseyin dahi karşılıkları bizi maalesef çok derinden üzdü. Hayvan deneyleri konusunda karar veren, projeleri onaylayan şuraların ortasında yer alan STK temsilcilerinin hangi STK’lardan olduğunu okuyorum size: Anadolu Bayanlar Derneği, Eğirdir Turizm Tanıtma ve Tabiat Sporları Derneği, Ege Orman Vakfı, Kahramanmaraş Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği, Kayseri Kafkas Derneği, Hakikat Aşevi, Samsun Kızılay Derneği, Eğitim Kültür Sanat ve Dayanışma Derneği, Ordu Şairler Muharrirler Sanat Merkezi Derneği, Sakarya Müteahhitler Birliği. Bu insanların bırakın hayvanlar üzerinde yapılan deneyler konusunda bilgisi olmasını, hayvan hakları konusunda dahi bilgileri yok. O sebeple biz mahallî etik konseylerde hayvan deneylerine onay veren bu konseylerin çok etik davrandığını düşünmüyoruz. Zati o yüzden hiçbir deney merkezini katiyetle kabul etmiyoruz. Yeni açılacak deney merkezlerini de bu sebeplerle istemiyoruz.”

“KEDİ VE KÖPEKLERİN BİLİMSEL MÜNASEBET GÖSTERİLMESİ HALİNDE DENEYLERDE KULLANILMASI YASALDIR. BU SEBEPLE ÜNİVERİSTENİN AÇIKLAMASI GERÇEK DEĞİL”

“Üniversitenin açıklamasında kedi ve köpeklerin tedariğinin yasal olmadığı belirtilmiş ama Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ‘Çalışma Müsaadesi Verilen Deney Hayvanı Kuruluşları’ tablosunda deney merkezlerinde köpek kullanılan üniversiteler (Bilkent Üniversitesi ve Selçuk Üniversitesi) olduğunu görüyoruz. Hususun hukuksal boyutu nedir?” sorusuna Avukat Uslu şu karşılığı verdi:

“Açıklamada kedi ve köpeklerin tedariğinin hukuka ters olduğunu söylemişler fakat şayet siz kedi ve köpek üzere evcil tipler üzerinde deney yapılması konusunda ruhsat alıyorsanız, yalnızca ‘deney maksatlı üretilen kedi ve köpekleri’ tedarik edebiliyorsunuz. Yönetmelikte bundan yana aslında bir sorun yok, o yüzden açıklama aslında hakikat değil. Bunun dışında bizim yönetmeliğimizde yasaklanan şey; evcil cinslerin başıboş ve yırtıcı olanlarının deneylerde kullanılması. Bu hem bilimsel açıdan hem de etik açıdan yanlışsız değil. Olağan bizim mevzuatımızda daima bir lakin, lakin, fakat vardır. Bu yönetmelikte de bu türlü bir istisna getirilmiş: ‘Kedi ve köpek üzere evcil tiplerden sokakta başıboş olanları deneylerde kullanılamaz lakin hayvanların sıhhat ve refahı ile ilgili çalışmalara gereksinim duyulması, etraf insan ve hayvan sıhhatine karşı önemli tehdit oluşturması ve çalışmanın gayesinin yalnızca başıboş hayvan kullanılarak gerçekleştirilebileceğine dair bilimsel münasebetler sunulması halinde bu hayvanlar deneylerde kullanılabilir.’

“KAÇ HADYEK’İ DENETLEDİNİZ DİYE SORDUK. YALNICA İKİ KURUM DENETLENMİŞ”

2019 yılında, HADMEK’e, ‘Kaç HADYEK’i denetlediniz’ diye sorduk. Sırf iki kurum denetlenmiş, ikisine de idari bir yaptırım uygulanmamış. Yani hiçbir kontrol olmayan, hatta evraklarının dahi tamamlanıp merkezi etik şuraya sunulmadığı bu HADYEK’lerde, sokak hayvanlarının da münasebet gösterilmeden kullanılabileceğini düşünüyoruz açıkçası. Kaldı ki münasebetler ne kadar denetleniyor, bu projeler ne kadar derinden inceleniyor bu da bir muamma. O yüzden DEÜ’nün bu açıklaması katiyetle hakikat değil. Hem ‘sadece deney gayeli üretilmiş olan kedi ve köpekler’ deneylerde kullanılabiliyor hem de sokak hayvanları konusunda bir istisna var. O istisnanın gösterdiği gerekçeyi de HADYEK’te onaylarsanız yeniden kullanabilirsiniz.

“HİÇBİR BELEDİYE DENEY MERKEZLERİNE HAYVAN GÖNDERMEK ZORUNDA DEĞİL”

Bizim bu alanda geliştirdiğimiz bir proje var: ‘Deneysiz Belediye’ projesi. Biz belediyelere, bir davet yapıyoruz ve yasal metni gönderiyoruz. Hiçbir belediye, hiçbir deney merkezine hayvan göndermekle yükümlü değil, bu türlü bir zorunlulukları yok. Bu sebeple diyoruz ki, ‘Hayvandan, hayat hakkından yana olun. Bir deney merkezinden size bilimsel münasebet dahi sunsalar lütfen bu hayvanları deney merkezlerine göndermeyin.’ Bugüne kadar üç belediye ‘Deneysiz Belediye’ statüsü aldı. Meclislerinde karar alıp barınaklardan hayvan göndermeyeceklerini taahhüt ettiler. Birinci olarak Didim Belediyesi aldı. İkincisi Bursa Nilüfer Belediyesi ve üçüncüsü de Bakırköy Belediyesi. Onlara da ayrıyeten teşekkür ediyoruz.”