Arap devletleri Esed rejimiyle olağanlaşma sürecinde

Dr. Mehmet Rakipoğlu, son periyotta Arap dünyasında Esed rejimiyle olağanlaşma adımlarını ve karşılıklı çıkar bağlantılarını AA Tahlil için kaleme aldı.

***

Son devirde atılan diplomatik adımlar, birçok Arap devletinin Beşşar Esed’in başkanlığında bir Suriye’yi zımnen kabul ettiğini ortaya koyuyor. Hasebiyle prensipten fazla gerçek politiğin; çıkar odaklı siyasetin, Suriye’nin ve rejimin geleceğini belirleyeceği tabir edilebilir. Bu manada Esed’in Rusya ve İran dayanağıyla ayakta kalması ve bölgesel ihtilal sürecinin sekteye uğraması, Arap devletlerinin Esed’i kabul etmesine yol açtı.

Arap Birliği

Beşşar Esed rejiminin, Suriye halkına karşı uyguladığı siyasetler nedeniyle Arap Birliği üyeliği 2011’de askıya alındı. Bu periyot Arap Birliğinde yapılan oylamada 22 üyeden 18’i, Suriye’nin örgütten çıkarılması tarafında karar verdi. Suriye, Yemen ve Lübnan karşı oy verirken Irak çekimser kaldı. 2011’den 2018’e kadar Arap devletlerinin ezici çoğunluğu Esed ile diplomatik ilgilerini kesti. İstisnai bir örnek olarak Umman, rejimle ilgileri hiç koparmadı. Misal biçimde her ne kadar Suriye’nin örgütteki üyeliğinin askıya alınmasına dair yapılan oylamada olumlu oy kullanmış olsa da Cezayir de rejimle münasebetleri hiç koparmadı. Askeri bir rejim olan Cezayir’de İslamcılarla uzun yıllar savaşmış yönetici seçkinin Esed’e sempati duyduğu biliniyor. Bu manada Cezayir, Arap devletleri tarafından Suriye’ye uygulanan ambargo ve izolasyon siyasetinin son bulmasını istiyor. Bununla bir arada 2018’den beri rejimle Arap devletleri ortasındaki alakalar yumuşamaya başladı. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Bahreyn 2018’de rejimle normalleşip, Şam’daki büyükelçiliklerini yine etkin hale getirdi. BAE, Irak ve Cezayir, Suriye’nin Arap Birliğine geri alınması istikametinde davetlerde bulundu ve hala de bulunuyor.

Öte yandan Mısır’ın da Esed rejimi ile son devirde önemli bir diplomatik atılım süreci geçirdiği görülüyor. Örneğin 27 Şubat’ta Mısır Dışişleri Bakanı Semih Şukri, Şam’a resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyaret 2011’den beri yapılan birinci ziyaret. Mısır Parlamento Sözcüsü Hanefi Gebali’nin de ortalarında bulunduğu Irak, Ürdün, Lübnan, Filistin, Libya, BAE meclis üyeleri ve Umman ile Lübnan’dan temsilciler Şam’da Esed ile görüştü. Emsal biçimde Esed de Umman ve BAE’yi ziyaret etti. Son olarak Suudi Arabistan’ın da Suriye ile ilgileri normalleştireceği tez edildi. Bu manada Suudi Arabistan’ın konut sahipliğinde Mayıs ayında gerçekleşecek Arap Birliği doruğuna Suriye rejimini davet edeceği konuşuluyor.

Bütün bu diplomatik açılımlar ve olağanlaşma adımları, Arap dünyasında Esed rejimi ile olağanlaşmanın büyük oranda benimsendiğini gösteriyor. Bununla bir arada başta Katar olmak üzere birtakım Arap ülkeleri rejimle olağanlaşmaya hala aralı duruyor. Bu durumun temelde en az iki dinamiği olduğu tabir edilebilir. Bunlardan birincisi, her ne kadar muhalefete takviye azaltılmış olsa da olağanlaşmaya karşı ülkelerin rejim tersi duruşlarının devam etmesi. İkincisi ve en kıymetlisi Batılı ülkelerin ve bilhassa Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) olağanlaşmaya karşı duruşunun hala katı olması. Bu manada ABD ve Batılı ülkeler rejimle işbirliği yapmayı engellemek ismine birçok yaptırım kararı açıklıyor. Bu yaptırımlar, rejimle olağanlaşma sürecine karşı çıkan ülkelerin kararlarını önemli oranda etkiliyor.

Rejimin kazanımları

Suriye’nin Arap Birliğine geri kabulü Esed rejimi açısından iki yarar sağlayabilir. Birincisi, Arap Birliğinin ve Esed rejiminin milliyetçi nosyonlarının uyuşması. Rejim, Arap milliyetçiliği retoriğine yaslanarak ülke içinde kalan kısımlar üzerindeki tahakkümünü konsolide edebilir. Öteki bir deyişle Arap Ligine geri dönüş, rejimin halk üzerindeki meşruiyetini güçlendirebilir. İkinci olarak Arap Ligine geri dönüş, milletlerarası ve bölgesel izolasyondan rejimi kurtarmak manasına geliyor. Yani Arap Birliği, Esed rejiminin memleketler arası sisteme tekrar entegre edilme sürecinin başlangıcı olabilir. Esed denetimindeki Suriye’nin Arap Birliğine geri dönüşü rejimle olağanlaşma, uzlaşma, yakınlaşma ve olağanlaşma süreçlerini hızlandırabilir. Siyasi bir sürecin yanında ekonomik bir sürecin de ilerleyeceği varsayımı yapılabilir. Bilhassa Körfez ülkeleri bu olağanlaşma süreçlerinde kritik rol oynuyor. Örneğin 2018’de bağlantıları olağanlaştıran BAE ve Bahreyn, bunun yanında olağanlaşma noktasında yumuşama sinyalleri gösteren Suudi Arabistan, Suriye’nin tekrar inşası noktasında rekabet halinde. Emsal halde Rusya ve Esed rejiminin de Körfez fonlarını geri kazanma noktasında istekli oldukları söylenebilir. Hakikaten Mart 2021’de Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Körfez tipi ve birçok görüşmesinin ana gündem unsuru Esed rejimi ile olağanlaşma ismine yapılan lobi faaliyetleriydi. Münasebetiyle Arap Birliğine Suriye’nin geri kabul edilmesi, rejimin Körfez sermayesine tekrardan kavuşmasını sağlayabilir.

Değişen dengeler

Arap devletlerinin radikal formda Esed rejimini benimsemelerini sağlayan birden fazla sebep sıralanabilir. Bunlar global, bölgesel ve mahallî ölçekler üzerinden okunabilir. Global ölçekte, ABD’nin gün geçtikçe güç kaybettiği ve milletlerarası sistemi domine eden siyasi aktör olduğu savının zayıfladığı biliniyor. Kelam konusu durum Suriye’nin Arap Ligine geri dönmesi sürecini de etkiliyor. Gerçekten ABD’nin, rejimle her türlü iş teşebbüsünü engelleyen Sezar Yaptırımları’na karşın Washington’a yakın olarak bilinen BAE ve Bahreyn üzere aktörler Esed rejimi ile olağanlaştı. Başka bir deyişle ABD’nin Suriye siyasetindeki “etkisizliği”, rejimin güçlendirilmesini sağladı ve Arap ülkelerinin ezici çoğunluğu rejimle olağanlaşma yolunu tercih etmeye başladı. Bu manada bilhassa Rusya ve Çin’in ABD’nin hegemonik diskuruna Suriye denklemi üzerinden direkt meydan okuduğu söz edilebilir. Moskova ve Pekin’in birçok Arap başşehrinde artan nüfuzu da Esed rejiminin Arap Birliğine geri dönmesini hızlandırabilir.

Bölgesel ölçekte, Arap ihtilali sürecinin dondurulması ve kelam konusu durumun bir gerçeklik olarak kabul edilmesi, Arap devletlerini Esed rejimi ile işbirliğine itti. Mısır’daki ihtilal sürecinin darbe ile sekteye uğratılması ve Abdulfettah es-Sisi’nin Batılı ülkeler dahil birçok devlet tarafından benimsenmesi, bölgesel ölçekte diktatöryel rejimleri kabullenme sürecini hızlandırdı. Örneğin Suriye’de Esed tersi muhalefeti destekleyen Suudi Arabistan, BAE üzere ülkeler bu siyasetten vakitle vazgeçti. Hakikaten bölgesel ihtilal süreci, 2013 ile birlikte yerini statükoya bıraktı. Dahası başta Hamas olmak üzere birçok direniş ve ihtilal hareketi siyaset değişikliğine gitti. Örneğin Hamas, Esed rejimi ile ilgilerini olağanlaştırma kararı aldı. Misal halde Müslüman Kardeşler Teşkilatı (İhvan) kendi içinde bölünmeler yaşadı. Muhammed Mursi periyodunda İrşad Ofisi’nde misyon alan kimi isimlerin Sisi ile görüşmesi, Londra ve İstanbul takımı ortasındaki ayrışmanın netleşmesi ve Yahya Musa önderliğinde kurulan Hasm oluşumu üzere yeni fraksiyonlar da İhvan içindeki ayrılıkları ortaya koyuyor.

Sonuç olarak Ürdün’den Cezayir’e, Mısır’dan BAE’ye birçok Arap ülkesi Esed rejimi ile alakaları olağanlaştırıyor. Yarım milyondan fazla kişinin vefatından, 12 milyon kişinin yerinden edilmesinden ve Suriye’nin harap olmasından sorumlu bir rejimle olağanlaşmak ve zelzele mazeretiyle yardım iletileri göndermek memleketler arası siyasetin prensiplerden çok gerçek politik üzerinden şekillendiğini kanıtlıyor. Ayrıyeten Arap devletlerinin rejimle olağanlaşma süreci, Suriye denkleminin askeri güç istikrarları bağlamında radikal bir değişim olmadığı sürece devam edeceği kestirimlerini güçlendiriyor.

[Dr. Mehmet Rakipoğlu, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü; Araştırmacı, Dimensions for Strategic Studies.]

Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.