ABD’de ele geçirilip Antalya’ya getirilen 12 tarihi eser, tanıtıldı

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, “Son 5 yıldır ikili protokoller yapıyoruz. Bu protokoller sonucunda yıllarca sürecek hukuk uğraşını aylar içinde sonuçlandırmayı sağlıyoruz.” dedi.

ABD’de ele geçirilen, Kültür ve Turizm Bakanlığının yürüttüğü çalışmalar sonucu mahkeme kararıyla Türkiye’ye iade edilen Anadolu kökenli 12 tarihi eser, Antalya Müzesi’nde gazetecilere tanıtıldı.

Müzede oluşturulan alanda sergilenen Tunç boğa arabası (2 adet), Roma devri askeri diploma, Neolitik Hacılar Ana Tanrıça figürü, Urartu devri terakota vazo, Roma devri bronz büst taçlı erkek başı, Kilia tipi mermer idol, Hydai Antik Kenti kökenli oinokhoe, Çatalhöyük kökenli taş heykelcik, Roma periyodu tetrarkh heykel başı, Perge Tiyatrosu’ndan heykel başı, Bubon bronz kol ve Septimius Severus heykeli, ziyaretçilerin ilgisini çekti.

Bakan Ersoy, Antalya Müzesi’nde gerçekleştirilen tanıtımda, kültür varlıklarının korunmasıyla ilgili odunsuz siyasetlerini, tüm platformlarda birebir titizlikte devam ettirdiklerini söyledi.

Bugün burada bu stratejimizin kıymetli bir boyutu olan “kültür varlığı kaçakçılığıyla mücadele” alanında sağladıkları değerli bir muvaffakiyet vesilesiyle toplandıklarını belirten Ersoy, Türkiye’nin farklı bölgelerinden kaçak hafriyatlar yoluyla elde edilen, yasa dışı olarak yurt dışına kaçırılan ve Amerika Birleşik Devletleri’nde tespit edilerek el konan kültür varlıklarından 12’sinin daha iadesini sağladıklarını kaydetti.

Manhattan Bölge Savcılık Ofisi, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesi (HSI) ve Bakanlıkları ortasında geliştirilen iş birliğinin başarılı sonucu olarak iadesi sağlanan kültür varlıklarının, çok nitelikli eserler olduğuna dikkati çeken Ersoy, şöyle konuştu:

“Bunlardan Perge Antik Kenti’mizden çıkarılmış iki heykele ilişkin başlar, bilim insanlarınca yapılan değerlendirmelere nazaran M.S. 3’üncü yüzyılda yontulmuştur. Kelam konusu heykellerin gövdelerinin daha erken devirlerde işlenmiş olduğu ve imparatorları tasvir ettikleri, başların ise geç antik çağda tekrar çalışıldığı anlaşılmıştır. Bu başlar uzun yıllardır yurt dışında, iki farklı koleksiyonda bulunuyordu. Bunların kazılardan çıkan hangi gövdelere ilişkin olabileceğine yönelik daha evvel yapılan çalışmalar ışığında araştırmalarımızı sürdürüyoruz. Bu araştırmalar bu yapıtlardan şu an için biri hakkında net bir sonuç verdi. Antalya Arkeoloji Müzesi uzmanlarımız ile Antalya Onarım ve Konservasyon Laboratuvarı uzmanlarımız yaptıkları çalışmalar sayesinde ABD’den iadesi sağlanan heykel başlarından birincisini gövdesiyle birleştirdiler. Bu sayede bugün bu yapıtı bir bütün olarak görebiliyoruz.”

İadesi sağlanan eserler hakkında gerçekleştirilen soruşturma kapsamında hafriyat kayıtları, hafriyat envanteri ve belgelemelerin evrak açısından son derece belirleyici olduğuna dikkati çeken Ersoy, “Bir öbür yapıtımız ise 1960’lı yıllarda çok ağır kaçak hafriyata maruz kalan Baubon Antik Kenti kökenli Septimius Severus heykelidir. Geçen yıl iadesini sağladığımız ve tekrar tıpkı alandan yasa dışı olarak götürülmüş olan Lucius Verus heykelimizde olduğu üzere, yapıtın düsturu, esası üzerindeki yazıt ve ayaklarının oturması için hazırlanmış yuvaların ölçüsünün tutarlılığı ve bir kaçak kazıcının günlüğündeki sözler öne çıkan delillerimiz ortasında bulunuyor.” diye konuştu.

Ersoy, bu yapıtın soruşturma safhasındaki en kıymetli desteklerin Prof. Dr. Jale İnan ve Gazeteci Muharrir Özgen Acar tarafından 1970’lerden itibaren gerçekleştirilen araştırmalar olduğunu lisana getirdi.

Getirilen eserler ortasında, tek üretim merkezinin Manisa’nın Kulaksızlar köyü olduğu bilinen, 6000 yıllık bir de Kilia tipi idol bulunduğuna işaret eden Ersoy, şunları söyledi:

“Benzer bir Kilia İdolü için ABD Hukuk Mahkemeleri nezdindeki savaşımız devam ediyor. ‘Büst Çelenkli Bronz Portre’ de ülkemiz kültürel mirası açısından büyük değeri olan bir yapıttır. M.S. 3’üncü yüzyıla tarihlenen yapıtın, bir imparator kültü rahibi olabileceği yahut yarışları düzenleyen bir bireye ilişkin olabileceği düşünülüyor. Batı Anadolu kökenli olduğu stilistik olarak belirlenen büstün iadesinde ilişkin olduğu bölgede meydana gelmiş kaçak hafriyat ve gibisi isimli kayıtların ayrıntılı olarak derlenmesi ve incelenmesi ile bilimsel raporlar tesirli olmuştur.”

Ersoy, Şanlıurfa kökenli boğa arabası, Çatalhöyük, Hacılar kökenli heykelcikler, Milattan Evvel 2’nci bine tarihlenen Doğu Anadolu bezemeli vazo, Roma Devri’ne ilişkin askeri diploma üzere Anadolu’ya ilişkin binlerce yıllık kültür varlıklarını buraya getirmenin kendileri için memnuniyet verici olduğunu vurguladı.

“Kaçakçılıkla gayret artarak devam edecek”

Kültür varlığı kaçakçılığıyla çabadaki kararlılıklarının, önlerindeki devirde de artarak devam edeceğinin altını çizen Ersoy, şunları kaydetti:

“Arkeolojik alanlar ve müzelerde güvenliğin artırılmasına, hudut ve gümrük denetimlerinde uzman bilgi paylaşımına, milletlerarası ve ikili bağlantıların geliştirilmesine büyük ehemmiyet veriyoruz. Bakanlık olarak yaptığımız düzenlemelerle, kültür varlığı kaçakçılığıyla uğraş faaliyetine sağladığımız ek imkanların da olumlu sonuçlarını görmekten büyük memnuniyet duyuyoruz. Son 5 yıldır ikili protokoller yapıyoruz. Bu protokoller sonucunda yıllarca sürecek hukuk çabasını aylar içerisinde sonuçlandırmayı sağlıyoruz. Öncelikli hedef yapıtın geri getirilmesini sağlamak ancak daha öncelikli maksadımız artık yasa dışı yollarla Anadolu’dan çıkarılmış kültür varlıklarının piyasa bedelini yurt dışında düşürmek. Artık alıcı bulamaz hale gelmeye başladılar. Definecilerin önünü kesmenin en değerli yolu da bu. Müsaadesiz yurt dışına çıkarılmış Anadolu kültür varlıklarını artık alıcısı bu protokollerle çok azalıyor. Koleksiyonerler bu yapıtları gün ışığına çıkardığı vakit bakanlığımız anında fark ediyor ve çok büyük hukuk müdahalesi başlıyor. Bu protokoller sayesinde kısa müddette bu varlıklar ülkemize geri getiriliyor. Bunu artık bütün koleksiyonerler öğrendi. En değerli yol bu ve bu usulü Türkiye muvaffakiyetle uyguluyor.”

Mutabakat Zaptı’nın önemi

ABD ile imzaladıkları ve 2021 yılında yürürlüğe giren Mutabakat Zaptı’nın değerli yapıtların ilişkin oldukları topraklara dönmesinde hayati bir rol oynadığını aktaran Ersoy, şöyle konuştu:

“Bu vesileyle kültür mirasının korunması ve kültür varlığı kaçakçılığıyla çaba alanında ABD’nin ilgili makamlarına ve bilhassa bir müddettir ortaklaşa çalışmalarımızla tüm dünyaya örnek teşkil edecek bir işbirliği tesis ettiğimiz Manhattan Bölge Savcılık Ofisinden Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanos ile değerli takımına, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesine titiz çalışmaları için bir defa daha teşekkür ediyorum. Bu çalışmalara araştırma, inceleme, ispat toplama ve şahit tabirlerini sağlama mevzularında büyük katkılar yapan Bakanlığımızın ilgili ünitelerini de tebrik ediyorum.”

Ersoy, iade süreçlerinin olumlu neticelendirilmesine vesile olan merhum Prof. Dr. Jale İnan’ı rahmetle andığını anlatarak, “Katkılarından ötürü akademisyenlerimiz Prof. Dr. Turan Takaoğlu, Prof. Dr. Sedef Çokay Kepçe, Prof. Dr. Ertekin Doksanaltı, Prof. Dr. Kaan İren ve Prof. Dr. Hans Rupprecht Goette ile ortamızdan ayrılan Prof. Dr. Brigitte Freyer-Schauenburg, mimar Dilek Öztürk ve Dr. İsmail Fazlıoğlu’na, Antalya Arkeoloji, Anadolu Medeniyetleri ve Burdur müzelerimize, Dışişleri Bakanlığımıza, New York Kültür ve Tanıtma Ataşeliğimize, yapıtlarımızı fiyatsız ve büyük itinayla ülkemize ulaştıran THY ailesine teşekkürlerimi sunuyorum.” değerlendirmesinde bulundu.

Antalya Müzesi’nde sergilenecek 12 yapıtın kültür mirasının çok kıymetli modülleri olduğunu söz eden Ersoy, bir çok yapıtla ilgili operasyonlarının devam ettiğini, çok kısa müddette yeni yapıtların muştusunu de vereceklerini kelamlarına ekledi.

ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeff Flake, Antalya Müzesi’nde bulunmaktan çok keyif aldığını söyledi.

Kültür varlıkların ülkeye geri gönderilmesiyle ilgili sürecin bir modülü olduğu için memnunluk duyduğunu belirten Flake, şunları kaydetti:

“Yıllar sonra buradalar, ilişkin olduğu yerdeler. Ülkelere döndürülen bu kültür varlıklarıyla ilgili olarak biz Türkiye’nin kültür varlıklarına son derece hürmet duyduğumuzu bildirmek isteriz. Anadolu’ya ilişkin olan eşsiz eserler o denli ya da bu türlü ilişkin oldukları yere, yuvalarına geri dönecektir. Bu varlıklardan kimileri yağmalanarak uzaklaştırıldığını biliyoruz. Bu kesimlerin buraya dönmesi çok değerlidir. ABD ve Türkiye bu alanda işbirliğini devam ettiriyor. Yağmaya, kültür varlıkların kaçırılmasına karşı savaşıyoruz. Yapıtların tekrar ülkelerine dönmesiyle ilgili gerekli baskıyı kurmaya çalışıyoruz.”