Çanakkale Zaferi’nin tarihi “Çizgi lisanıyla Çanakkale” seminerinde anlatıldı

18 Mart Şehitleri Anma Günü ve Çanakkale Deniz Zaferi’nin 108. yılına özel Çanakkale zaferinin tarihinin çeşitli fotoğraflar ve karikatürlerle anlatıldığı “Çizgi Lisanıyla Çanakkale” semineri gerçekleştirildi.

Üsküdar Belediyesinin düzenlediği ve Balaban Tekkesi Kültür Konutu’nda gerçekleştirilen seminerde, müellif Prof. Dr. Ali Şükrü Çoruk, Çanakkale savaşının Osmanlı’dan Cumhuriyet devrine kadar uzanan sürecinde periyot karikatürlerine nasıl yansıtıldığını anlattı.

Savaşların halkı motive etmesi ve takviyesi arttırabilmesi maksadıyla çeşitli propaganda faaliyetlerine değinen Çoruk, “Cephe gerisinde ülkenin ilgili vatandaşlarını motive ederek, savaş vaktinde dayanağını arttırmak ve karşı tarafın moralini bozmak maksadıyla periyodun imkanları çerçevesinde önemli bir propaganda faaliyeti yürütülüyor. Biz bunu en erken Napolyon savaşlarında görürüz. İngiliz matbaasında bilhassa Napolyon ile ilgili küçük düşürücü o denli karikatürler var ki, bu karikatürlerle baktığımızda çağdaş vakitlerle birlikte propaganda düzeneğinin da işlemeye başladığını anlıyoruz.” dedi.

Çoruk, propagandanın bugün ise toplumsal medya aracılığıyla devam ettiğini belirtti.

“Karagöz Gazetesi savaş mühletince yayını kesintiye uğramamış tek gazetedir”

Çanakkale savaşı müddetince Osmanlı periyodunun propaganda faaliyetlerini kolay kolay yürütebilmesine imkan sağlayan Karagöz Gazetesi’nden bahseden Prof. Dr. Ali Şükrü Çoruk, şu bilgileri verdi:

“Savaş sürecinde kağıt zahmeti sınır safhadadır. Propagandayı gerçekleştireceğimiz ham unsurdan de mahrum kalınıyor. Genelde 1914 ve 1919’da, gazeteler 2 sayfa formunda çıkıyor, mecmualar de birebir biçimde. Büyük imkansızlıklar içinde kaldığımızı görebiliyoruz. Bu periyotta çıkmış mizah gazeteleri, çıkış hedefine uygun olarak olayları küçük düşürmeye müsait olduğu için, Osmanlı, o periyotta nasıl bir propaganda faaliyeti yürüttüğümüzü izleyeceğimiz kaynakların başında. Oralarda yazılan yazılar ve karikatürler bize önemli manada bilgi sağlamakta. Bu biçim yayın organlarına baktığımızda, 1914-1918 ortasında yayını kesilmeyen tek gazete olan ‘Karagöz Gazetesi’, savaş sürecinde kesintiye uğramadan çıkmış mizah gazetelerinin başında gelmektedir ve halk mizahı benimsemiştir; devrin öncesinde ve sonrasında toplumsal hayattaki tenkitlerin lisana getirildiği yayın organlarından birisi olmuştur.”

“Propaganda sırasında ikonik görsellerle bildiriler veriliyor”

Karşılıklı diyaloglar üzerinden yürütülen Hacivat-Karagöz karikatürleriyle Çanakkale savaşının tasvirinin anlatıldığı süreci örnekleyen Çoruk, “1915 tarihli bir karikatürde Alman propaganda ögeleri ortasında İngilizlerin köpek halinde tasvir edildiğini görüyoruz. Türkiye’ye transferinde Karagöz ve Hacivat üzerinden, düşmanın hayvanlar üzerinden temsilinde de köpek, keçi üzere özelliklerle anlatılıyor. ‘Çanakkale’yi almanız mümkün değil, inadınız size ziyan verir’ bildirisi verilmek isteniyor. Bir öteki örnekte İngilizlerin sömürgeci ve işgal etme heveslerine gönderme yapılarak, İtilaf devletlerinin başarısızlığını Hacivat ve Karagöz diyaloğu üzerine ‘aç olmasalar gözlerini kaplayan hırsa kapılıp bu türlü hükmetmezler, simit vereyim de karınları doysun’ bildirisi üzerine bir karikatür çiziliyor.” diye konuştu.

Çoruk, Cumhuriyet’in birinci yıllarında Çanakkale zaferini anma emeliyle çeşitli teşebbüslerde bulunulduğunun altını çizerek, şunları kaydetti:

“Çanakkale tenezzülü ismiyle Çanakkale seyahatleri düzenleniyor. Zaferin yıl dönümünde İstanbul’dan bir vapur kalkıp savaşın gerçekleştiği yerleri dolanıyorlar. Günübirlik bir seyahat bu. Birinci anma olarak da düşünebiliriz. ‘İngilizler ve Fransızlar kendi şehitliklerini kuruyorlar, biz de bir şeyler yapmalıyız’ denilmesiyle, Çanakkale şehitliğini oluşturma komitesi da kuruluyor. Yıl dönümlerinde gazete ve mecmualarda yazılar çıkıyor lakin orada bir şehitlik oluşturma fikri maalesef uzun yıllar harekete geçmeyecek. 1950-1954 yıllarında üniversite öğrencilerinin teşebbüsüyle bir kurul oluşturuldu ve mezarların denetim altına alınması ismine inisiyatif oluşturuluyor ve toplum tarafından benimseniyor. Böylelikle bugünkü o anıt, bağışlarla toplanan paralarla 1960 yılında gerçekleştiriliyor.”