Anayasa Mahkemesi, Sina Aziz Manastırı ve Başpiskoposluğu vakfının iade talebini reddetti

Anayasa Mahkemesi, Mısır’daki Sina Aziz Manastırı ve Başpiskoposluğunun Osmanlı Devleti periyodundan kalma ve kendilerine bağlı olan İstanbul’daki Aya Yani Kilisesi ve Manastırı ile yerinden oluşan mal topluluğunun vakıflarına iade edilmesi talebinin reddedilmesine ait müracaatta hak ihlali kararı verdi.

Resmi Gazete’nin bugünkü sayısında yer alan karara nazaran, Osmanlı Devleti devrinde Mısır kökenli Ortodoksların dini merkezlerinden olan Sina Aziz Manastırı ve Başpiskoposluğu’na bağlı olarak İstanbul’un Balat semtinde Aya Yani Kilisesi ve Manastırı kuruldu.

Mısır’ın Osmanlı Devletinden ayrılması, 1923’te de Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulmasının akabinde cemaat vakıflarına yönelik 1935’te 2762 sayılı mülga Vakıflar Kanunu çıkarıldı. Kanunla vakıfların mal edinmesinin önüne geçildi. Ayrıyeten vakfedenin soyundan gelen özel bir yöneticisi olmayan ve Evkaf Nezareti tarafından yönetilen vakıflar, mazbut vakıflar (yönetimi yönetime geçen vakıflar) olarak isimlendirildi. 1936 Beyannamesi olarak bilinen beyannameyle de vakıflara mal bildiriminde bulunmaları istendi.

Vakıflar Yönetimi tarafından 1977’de yapılan teftiş sonucu düzenlenen rapor uyarınca kilise ve yeri, mazbut vakıflar ortasına alındı. 2002’de yapılan yasal değişiklikle ise cemaat vakıflarının mal edinmesinin önündeki pürüz kaldırıldı. Daha evvel kayıt altına alınanların, müracaat halinde iadesine imkan tanındı.

Bunun üzerine, Sina Aziz Manastırı ve Başpiskoposluğu, vakfın mazbut halinin sona erdirilerek idaresinin tekrar cemaatlerine bırakılmasını, taşınmazın da cemaatten oluşturulacak vakıf idaresine iade edilmesi talep etti.

İdarenin, yapılan müracaata yanıt vermeyerek, başvuruyu zımnen reddetmesi üzerine, Başpiskoposluk, mevzuyu mahkemeye taşıdı. Açılan davada, lokal mahkeme ret kararı verdi, Danıştay da bu kararı hukuka uygun buldu. Bunun üzerine Başpiskoposluk, Anayasa Mahkemesine ferdî müracaatta bulundu.

Başvuruyu inceleyen Yüksek Mahkeme, Anayasa’nın 36’ncı hususunda teminat altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki makul müddette yargılanma hakkının ve Anayasa’nın 35’inci hususunda garanti altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine hükmetti. İhlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması ismine tekrar yargılama yapılmak üzere, karar örneğinin lokal mahkemeye gönderilmesi kararlaştırıldı.

Kararın gerekçesinden

Mahkemenin kararında, Vakıflar Yönetimi kararıyla kilise ve yerinin mazbut vakıflar ortasına alındığı, idarenin yönetime geçmesine karşın bu durumun, tapudaki mülkiyeti ortadan kaldırmadığı “ancak malikin tasarruf yetkisini kısıtladığı” tabir edildi.

Kilise ve manastırın, 1936 Beyannamesi uyarınca müstakil bir vakıf niteliği kazandığı, 1977’de mazbut vakıflar ortasına alındığı aktarılan kararda, cemaat vakfı olarak görülen kilisenin bağımsız bir yapısının bulunmadığı tabir edildi.

5404 sayılı Kanun uyarınca, mazbut vakıflar ortasına alınmasına imkan kalmayan bir vakfın mazbut vakıflar ortasına nasıl alınabildiğinin mahallî mahkeme ve Danıştay tarafından verilen ret kararlarında gereğince açıklanmadığı aktarılan kararda, iade talebinin şartları istikametinden de rastgele bir değerlendirmenin yapılmadığı bildirildi.

Yüksek Mahkemenin kararında, şu sözlere yer verildi:

“1977 yılına kadar cemaati tarafından fiilen kullanıldığı şahsen idarece tespit edilen kilise ve yerinden ibaret olduğu belirtilen bir taşınmazın açık bir kanun kararına dayanılmaksızın yönetimin tek taraflı süreciyle mazbut vakıflar ortasına alınarak idaresine el konulduğu ve iade talebinin de bu idari sürece dayalı olarak reddedildiği öne sürülen müracaatta, müracaatçının davanın sonucuna tesirli, farklı ve açık cevap gerektiren müdahalenin kanuniliğine ait sav ve itirazları mahkemelerce ilgili ve kâfi bir münasebet ile yanıtlanmamıştır.

Ayrıca idari sürecin desteği olan 1936 Beyannamesinin verildiği tarihten uzun yıllar sonra ortaya çıkan bir içtihada dayalı olarak bu beyanname uyarınca dini faaliyete bahis mal varlığının müstakil bir vakıf olarak kabulü ile mazbut vakıflar ortasına alma istikametindeki uygulama da öngörülebilir değildir. Anayasa Mahkemesi açıklanan münasebetlerle mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir.”