Agit, 14 Mayıs Seçimlerinde Daha Evvelki Tavsiyelerine Uyulup Uyulmadığını Kıymetlendirecek: “Fazladan Oy Pusulasına Limit Getirilmeli. Seçmenlerin…

MELİS YILDIRIM

14 Mayıs’ta yapılacak seçimler için 29 Mart’ta misyona başlayan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi (DKİHB) Seçim Müşahede Heyeti, seçim sürecinde evvelki seçimlerden sonra yaptıkları tavsiyelere uyulup uyulmadığını da kıymetlendirecek. Kuruluşun 24 Haziran 2018 seçimlerinden sonra hazırladığı raporda, “Seçmenlerin gözdağı ve cezalandırılma korkusu olmadan oy verebilmesini sağlamak maksadıyla oy verme merkezleri içerisinde ve etrafındaki polis sayısı asayişi ve güvenliği sağlayacak sayı ile kısıtlı olmalıdır. Fazladan oy pusulası sayısına bir limit getirilmesi ve YSK tarafından düzenlenmesi tavsiye edilmektedir. Şeffaflığı arttırabilmek için basılan ve dağıtılan oy pusulası sayısı her seçimin ve sandık konseyinin gereksinimine nazaran ayarlanabilir. Oylama başlamadan evvel sandık heyetleri tarafından merkeze gelen oy pusulası sayısı kayıt defterine yazılmalıdır” teklifleri yer alıyor.

14 Mayıs’ta yapılacak cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimine 40 gün kalırken; seçim güvenliğine ait tartışmalar sürüyor. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi (DKİHB) Seçim Müşahede Heyeti, 29 Mart 2023 tarihinde Ankara Hilton Otel’de yapılan basın toplantısı ile vazifeye başlamıştı. Danimarka’dan Büyükelçi Jan Petersen’ın başkanlık ettiği çekirdek küme 14 uzmandan oluşuyor. Memleketler arası uzmanlar ve 28 uzun devir gözlemci ise 7 Nisan 2023 tarihinden itibaren vazifelerine başlayacak. AGİT ayrıyeten, seçimden birkaç gün evvel 350 bireyden oluşan kısa vadeli gözlemci talebinde bulunacak.

Büyükelçi Petersen, 29 Mart’taki toplantıda Seçim Müşahede Heyeti’nin çalışmaları hakkında bilgi vermiş ve sürecin nasıl işleyeceğini anlatmıştı. Petersen, “Değerlendirme sürecinde kullandığımız ve çok açık olan kriterimiz var. Öncelikle AGİT’in kendi belirlemiş olduğu standartlar. Bununla birlikte, demokratik seçimlerle ilgili olan başka memleketler arası standartlar ve Türkiye’deki mevcut mevzuattır. Türkiye için daha evvel yazdığımız raporlardaki tavsiyelere de bakıyoruz. Bu tavsiyelerin ne kadarının uygulanıp uygulanmadığını da değerlendiriyoruz” demişti.

İlk defa Türkiye’de gözlemci olarak bulunmak üzere 3 Kasım 2002 tarihinde yapılan seçimlerde Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından davet edilen AGİT DKİHB, biri referandum olmak üzere toplam 8 seçime gözlemci olarak katıldı. Kuruluşun 2007 milletvekili erken seçimleri, 2011 milletvekili seçimleri, 2014 cumhurbaşkanı seçimi, 2015 milletvekili seçimleri, 2015 milletvekili erken seçimleri ve 2018 erken cumhurbaşkanı ve milletvekili genel seçimlerine ait raporlarında, seçim güvenliği de dahil olmak üzere yetkililer için çeşitli tavsiyeler yer aldı.

2018 seçimlerinin akabinde yayınlanan raporda, seçim güvenliğine ait şu tavsiyelere yer verildi:

“POLİS SAYISI ASAYİŞİ VE GÜVENLİĞİ SAĞLAYACAK SAYI İLE KISITLI OLMALIDIR”

– “Şeffaflığı arttırmak için, bütün düzeylerdeki seçim heyetlerinin toplantı tutanakları ve kararları vakitli bir halde yayınlanmalıdır. Seçim heyeti toplantılarını kamuya açık biçimde düzenlemek de düşünülebilir.

Seçim mevzuatı ve prosedürlerinin dengeli bir halde uygulanabilmesi için YSK daha alt düzey seçim organlarına yönelik rehberlik ve eğitim sağlamalıdır.

Seçmenlerin gözdağı ve cezalandırılma korkusu olmadan oy verebilmesini sağlamak gayesiyle oy verme merkezleri içerisinde ve etrafındaki polis sayısı asayişi ve güvenliği sağlayacak sayı ile kısıtlı olmalıdır. Güzel uygulamalar ile ahenk içerisinde, yalnız sandık şurası liderlerinin polisi oy verme merkezine çağırma yetkisi olmalıdır.

YSK’da karar alma süreci anayasa ve mevzuat ile ahenk içerisinde olmalıdır. Seçim yönetiminin tarafsızlığını korumak ve çıkar çatışmalarını önlemek için adaylar ve seçilmiş yetkilerin seçim konseylerinde hizmet etmelerine sınırlama getirilmelidir.

Daha evvel de tavsiye edildiği üzere, seçim kanunu 1990 tarihli AGİT Kopenhag Belgesi’nin 8. paragrafı ile uyumlu olacak formda memleketler arası ve yurttaş gözlemcilere müsaade edilecek biçimde değiştirilmelidir. Gözlemcilere oy verme, oy sayma ve tutanakların birleştirilmesi de dahil olmak üzere seçim sürecinin bütün kademelerine erişim sağlanmalıdır. Gözlemcilerin akredite edilebilmesi için kâfi düzenlemeler getirilmelidir.

“FAZLADAN OY PUSULASI SAYISINA LİMİT GETİRİLMELİ”

Fazladan oy pusulası sayısına bir limit getirilmesi ve YSK tarafından düzenlenmesi tavsiye edilmektedir. Şeffaflığı arttırabilmek için basılan ve dağıtılan oy pusulası sayısı her seçimin ve sandık şurasının gereksinimine nazaran ayarlanabilir. Oylama başlamadan evvel sandık heyetleri tarafından merkeze gelen oy pusulası sayısı kayıt defterine yazılmalıdır.

YSK bütün seçim kurulu üyelerinin, siyasi partiler tarafından görevlendirilenler de dahil olacak halde, sandık şuralarının oy sayma prosedürleri ve protokollerin tamamlanmasıyla ilgili işlerinde yanılgı ve ihmalleri ortadan kaldırmaya odaklanarak eğitilmesine öncelik vermesi gerekmektedir.

Uluslararası yükümlülükler ile ahenk içerisinde, seçim yönetimi engelli seçmenlerin, görme engelli seçmenler de dahil olmak üzere, bağımsız bir halde oy kullanmalarını sağlamak gayesiyle ek önlemler almayı değerlendirmelidir.

Şeffaflığı arttırabilmek için sandık başlarında olmaya yetkili çalışanın uygun bir halde belirlenmesi değerlendirilmelidir. Sandık şurası liderleri ve ilçe seçim şurası liderlerine resmi olarak akredite edilmiş gözlemciler de dahil olmak üzere yetkili bireylerin hakları ve yetkileri hakkında net talimatlar verilmelidir.

Daha evvel de tavsiye edildiği üzere, şeffaflığı arttırmak ve seçim yönetimine inancı inşa etmek için, YSK kayıtlı seçmen sayısı ve oy kullanan seçmen sayısının da dahil olduğu ilçe ve sandık şurasına nazaran kısımlara ayrılmış, her partiye ve adaya verilen oyları da gösteren ön sonuçları yayınlayabilir. YSK sandık heyeti protokollerinin alınmasının çabucak akabinde bu tıp dataları kendi web sitesinde yayınlayabilir.”

AGİT DEMOKRATİK KURUMLAR VE İNSAN HAKLARI OFİSİ HAKKINDA

Merkezi Varşova’da bulunan AGİT DKİHB, 1990 yılında yapılan Paris Tepesi sırasında ‘Özgür Seçimler için Büro’ olarak kuruldu ve Mayıs 1991 tarihinde faaliyetlerine başladı. Seçim müşahedesi alanında Avrupa’nın önde gelen kuruluşu olan kuruluş, AGİT bölgesinde yapılan seçimlerin AGİT taahhütlerine, seçimlerin demokratik olması için gerekli öteki memleketler arası yükümlülüklere ve ulusal mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığını görevlendirdiği gözlemciler ile kıymetlendirmekte. Türkiye, AGİT DKİHB’yi birinci kere bir seçimde gözlemci olarak bulunmak üzere 3 Kasım 2002’de yapılan seçime davet etti. Heyet, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı tarafından 18 Eylül 2002 tarihinde davet edilmişti.

FOTOĞRAF: AGİT