Çanakkale Muharebeleri’ne kısa bir bakış

Prof. Dr. Haluk Oral, Çanakkale Zaferi’nin 108. yıl dönümünde Çanakkale Muharebeleri’nin ehemmiyetine dair bir değerlendirmeyi AA Tahlil için kaleme aldı.

***

1. Dünya Savaşı’nın birinci yılında vuku bulan Çanakkale Muharebeleri’nin üzerinden 108 yıl geçti. Sonuçları dünya tarihini bu kadar etkileyen bir muharebe pek azdır.

İngilizlerin planları

Batı ve Doğu Avrupa’da savaşın cephe çizgilerinde pek de ilerleme kaydedemeden devam etmesi üzerine İngilizler bilhassa Winston Churchill’in ön ayak olmasıyla Çanakkale Boğazı’nı geçerek İstanbul’a ulaşmaya karar verdi. Böylelikle Rusya’ya ulaşılacak, Kafkas Cephesi’nde Osmanlı’yla savaşan Rus ordusu hür kalarak Avrupa’ya yardıma gelebilecekti. Hala tarafsız olan Bulgaristan ve Yunanistan İtilaf saflarına katılacak, yalnızca güç durumdaki Sırbistan kurtarılmakla kalınmayacak, birebir vakitte güneyden Avusturya-Macaristan’ı yumuşak karnından vurma imkanı doğacaktı.

Fakat İngilizlerin planlarının gerçekleşmemesi Rusya’daki Bolşevik İhtilali’nin çabuklaşmasını sağlayacak ve dünya tarihinin seyri değişecektir.

Muharebe nasıl başladı?

Çanakkale Harekatı 19 ve 25 Şubat’ta boğazdaki Osmanlı tabyalarına yapılan bombardımanlarla başladı, fakat çok tesirli olamadı. Nihayet 18 Mart’ta İtilaf Kuvvetleri donanması Boğaz’ı geçmek üzere harekete geçti. Sonuçta üç gemi (HMS Ocean, HMS Irresistable, FS Bouvet) kaybederek çekildiler. Gerek Osmanlı tabyalarından açılan ateş, gerekse boğazdaki mayın sınırları (özellikle Nusret Mayın Gemisi’nin 8 Mart sabahı kıyıya paralel olarak döşediği mayın hattı) vazifelerini yerine getirmiştir. O gün düşman gemilerinden yapılan atışlar Osmanlı tabyalarına isabet kaydetse de sonucunda 176 Osmanlı topundan yalnızca 8’i hasar görmüştü.

Deniz harekatıyla boğazı geçemeyeceğini anlayan İtilaf Kuvvetleri kara harekatına hazırlanırken, Osmanlı tarafında bölgeyi savunmak için 5. Ordu kuruldu ve komutasına Liman von Sanders getirildi. Sanders anılarında, “İngilizlerin bana 8 gün vermesi için dua ediyordum.” yazmıştır, lakin İngilizler Sanders’e bir aydan fazla vakit verdi. Bu vakit zarfında siperler kazıldı, yollar yapıldı ve yarımada çıkarmaya karşı hazırlıklı duruma getirildi. En büyük sorun asker sevkiyatıydı. Asker sevkiyatı İstanbul’dan yapılacaktı lakin bölgeye giden hakikat düzgün yol bile yoktu. Tren yolu Bolayır’a 100 kilometreden daha uzak arada olan Uzunköprü’ye kadardı. Bu yüzden ulaşım daha uzun vakit alan deniz yoluyla yapılabiliyordu. O vakit Sanders’in niye dua ettiği çok daha kolay anlaşılıyor.

Arıburnu çıkarması

Neticede 25 Nisan sabahı çıkarma Arıburnu’nda başladı. Daha sonra gün içinde Anadolu Yakası’ndaki Kumkale’ye de Fransız birlikleri çıktılar. Seddülbahir Bölgesi’nde beş başka yere çıkarma yapıldı. Bunlardan Ertuğrul ve Tekke Koyu’na yapılanlar ana çıkarmalardı. Çıkarma kuvvetlerinin karşısında çok az Osmanlı askeri bulunuyordu. Destek yetişene kadar Yahya Çavuş, Mahmud Sabri ve düşük rütbeli Türk subaylar buyruk beklemeden inisiyatif kullanarak inanılmayacak kahramanlıklar gösterip çıkarma kuvvetlerinde büyük kayba yol açtılar.

Arıburnu bölgesinde çıkarma sabah 04.30’da başladı. Bölgeyi koruyan Türk askerinin sayısı 250 idi. Saat 8’e kadar da hiç destek gelmedi. Sabah 04.30’dan 8’e kadar 250 asker, 5 bine kadar ulaşan düşman çıkarma birliğine karşı koydu. Natürel bunun ağır bir bedeli oldu. Bu 250 askerin çabucak hepsi ya yaralandı ya da şehit oldu. Bu bölgeye birinci kez saat 08.05’te Eceabat’ta konuşlu Yarbay Şefik (Aker) komutasındaki 27. Alay ulaştı. Aker daha sonra o günü Arıburnu Savaşları ve 27. Alay isimli anılarında anlatmıştır.

Çıkarma başladığında Yarbay Mustafa Kemal 19. Tümen’in başında bulunuyordu. Bu tümen 5. Ordu’nun ihtiyat kuvveti olduğu için, Yarbay Mustafa Kemal’in Liman von Sanders’ten buyruk almadan hareket etmemesi gerekiyordu. Fakat karaya çıkan kuvvetlerin bir kısmının Conkbayırı’na yöneldiğini haber alınca çıkarmanın bir şov çıkarması olmadığına karar vererek 57. Alay’la yola çıkıp 27. Alay’ın yardımına koştu. Yarbay Mustafa Kemal’in buyruk almadan savaşa katılması çıkarmanın yazgısını değiştirmiş ve düşmanın ilerleyişini durdurmuştur. 25 Nisan’da Arıburnu bölgesinde karaya çıkan Avustralya ve Yeni Zelanda askerleri, o gün işgal ettikleri alanın hudutlarını aylarca hiç değiştiremediler. Bu birinci gün verilen kararların ne kadar kıymetli olduğunun en büyük göstergesidir.

Ağustos ayına kadar pek çok kanlı çarpışmanın olduğu Çanakkale’de cephe çizgisi neredeyse hiç değişmedi. İtilaf Kuvvetleri ağustos ayının başında bir atağa daha kalktılar, Suvla Koyu’na çıkarma yaptılar. Ama bundan da bir sonuç alınamayarak 10 Ağustos’ta Türklerin kesin zaferiyle biten Conkbayırı muharebelerinden sonra Çanakkale Muharebesi’nin yazgısı belirlenmiş oldu.

Çanakkale Zaferi’nin en değerli istikameti Türk milletine sağladığı öz inançtır. Bu sayede Birinci Dünya Savaşı mağlubiyetle bitmesine karşın bir kurtuluş savaşı yapılabildi. Başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere, Kurtuluş Savaşı’nın komuta takımının çok kıymetli bir kısmı Çanakkale Muharebesi’nin kanla sınanmış kumandanları ortasından çıkmıştır.

[Prof. Dr. Haluk Oral, Arıburnu 1915 ve Çanakkale 1915 kitaplarının müellifidir.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.