Bir ulusal güvenlik tehdidi olarak dezenformasyon ve günün 3 palavrası

Murat Selvi, günün öne çıkan 3 palavra haberini ve bir ulusal güvenlik tehdidi olarak dezenformasyonu AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Bilgiye erişmek tarihte hiç olmadığı kadar kolaylaşmış olmasına rağmen “doğru bilgiye” ulaşmanın her geçen gün zorlaştığı bir süreci yaşıyoruz. Sistemli ve kasıtlı bir formda yanlış ve aldatıcı bilginin dolanıma sokulması ise yüz yüze olduğumuz bu zorluğu toplum açısından çok kritik bir tehdide dönüştürüyor. Niyetli palavra haberler, çarpıtmalar, karalama operasyonları, prestij suikastları üzere her cinsten dezenformasyon; toplumsal huzur, inanç ortamı, demokratik işleyiş ve bireyler ortası alakaların tamamına yönelik zedeleyici tesirler barındırıyor.

Kamuoyunu etkilemeye yönelik dezenformasyon faaliyetleri kriz ve seçim devirlerinde bilhassa yük kazanıyor. Gündem belirleme ve toplumu bir istikamete kanalize etme eforları böylesi periyotlarda, zihinleri dumura uğratacak seviyede palavra, yanlış ve çarpıtılmış bilgiyle doldurarak “sağlıklı düşünemez hale getirmek” ve böylece “karar sürecini etkilemek” boyutuna ulaşabiliyor. Bu durum, demokrasi için de açık bir tehdit oluşturuyor. Her yeni gün bir öteki kara propaganda gereciyle ve palavra haberle karşılaşılan, bilgi kirliliğinin yaygın olduğu bir ortamda sağlıklı ve hakikat bilgiye ulaşmak elbette epeyce güç. Bu durumun kaçınılmaz bir sonucu olarak, demokratik iştirak davranışının sergilenmesinde seçmene kılavuzluk etmesi gereken bilgi, yerini dezenformasyon yoluyla oluşturulan algıya bırakıyor. Bu algının oluşturulabilmesi lakin sistemli, stratejik ve süreklilik arz eden dezenformasyon süreciyle mümkün.

Günün 3 yalanı

Erkek çocuğu bulunmayan Diyanet İşleri Lideri’nin “alkol tüketen oğlu” biçiminde toplumsal medya platformlarında ortaya atılan palavra haber, dezenformasyon eforunun pervasızlığını gösteren en son örneklerden biri. Bu palavra paylaşımın ulaşacağı maksat kitlenin yalnızca birkaç saniye ayırarak teyit edebileceği bu kolay bilgiyi dahi hesaba katma gereksinimi hissetmeksizin bu türlü bir dezenformasyonda bulunulması, her halükarda gündemi işgal edeceğine yönelik inancın bir göstergesi. Aktüel bir başka palavra olan “AK Parti gençlik kollarının silah dağıttığı” sözü, hafızalarda tazeliğini koruyan dizi setinden manzaraların silah depolanıyor biçiminde sunulduğu palavra haberi akıllara getirecektir. Casusluktan karar giymiş bir şahsın, Türkiye’nin tartışmasız bir pozisyon elde ettiği insansız hava araçları alanında karalamalarla dolu açıklamalarının “uzman açıklaması” biçiminde sunulması son günlerde insanları meşgul eden bir öbür palavra. Tarafgir gazetecilerin bu ve gibisi temelsiz açıklamaları hiç sorgulamaksızın paylaşmaları ve haberleştirmeleri durumun vahametini gözler önüne seriyor.

Dezenformasyondan beslenen habercilik

Ulusal medya kuruluşlarının dezenformasyonun taşıyıcısı haline gelebilmesi, dezenformasyonla gayretin de sistemli, stratejik ve daima olması gerektiğine işaret ediyor. Reuters üzere memleketler arası bir haber ajansının açıkça, halihazırda dünyada en çok dezenformasyona maruz kalan ülke olan Türkiye’nin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan hakkında kara propaganda faaliyeti yürütecek ve “hikayeler yazacak” işçi alımı için ilanı vermesi habercilik alanındaki çürümenin en bariz göstergelerinden biri olarak ortada duruyor.

Dezenformasyon, sırf sanal ortamlar üzerinden ve kimliği belgisiz hesaplar tarafından gerçekleştirilen ziyanlı bir hareket olarak kalmıyor. Kimi medya çalışanları; şahsi menfaatler, politik maksatlar ve hatta etkileşim kazanmak uğruna tüm habercilik bedellerini ayaklar altına alabildiği için; palavra haber, çarpıtma, karalama ve iftiranın bir vasata dönüşmesine şahit oluyoruz. Gerçek haberin ve hakikatin peşinde olması gereken gazeteci, dezenformasyonun bir aparatına evrildiğinden beri, haberlerin teyit edilmesi, haberin tüketicisi tarafından uygulanması gereken kritik bir adım haline geldi. Kaynağı muhakkak olmayan aldatıcı enformasyonun bilhassa kriz devirlerinde yıkıcı tesirler ortaya koyabildiğini yaşanan son sarsıntıda acı bir biçimde deneyim ettik. Dahası, bilinen ve toplumda aşikâr bir seviyede inanç teşkil eden yayın kuruluşu ve habercilerin dahi dezenformasyonun yayılmasına direkt ya da dolaylı olarak katkı sunabilmeleri problemin ciddiyetini daha da artırıyor. Tıpkı toplumsal medya platformlarında olduğu üzere kimi televizyon ekranları ve gazeteler; kurum, kuruluş ve şahıslara dönük karalama kampanyaları ve prestij suikastlarının mecrası olabiliyor.

Dezenformasyon neye hizmet ediyor?

Sistematik halde birçok kurum ve kuruluşa yönelik haksız ve temelsiz iftiralarla yürütülen akınlar örtülü bir yıpratma operasyonunun modülü. Bu sistemli eforun hedeflerinden biri, kurumlar ve dolaylı olarak siyaset kurumuna karşı güvensizlik algısı ve kuşku oluşturmak. Muvaffakiyetinin ölçütü ise, gündemi, yani insanların ne hakkında konuşacaklarını belirleme kapasitesi olarak tabir edilebilir. Dünyanın en büyük ve kapsamlı teknoloji şenliğini gerçekleştirmeyi başaran bir ülkede insanların bu büyük aktiflik dışında neler konuşmak zorunda bırakıldıklarına göz atmak, dezenformasyonunun toplumsal ziyanlarını göstermek açısından kâfi ipucunu sağlayacaktır. Bundan dolayıdır ki, dezenformasyon gayretinde olan kişi ya da şahıslar, olumsuz her sıkıntıyı bir fırsat olarak görerek, vatandaşları hüzne boğan acıları dahi istismar etmekten geri durmuyor. Hatta daha ileri gidip her olumlu gelişmeyi de çarpıtmanın, kötülemenin, olumsuzlaştırmanın yollarını arayabiliyor.

Geleneksel veya yeni medya aracılığıyla sağlıklı bir biçimde bilgilenmek ve hakikat haberlere erişmek toplumun en temel ihtiyaçlardan biri olmasına rağmen, toplumun geneline dönük önemli bir tehdit olarak dezenformasyonun bu derece yaygın formda gerçekleşebiliyor olması önü alınması gereken ulusal bir güvenlik problemidir. Bu sorunun ortadan kaldırılması veya tesirlerinin minimize edilmesi fakat sürecin tüm paydaşlarının işbirliği ve eş güdüm içerisinde dezenformasyona karşı şuurlu bir duruş sergilemesi yoluyla mümkün olabilir. Hakikati önceleyen medya kuruluşları, habercilik ahlakı ve toplumsal sorumluluğunun farkında olan medya çalışanları ve hangi tipten olursa olsun kendisine iletilen bildirisi eleştirel bir halde okuma hüneriyle donanmış içerik tüketicisi dezenformasyonla uğraşın muvaffakiyete ulaşması açısından elzem ve neredeyse eşit oranda sorumlu paydaşlar olarak kıymetlendirilebilir. Bir yandan, medya ve bilgi okuryazarlığının kıymetini tekrar gözler önüne seren tüm bu gelişmeler, başka taraftan; okuyucu, izleyici, dinleyici olarak içerik tüketicisinin şuurlu ve faal rolüne duyulan muhtaçlığı ortaya koymaktadır. Bilhassa içinde bulunduğumuz dijital devirde, içerik tüketicisi şuurlu bir aktör olarak rol üstlenmedikçe dezenformasyonla gayretin tam bir muvaffakiyete ulaşmasından kelam etmek mümkün değil.

[Murat Selvi, TRT World Araştırma Merkezinde Araştırmacıdır.]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.