ABD’de Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde geçmişteki haber kaynağı tartışmaları tekrar hatırlandı

NEW ABD’de eski Lider George Bush devrinde yazdığı bir kitapla ilgili haber kaynağını açıklamadığı gerekçesiyle uzun yıllardır soruşturma geçiren iki Pulitzer ödüllü gazeteci James Risen’ın kıssası, ülkede birtakım gazetecilere yönelik ulusal güvenlik gerekçesiyle haber kaynaklarını açıklama baskısı çerçevesinde, 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde tekrar hatırlandı.

New York Times ve LA Times başta olmak üzere ABD’nin ileri gelen medya kuruluşlarında çalışan, kar emeli gütmeyen The Intercept isimli araştırmacı gazetecilik tertibinde hala vazife yapan Risen’ın davası, ABD’deki basın özgürlüğü tartışmalarında hafızalara kazındı.

Risen’ın Ocak 2006’da yayımlanan “Savaş Devleti: Bush İdaresi ve CIA’in Gizlenen Tarihi” (State of War: The Secret History of the CIA and the Bush Administration) isimli kitabı, o devirde yankıları devam eden Irak savaşı ve Amerikan Merkezi İstihbarat Örgütünün (CIA) yasa dışı operasyonları hakkında büyük bir tartışma başlattı.

Kitapta, CIA’in çok sayıda Irak kökenli Amerikalıyı, Irak’ın nükleer programı hakkında bilgi toplamaları için ülkelerine gönderdiği, fakat bunlardan gelen bilgileri göz gerisi ettiği ileri sürülüyordu.

Kitaba nazaran, CIA, 2002’de, kardeşi eski Irak rejiminde üst seviye misyonlarda bulunan Cleveland eyaletinde anestezi uzmanı Dr. Sawsan El Haddad’ı saflarına katarak bilgi toplamak için Irak’a göndermiş, El Haddad, kardeşinden Irak’ın nükleer programının “10 yıldır meyyit durumda” olduğunu öğrenmişti.

CIA misal biçimde ABD’de bulunan 30 kadar Iraklıyı akrabalarından Irak’ın nükleer programı konusunda bilgi almak üzere ülkelerine göndermiş, hepsi de döndüklerinde tıpkı halde Irak’ta nükleer programın devam etmediğini raporlamıştı.

Ancak CIA, Ekim 2002’de yayımladığı bir Ulusal İstihbarat Kestirimi raporunda Irak’ın nükleer programını yine kurmakta olduğunu ileri sürmüştü.

Risen kitabında, ayrıyeten Bush idaresinin Afganistan siyasetlerini da eleştirerek ABD’nin ülkeyi, dünya eroin pazarının yüzde 87’sini sağlayan bir uyuşturucu merkezi haline dönüştürdüğünü savunmuştu.

ABD Ulusal Güvenlik Ajansının (NSA) “terörle mücadele” ismi altında kanunlara muhalif bir formda ülke içi ve dışında müsaadesiz telefon dinleme ve elektronik posta izleme üzere çok büyük bir casusluk programı yürüttüğü de kitapta tartışılan mevzuların başında gelmişti.

CIA’in, Tahran idaresinin nükleer programını başarısız kılmak için Merlin Operasyonu (Operation Merlin) düzenlediği ve bunun başarısızlıkla sonuçlandığı savına da yer verilen kitabın yayımlanmasının akabinde kısa bir müddet sonra da eski CIA çalışanı Jeffrey Sterling hakkında kurum evraklarını yasa dışı yollardan elde etmek ve devlete ilişkin kapalı dokümanları sızdırmak suçlamasıyla dava açılmıştı.

Risen’ın kitaptaki bilgiler hakkında uzun bir mühlet kaynağını açıklamayı reddetmesi kamuoyunda “basın özgürlüğü” tartışmalarını alevlendirmişti.

Risen’a “Kaynağını açıkla” baskısı

Risen’ın CIA’nın İran’daki Merlin Operasyonu üzerine araştırmaları devam ederken o devirde Bush idaresinin Ulusal Güvenlik Danışmanı Condoleezza Rice’ın New York Times’ın Genel Yayın Direktörü’ne ulaşarak ilgili araştırmanın yayımlanmasını önlediği de haberlere yansımıştı.

CIA, Risen’ın banka hesabı hareketlerini, telefon ve elektronik postalarını izlemeye alırken araştırmaları kapsamında haber kaynağı olarak tespit ettikleri CIA çalışanı Sterling hakkında da “1917 Casusluk Yasası”na muhalefetten dava açılmıştı.

Adalet Bakanlığı da NSA’nın dahil olduğu güvenlik sızıntısının kaynakları hakkında soruşturma başlatırken, gazetecilerin bilinmeyen ulusal güvenlik bilgilerini ifşa etmekten suçlanabilecekleri ima edildi ve basın mensuplarının ismi açıklanmayan kaynaklarını muhafazaları konusu, bu devirde ağır bir formda tartışıldı.

Bush idaresi sırasında mahkemede tabir vermesi ve haber kaynağını açıklaması konusunda baskı gören Risen, Barack Obama devrinde de Sterling’in süren davası kapsamında tıpkı mahkeme davetleri ile gayret etti.

ABD Yüksek Mahkemesine kadar intikal eden hukuk savaşları sırasında Risen, kendisine sunulan mahkemede haber kaynağını açıklamaya yönelik tabir vermek ile mahpus cezası almak seçenekleri ortasında ikincisini tercih ettiğini duyurdu.

Risen, 2015 başında Sterling’in duruşmasına katıldığı sırada tabir vermeyeceğini ve kaynağını açıklamayacağını mahkemede beyan ettikten sonra devrin Adalet Bakanı Eric Holder’ın da takviyesi ile 7 yıl süren çabanın akabinde söz vermekten ve kaynağını açıklama mecburiyetinden muafiyeti onaylandı.

Öte yandan, eski CIA casusu Jeffrey Sterling ise 27 Ocak 2015’te Virginia’daki federal mahkemede görülen duruşmada, New York Times muhabiri James Risen’a CIA’in Tahran idaresinin nükleer programına yönelik yürütülen operasyona ait zımnî bilgileri sızdırmaktan hatalı bulundu ve Mayıs 2015’te 3,5 yıl mahpus cezasına çarptırıldı.

İfşada bulunanları müdafaa kanunu göz gerisi ediliyor

ABD’de ifşada bulunanların desteklenmesi ve korunmasıyla ilgili İfşaatçıları Müdafaa Kanunu da bulunurken yasanın ulusal güvenlikle ilgili bahislerde ise göz arkası edildiği ileri sürülüyor.

1989’da çıkarılan ilgili kanun, insan hakları ihlalleri, makus idare, kaynakların boşa harcanması, vazifesi berbata kullanma, kamu sıhhati ve güvenliğini tehdit ve kanuna alışılmamış faaliyetler mevzularında makul kanıtlarla yapılan ifşaatlarda, kanun önünde dokunulmazlık sağladığı üzere, işten atılma, baskı ve tehdit üzere iş veren tarafından gelebilecek misillemelere karşı da ifşada bulunanı koruyor.