Avustralya’nın nükleer denizaltı tedarik planı silahlanma telaşlarını artırıyor

ABD, İngiltere ve Avustralya ortasında yapılan savunma mutabakatı “AUKUS” çerçevesinde “nükleer güç” sahibi olmayan Avusturalya’nın nükleer denizaltı tedariki kapsamında nükleer teknolojinin nükleer silahlı bir devletten silahsız bir devlete aktarılacak olması, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesine Ait Antlaşma’ndaki (NPT) boşluk olarak bedellendiriliyor.

The Guardian’ın haberine nazaran, dün ABD’nin San Diego kentinde duyurusu yapılan AUKUS, dünya genelinde nükleer silahlanmanın yayılmasına yol açabileceğine ait tasalara neden oluyor.

Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulunun (BMGK) 5 daimi üyesi ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin’in nükleer silahlara sahip olmasının yanı sıra dünyanın en çok silah üreten ve satan ülkeleri olması dikkat çekiyor.

1968’de imzaya açılan ve 1970’te yürürlüğe giren NPT, dünyada nükleer silahların yayılmasını engellemeyi ve nükleer gücün barışçıl yollarla kullanılmasını hedefliyor. NPT birinci nükleer testini 1 Ocak 1967’den evvel yapan bu 5 ülkeye nükleer silah bulundurma hakkı veriyor.

Buna rağmen, 189 ülke tarafından onaylanan NPT’ye taraf olmayan Hindistan, Pakistan ve Kuzey Kore geçmişte nükleer denemelerini açıktan yaparken, tekrar taraf olmayan İsrail’in nükleer güce sahip olduğu varsayım ediliyor.

NPT’deki boşluk tasalara yol açıyor

NPT’nin 14’üncü unsuru, deniz itme gücü üzere patlayıcı olmayan askeri emelli kullanılan, tabiatıyla ya da nötronlarla yansımaya girerek çekirdek bölünmesi oluşturan fisil unsurun, BM nükleer gözlemcisi Milletlerarası Atom Gücü Ajansı’nın (UAEA) kontrolünden muaf tutulmasına dair boşluğa yol açıyor.

Bu boşluk, nükleer teknolojinin, nükleer silahlı bir devletten silahsız bir devlete aktarılabileceği gerekçesiyle silahların denetlenmesi konusunda tasaya neden oluyor.

Avusturalya’nın “nükleer güce” sahip olmadan evvel nükleer denizaltılara kavuşacak birinci ülke olmasının emsal teşkil edeceğine inanılıyor.

Zira Çin’in BM misyonunca bugün yapılan açıklamada, ABD ve İngiltere “NPT’nin amacını ve gayesini açıkça ihlal etmekle” suçlanarak, “Bu ikili standart örneği, memleketler arası nükleer silahların yayılmasını tedbire sisteminin otoritesine ve aktifliğine ziyan verecektir.” tabiri kullanıldı.

UAEA ise yaptığı açıklamada, Avustralya, ABD ve İngiltere’nin nükleer silahların yayılmasının önlenmesine yönelik “yasal yükümlülükleri” hatırlatılarak, “Nihayetinde (UAEA) bu projeden nükleer silahların yayılması riskinin ortaya çıkmamasını sağlamalıdır.” denildi.

Avustralya, kullanılmış yakıtı silahta kullanmayacak

Avustralya, nükleer silahların yayılma riskini minimize etmek için kendi topraklarında eğitim reaktörü bulundurmamayı, bunun yerine denizaltıları için eğitim sürecini ABD ve İngiltere’de yapmayı kabul etti.

Nükleer reaktörün kullanılmış yakıt çubuklarındaki plütonyum, uranyum atıkları yine kullanılabilir duruma getirmeyecek yahut nükleer yakıtı zenginleştirmeyecek olan Avustralya’nın, nükleer denizaltılarında kullanacağı fisil unsur, yine doldurulması gerekmeyen üniteler halinde ABD ile İngiltere tarafından sağlanacak.

Avustralya, ayrıyeten, kullanılmış yakıtı silahta kullanılabilir hale getirecek ekipmanı edinmemeyi taahhüt etti.

Üst seviye bir ABD’li yetkili, “Bu uğraşın yahut müzakere sürecinin birinci gününden itibaren silahların yayılmasının önlenmesine öncelik verdik.” dedi.

AUKUS anlaşması

Avustralya, Ekim 2021’de ABD ve İngiltere ile nükleer denizaltı teknolojisi alanında işbirliğini öngören AUKUS mutabakatını imzalamıştı.

Üç ülkenin isimlerinin İngilizcedeki kısaltmasından oluşan “AUKUS” isimli güvenlik muahedesi uyarınca, Güney Avustralya eyaletinin başşehri Adelaide’deki tersanelerde, en az 8 nükleer güçle çalışan denizaltı inşa edilecek.

Anlaşma uyarınca Avustralya’nın sahip olacağı nükleer güçlü denizaltılar, Hint-Pasifik’te istikrarı desteklemek ve mutabakata taraf olan ülkelerin ortak pahaları ile çıkarlarının korunmasına katkı sunmak için kullanılacak.

Hint-Pasifik bölgesinde, Çin’in büyüyen askeri varlığına karşı yapıldığı açıklanan AUKUS muahedesine reaksiyon gösteren Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Cao Licien, “anlaşmanın bölgesel barış ve istikrarı önemli formda baltalayacağı” tenkidinde bulunmuştu.

AUKUS’un akabinde Avustralya, “nükleer güce ulaşmadan evvel nükleer denizaltılara kavuşacak birinci ülke” olarak kayıtlara geçecek.