Bir taklit oyunuyla başlayan yapay zeka bazılarının ütopyası bazılarının ise distopyası

İnsanoğlunun gündelik hayatına sirayet eden ve hayatı kolaylaştıracağı savunulan yapay zeka, bireylere sunduğu otonom kolaylıkların yanında, motor marifet kaybından ferdî bilgilerin paylaşımına kadar birçok mahrem datayı ulaşılabilir hale getiriyor. İnsan zekasını taklit etmesiyle bilinen, sağlıktan ulaşıma, güvenlikten hukuka kadar birçok alanda kullanılan bu teknoloji bazılarının ütopyası olurken bazılarının ise distopyası durumunda.

Herşey 1950’de “Makineler düşünebilir mi?” diye başladı. Almanların çözülemez dediği Enigma şifre sistemini çözen Alan Mathison Turing’in makine ve insanın iş yapma kapasitesini kıymetlendiği “Turing testi” yapay zeka teknolojilerinin bilinen birinci deneyi.

Yıllar evvel Turing tarafından bilgisayar üzerine uyarlanan bir oyunla başlayan taklit deneyine nazaran, bir kişi yan odadan iki makineyle mesajlaşıyor. Deneyde, kişi öteki odadan yazıştığı bireylerden hangisinin insan hangisinin bilgisayar olduğunu iddia etmeye çalışıyor. O günlerden bugüne kadar sıradan insanın bilse de bilmese de hayatının bir kesimine dönüşen bu sistemler, vakit içinde öğrenebilen algoritmasıyla kimine nazaran verimli, süratli, düşük maliyetli, kimine nazaran ise tehlikeli.

Yapay zekanın temel gayesi karmaşık problemleri beşerler üzere düşünüp, taklit ederek birçok vazifesi problemsiz yerine getirmek. Lakin bu teknoloji insan zekasını taklit ederek gelişen algoritmasıyla yediden yetmişe herkesin hayatına denetimsiz biçimde girmiş durumda. Halihazırda birçok kullanıcı yapay zeka ya da algoritmanın söz manasını dahi bilmeden günlük yaşantısından sıhhat ve eğitim bilgilerine, tüketim harcamalarına kadar tüm özelini bu algoritmayla paylaşıyor.

?Normal kurallarda tanımadığı biriyle bahse bahis hiçbir ferdî bilgisini paylaşmayacak beşerler, üstüne para ödeyerek yediği yemekten, gittiği restorana, anne karnındaki çocuğunun röntgen fotoğrafına varana kadar tüm ferdî bilgilerini bilhassa fotoğraf ve görüntü yoluyla sergiliyor. Bu bilgilerini yapay zeka algoritmasının “emin ellerine” teslim ediyor.

İnsanların elinden düşürmediği, yıllarca “Alo” demek için kullandığı telefonlarla farkında olmasa da yapay zeka sistemleri ile ebediyen etkileşim halinde.

Yapay zeka teknolojileri sayesinde bir yerden diğer bir yere gitmek için navigasyon uygulamasıyla yol bulunuyor, banka önlerinde kuyrukta beklemeye gerek kalmıyor hatta kimi ülkelerde market siparişleri yapay zeka robotları ile insanların ayağına kadar getiriliyor.

Son 20 yılda yapay zeka teknolojisine bu kadar entegre toplumlardan biri Estonya. Estonya’da, yapay zeka tabanlı uygulamalarla kamu hizmetleri daha pratik yapılıyor.

?AA muhabiri, Estonya merkezli Yapay Zeka ve Robotik Merkezi’nde (AIRE) Yapay Zeka Lideri Otto Mattas ile bu teknolojinin aktif bir biçimde kamu hizmetlerinde kullanılması hakkında konuştu.

Mattas, Estonya’nın geleceğini belirleyen müzakerelerin geçtiği parlamentoda stenografların yerini artık yapay zekanın aldığını belirtiyor ve bunu yapay zekanın hayatı kolaylaştıran olumlu bir örneği olarak tanımlıyor.

Ancak, yapay zeka ve robotik araçlarla insanların işlerini kaybetme korkusu tam da burada devreye giriyor.

İnsanlar temel hafıza hünerlerini kaybedebilir

Mattas, insan beyni kapasitesinde son yıllarda küçülme olduğuna dair yayınlanan makaleler okuduğunu ve bunun hakikat olabileceğine çünkü birtakım alanlarda insanların artık hafızasını kullanmak zorunda olmadığına işaret etti.

“Veri tabanları kullanılıyor, kimse cep telefonu numaralarını akılda tutmak zorunda değil. Google kullanarak ya da çevrim içi bir arama motoru kullanarak aradığımız her karşılığı bulabiliriz.” diyen Mattas, bireylerin bu manada maharetlerini, yeteneklerini kaybedebileceğini söylüyor.

Mattas, navigasyon uygulamaları sayesinde, taksi sürücülerinin dahi tüm kenti aklında tutmak zorunda olmadığını hatırlatarak bu ve gibisi durumlarda insan hafızasının zayıflayabileceğini belirtiyor. Bununla birlikte Mattas, gelecekte akıllı buzdolaplarıyla ilgili bir teori üzerinden, yapay zeka konusunda optimist bir tablo da çiziyor.

Mattas’a nazaran, sıklıkla alışveriş yapılan bir markete yapay zeka teknolojileriyle entegre bir buzdolabı, eksilen eserleri direkt markete sipariş geçiyor ve mesken sahibi daha eserin yokluğunu hissetmeden kapısında hazır buluyor. Teorik olarak kulağa güzel gelse de kimilerine nazaran ise bu durum çok distopik bir tablo. Çünkü sistem bireyin görüşünü almadan eksik olarak gördüğü bir eseri direkt tedarik etme yoluna gidiyor.

Yapay zekayı destekleyenler ise insanların bunları düşünmek yerine öteki işlerle yahut kendini geliştirmek istediği alanlarda vakit kazanabileceğini savunuyor. Mevzuyu iflah olmaz bir optimistlikle değerlendirenler, “Zamandan kazanarak topluma daha nasıl yararlı olabileceğimi düşünebilirim.” tutumuyla yaklaşıyor.

Yapay zekanın belirlediği “makbul vatandaşlar”

Dünya genelinde yapay zeka ve bununla ilgili teknolojiler insanlara hoş ambalajlarıyla sunuluyor. Fakat birçok kişi bunların yararı kadar ziyanı olduğu görüşünde.

Kimilerinin ütopyası olan yapay zeka, bazılarının ise distopyası olmuş durumda.

Yüz tanıma sistemlerinin kullanılarak insanların vatandaşlıklarının puanlanarak “makbul vatandaşın” belirlendiği Çin’deki senaryoda distopik bir profil çizen yapay zeka sistemleri, Batı’da insanlara kullanıcı dostu bir aparat üzere sunulabiliyor.

George Orwell’ın 1984 isimli romanındaki “büyük birader”in gözünün üzerinde olduğu distopik bir dünyada ömür örneğinin uygulandığı Çin, Batı’da şiddetle eleştiriliyor. Lakin dünya genelinde neredeyse tüm ülkeler bu teknolojilerden faydalanarak farklı isimler altında takip tarassudu geliştiriyor.

Yapay zeka sayesinde sıhhat ve eğitim alanındaki gelişmeler bilhassa teknoloji geliştiricileri tarafından yararları öncelenerek sunuluyor. Öbür yandan bunun yan tesirleri ise bilimsel bir çerçevede tartışılmadan komplo teorilerinin materyallerine dönüşüyor.

Çin örneğinde “gücün hissedilebildiği fakat kesin olarak bilinemeyeceği” bir çerçevede hayatın her kademesinde hissedilen yapay zeka uygulamaları, Batı örneğinde ise “hayatı kolaylaştırması ve vakitten tasarruf” mantığıyla ömrün modülü olsa da farklı problemlere kapı açıyor. Bireylerin kim olduğu, ne yaptığı, ne istediği üzere soruların cevaplarını ayrıntılarıyla hafızasına kazıyan yapay zeka artık insanoğlunu yanıltabiliyor ve gerçek ile sahteyi ayırt etmeyi zorlaştırıyor.

Gelişmiş algoritmalarla, “deep fake” uygulamasıyla bireylere söylemediği kelamlar söyletiliyor, yapılmayan hareketler yapılmış üzere gösteriliyor. Birçok alanda kullanılabilen bu uygulamanın siyasi nedenlerle kullanımına dünya yakın vakitte şahit oldu. 2022’de paylaşılan bir imajda, Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy, kendi halkına silah bırakma ve Rus askerlerine teslim olma davetinde bulunmuştu fakat bu büsbütün Deep Fake uygulamasıyla yapılmıştı.

İnsanoğlu, bu derece insan zekasını aldatmaya yönelik uygulamalara, bilgilerin bir havuzda toplanmasına, bu bilgilerin nerede ve nasıl kullanılacağının bilinmemesine karşın yapay zekayla tüm bilgilerini paylaşmaya devam ediyor.

Güvenlik, mahremiyet telaşlarına nazaran daha ağır basıyor

İnsanlar, vakit zaman tereddüt etmeden bilgilerini yapay zekayla paylaşıyor.

Almanya’da yapay zekanın toplum üzerindeki tesirleri üzerine araştırmalar yapan ve alanında eğitim veren Dr. Wilhelm Bielert, “Bireyler kimi nedenlerden ötürü yapay zeka ile bilgilerini paylaşmaktan çekinmiyor. Bir kesim, yapay zeka dayanaklı nezaretin kapsam ve sonuçlarından habersiz, kimileri da hükümete ya da başka kuruluşlara dataları sorumlu formda kullanma konusunda güveniyor olabilir.” değerlendirmesinde bulundu.

Bunun yanı sıra Bielert, birtakım durumlarda, cürüm oranlarının azalması yahut kamu güvenliğinin sağlamlaştırılması için bireylerin mahremiyet tasalarından taviz verdiğini kaydetti.

Bireyler için güvenlik sıkıntısı, mahremiyet kaygısına nazaran daha ağır basıyor.

Bielert, yapay zeka dayanaklı nezaretin potansiyel sonuçlarını, tesirlerini dikkatli bir formda değerlendirmenin ve bunun etik bir halde kullanılmasını sağlamanın toplum için çok değerli olduğunu belirterek “Yapay zeka geliştikçe bilgi toplamanın çok daha fazla yolu olacak. Nezaret yolu da dahil olmak üzere bilgi toplandığını kabul etmek zorundayız.” diye konuştu.