Cumhurbaşkanlığı’nın Zelzele Raporu: Afad’ın Yetkileri Artırılmalı. Valilikler ya da Belediyeler Tarafından Verilebilen Yapı Ruhsatları Bakanlık…
SİNAN TARTANOĞLU
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın bugün yayınlanan “Kahramanmaraş ve Hatay Sarsıntıları Raporu”na nazaran; 147 bin 895 binada hasar tespit çalışması yapılamadı. Fakat, zelzele bölgesinde üretimi planlanan 405 bin 505 konut ve 83 bin 149 köy meskeninin toplam 801 milyar liraya mal olacağının hesaplandığı belirtildi. Raporda; “AFAD’ın yetkilerinin artırılarak afet anında müdahale kabiliyetinin hızlandırılması”, “afet idaresine ait aksaklıkların giderilmesi için AFAD’ın yeni bir kurumsal yapılanma ile yetki ve sorumluluk değişiklikleri yapılması” gerektiği tabir edildi. “İmar Kanunu kapsamında valilikler ya da belediyeler tarafından verilebilen yapı ruhsatının alınma sürecinin merkezi bir kuruluş ya da ilgili Bakanlığın kontrolüne tabi olacak halde tekrar yapılandırılmasının” kıymetine dikkat çekildi.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı; “Kahramanmaraş ve Hatay Zelzeleleri Raporu”nu yayınladı. Raporda, sarsıntının yol açtığı kayıp ve hasarın boyutu ortaya konuldu.
“EKONOMİ ÜZERİNDEKİ TOPLAM YÜKÜ YAKLAŞIK 103,6 MİLYAR DOLAR”
Depremler için “Büyük Afet” tarifinin kullanıldığı raporda; “Depremin yol açtığı felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 2 trilyon TL (103,6 milyar dolar) seviyesinde olduğu kestirim edilmektedir. Bu büyüklüğün 2023 yılı ulusal gelirinin yaklaşık yüzde 9’una ulaşabileceği öngörülmektedir” değerlendirmesi yapıldı.
147 BİN 895 BİNADA HASAR TESPİTİ YAPILAMADI
Raporda; sarsıntıdan etkilenen 11 vilayette 6 Mart prestijiyle 1 milyon 712 bin 182 binada hasar tespit çalışması yapıldığı belirtildi. Buna nazaran; 35 bin 355 binanın yıkılmış, 17 bin 491 binanın acil olarak yıkılması gerektiği ve 179 bin 786 binanın ağır, 40 bin 228 binanın orta ve 431 bin 421 binanın az hasarlı olduğunun tespit edildiği bilgisi verildi. Raporda yer verilen tabloya nazaran 147 bin 895 binada şimdi hasar tespit çalışması “yapılamadı”.
“TOPLAM KONUT HASARI 54,7 MİLYAR DOLAR”
Raporda şu bilgiler verildi:
“Acil yıkılacak, ağır hasarlı yahut yıkık konutlar bakımından hesaplanan hasar 822,9 milyar TL’dir. Orta hasarlı konutlar bakımından hesaplanan hasar ise 209 milyar TL olmuştur. Buna nazaran toplam konut hasarı, 1.031,9 milyar TL karşılığı 54,7 milyar dolardır.
“PLANLANAN 405 BİN 505 KONUTUN İNŞAAT MAALİYETİ, ARSA BEDELİ HARİÇ 32,2 MİLYAR DOLAR”
Deprem bölgesinde planlanan 405 bin 505 konuta ek olarak 83 bin 149 köy konutu inşa edilecektir. Köy konutlarının inançlı, sağlıklı, özgün mimariye uygun halde, ahırı ve bahçesi ile birlikte inşa edilmesi planlanmaktadır. Planlanan 405 bin 505 konutun inşaat maliyetinin arsa bedeli hariç 608,3 milyar TL (32,2 milyar dolar) olacağı hesaplanmıştır. Köy konutlarının yaklaşık maliyeti ise 192,7 milyar TL (10,2 milyar dolar) civarında belirlenmiştir.
Buna nazaran, raporda; deprem bölgesinde imali planlanan 405 bin 505 konut ve 83 bin 149 köy konutunun toplam 801 milyar liraya (42,4 milyar dolar) mal olacağının hesaplandığı belirtildi.
“2 MİLYON 273 BİN 551 KİŞİ DİREKT BARINMA MESELESİYLE KARŞI KARŞIYA KALMIŞTIR”
Raporda, sarsıntının akabinde ortaya çıkan barınma sorunu ile ilgili “Deprem sonrasında 2 milyon 273 bin 551 kişi direkt barınma problemiyle karşı karşıya kalmıştır. Zelzelelerin devam eden tesiri ve zelzele bölgesindeki şartlar barınma problemini derinleştirmektedir” denildi.
“DEPREM, GEÇTİĞİMİZ ON YILLAR İÇERİSİNDE ELDE EDİLEN KAZANIMLARIN KISMEN KAYBEDİLMESİ RİSKİNİ ORTAYA ÇIKARMIŞTIR”
Raporda ayrıyeten şu değerlendirmeler yapıldı:
“Yaşanılan zelzele felaketi, 2030 yılına kadar yoksulluğun tüm biçim ve boyutları ile ortadan kaldırılması, besin güvenliğinin sağlanması ve beslenmenin güzelleştirilmesi, bayan erkek fırsat eşitliğinin sağlanması, bayanların güçlendirilmesi, nitelikli eğitime erişim ve kaliteli sıhhat hizmetlerinin yaygınlaştırılması üzere maksatlara erişimi içeren Sürdürülebilir Kalkınma Gayeleri kapsamında geçtiğimiz on yıllar içerisinde elde edilen kazanımların kısmen kaybedilmesi riskini ortaya çıkarmıştır.”
Raporda getirilen teklifler ise şöyle:
“AFAD’IN MÜDAHALE KABİLİYETİNİN HIZLANDIRILMASI İÇİN MEVZUAT DÜZENLEMESİ: AFAD’ın bir uyum ünitesi olduğu dikkate alınarak yetki ve sorumluluklarının orantılı, insan gücü kapasitesiyle uyumlu ve tesirli bir uyumu sağlayacak biçimde belirlenmesi uygun olacaktır. AFAD’ın yatay bir yapılanmaya geçmesi, yetkilerinin artırılarak rastgele bir afet anında müdahale kabiliyetinin hızlandırılması ve artırılması için gerekli mevzuat düzenlemesinin yapılması faydalı olacaktır.
AFAD’IN YETKİ VE SORUMLULUKLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASI: Kamu idaresinde devamlılığın sağlanması ve kurumsallaşmanın gözetilmesiyle oluşmuş kurumsal kapasitenin korunması, afetlere süratli müdahale edilmesinde değerli görülmektedir. Bununla birlikte, afet idaresine ait aksaklıkların giderilmesi için AFAD’ın yeni bir kurumsal yapılanma ile yetki ve sorumluluk değişiklikleri yapılması ve sistemin oturması ile vakit kaybetmek yerine mevcut yapılanmanın işleyişindeki eksikliklerin ayrıntılı bir biçimde tespit edilerek gerekli tedbirlerin alınması daha uygun olacaktır.
TECRÜBELİ İŞÇİNİN KORUMA EDİLMESİ İÇİN ÖNLEM ALINMASI GEREKMEKTEDİR: Bu kapsamda, teknolojik ve yenilikçi tahlilleri uzman işçinin kullanımına sunan ve kurumsal kapasiteyi daima artıran tahlillere odaklanılması doğrultusunda, afet ziyanlarının minimize edilmesinde alanında uzman ve teknik işçinin en yüksek kalitede ve deneyimli şahıslardan istihdamının sağlanması kıymetli görülmektedir. Hem ulusal seviyede hem lokal seviyede vazifenin gerektirdiği takımların istihdamının sağlanması ve deneyimli işçinin koruma edilmesi için önlem alınması gerekmektedir.
BAŞTA AFAD VİLAYET MÜDÜRLÜKLERİ OLMAK ÜZERE MERKEZİ KURUMLARIN LOKAL TEŞKİLATLARININ YAPISININ GÜÇLENDİRİLMESİ: Türkiye’de lokal idareler daha çok afet öncesi risk ve ziyan azaltma çalışmaları konusunda yapı kontrol, imar mevzuatı ve kentsel dönüşüm üzere uygulamalara ait yetki ve sorumluluklara sahiptir. Yaşanan felakette, en azından afetin birinci müdahale sürecine ait kriz idaresi kademesinde lokal seviyede yetkilerin ve idari, teknik ve kurumsal kapasitenin artırılmasının ehemmiyeti artmıştır. Yerelde kâfi müdahale, arama kurtarma, hasar tespit ve birinci yardım hususlarında hizmet verebilecek teknik işçi ve uzmanın olmaması bilhassa müdahale ve hasar tespiti konusunda meseleler yaşanmasına neden olmaktadır. Belediyelerin yanı sıra, başta AFAD vilayet müdürlükleri ile afet ve acil durum arama ve kurtarma birlik müdürlükleri olmak üzere merkezi kurumların mahallî teşkilatlarının afetlere müdahale kapasitelerinin araç-gereç, bilgi birikimi ve uzmanlık bağlamında artırılarak yapısının güçlendirilmesi gerekmektedir.
Kahramanmaraş sarsıntıları; afet ve acil durum idaresinde merkezi ve mahallî kamu kurumları ile kamu dışı aktörler ortasındaki iş birliğinin; sorumluluk, uzmanlık, bilgi, kaynak ve bağlantının paylaşılmasının gerekliliğini kanıtlamıştır. Afete müdahale esnasında yaşanan aksaklıklar kıymetlendirilerek muhtemel yeni bir afet öncesinde bu aksaklıkların giderilmesine yönelik tedbirlerin alınması ve bölgenin afet müdahale kapasitesinin geliştirilmesi değer arz etmektedir. Bu bağlamda; coğrafik uzaklık, vilayetlerin nüfus büyüklüğü, vilayetlerin sahip olduğu afet riskleri çerçevesinde tıpkı karakteristiğe sahip olmaması vb. konular dikkate alınarak her vilayet için kardeş il/illerin belirlenmesine ve afet anında valilik, belediye, öbür kamu kurum ve kuruluşları ve STK’ların koordine edilmesine ait güçlü sorumluluklar verilmelidir.
YAPI RUHSATININ ALINMA SÜRECİNİN BAKANLIK KONTROLÜNE TABİ OLACAK HALDE TEKRAR YAPILANDIRILMASI: İmar Kanunu kapsamında valilikler ya da belediyeler tarafından verilebilen yapı ruhsatının alınma sürecinin merkezi bir kuruluş ya da ilgili Bakanlığın kontrolüne tabi olacak formda tekrar yapılandırılması değer arz etmektedir. Bu kapsamda, lokal idarelerin imar yetkilerinin bilhassa 1. ve 2. derece zelzele bölgeleri başta olmak üzere afet riski yüksek yerleşimlerde gözden geçirilmesi, bu yerleşimlerde teknik kapasitenin ve kararların daha güçlü ve faal kılınması, mevzuatın bilimsel unsurları, risk azaltım kriterlerini değiştirici müdahale yetkisini içerek halde güçlendirilerek kamu faydası odaklı kılınması, süratli ve aktif sonuçlar için kentsel bilgileri içeren bilgi sistemlerinin acil biçimde tamamlanması, yer bilimsel etütlerin sonuç bilgilerinin mekansal planlara aktarılması ve afet riski öncelikli yerleşimlerde etüt sonuçlarının yapılaşma kararlarında bağlacı olması, etütlerde belirtilen yasaklama ve tedbirlere ait şartların sonraki evrelerde izlenmesi ve denetlenmesine ait yasal ve idari sistemlerin oluşturulması gerekmektedir.”