ABD, Körfez’deki nüfuzunu geri kazanmak için diplomatik temaslarını artırdı

Suudi Arabistan’ın başta Çin olmak üzere stratejik ortaklarını çeşitlendirmeye yönelmesinin akabinde Körfez’deki tesirinin hafiflediğini hisseden ABD, Riyad ile ittifakını tekrar canlandırmaya çalışıyor.

ABD’li yetkililerin son günlerde İran ve Yemen’deki iç savaşı görüşmek üzere Suudi Arabistan’a ziyaretleri ve Veliaht Prens Muhammed bin Selman’la görüşmeleri ağırlaştırdığı gözleniyor.

ABD Ulusal Güvenlik Kurulu Orta Doğu ve Kuzey Afrika Koordinatörü Brett McGurk ile ABD Memleketler arası Güç İşleri Özel Koordinatörü Amos Hochstein, 13-14 Nisan’da Suudi Arabistan’ı ziyaret etti. Heyette ABD’nin Yemen Özel Temsilcisi Tim Lenderking de yer aldı.

ABD heyeti, ziyaret sırasında Veliaht Prens Bin Selman’la Yemen’deki savaşı sona erdirmek için atılacak adımlar ile İran evrakı dahil olmak üzere çeşitli bahisleri görüştü.

Heyetin ziyaretinden bir gün evvel 12 Nisan’da Bin Selman, ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan’ı kabul etti. Beyaz Saray’ın sitesinde yer alan habere nazaran, görüşmede “Yemen’deki savaşın sonlandırılması konusundaki diplomatik çabalar” ele alındı.

Görüşmeler, bununla hudutlu kalmadı. Veliaht Prens Bin Selman, 11 Nisan’da Cidde’de ABD’li Senatör Lindsey Graham’ı kabul etti. Görüşmede iki ülke ortasındaki bağlantılar masaya yatırıldı.

Riyad konusunda daha evvel sert hal sergileyen Graham, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, Veliaht Prens’le görüşmesini “verimli ve samimi” formunda nitelendirdi.

Beyaz Saray ve Senatodan ABD’li beş temsilcinin dört gün içinde Suudi Arabistan Veliaht Prensi’ni ziyaret etmesi, Washington’un Pekin karşısında bölgedeki nüfuzunun gerilemesini telafi etmek ismine gerçekleştirilen diplomatik bir atak olarak görülüyor.

Suudi Arabistan ile İran ortasındaki diplomatik barışın akabinde ABD’nin Yemen evrakının Çin lehine ellerinden kayıp gitmesini istemediği aşikar.

Bu nedenle Washington, diplomatik tartısını Husiler ile hükümet ortasındaki esir takası mutabakatı başta olmak üzere kıymetli gelişmelere şahit olunan Yemen evrakına veriyor.

Riyad-Washington bağlantında sonraki kademeye geçilmesi

Öte yandan hususun ekonomik boyutu da ABD’nin öncelikleri ortasında yer alıyor. Washington, Pekin’in Riyad ile yapılacak mutabakatların birçoklarını ele geçirmesini istemiyor.

ABD’li Senatör Graham, bu mevzuda ziyadesiyle açık kelamlı davrandı. Graham, “ABD ile Suudi Arabistan ortasındaki bağları her iki ülkeye de muazzam ekonomik yarar sağlayacak bir sonraki düzeye taşıyıp taşıyamayacağımızı görmek için Senatodaki Cumhuriyetçi ve Demokratlarla birlikte çalışmayı dört gözle bekliyorum.” tabiriyle bu husustaki netliğini ortaya koydu.

Artık sorun, eski ABD Lideri Donald Trump devrinde olduğu üzere Riyad-Washington ortasındaki sıcak münasebetleri tekrar tesis etmekle değil de ekonomik bağlantıların “bir sonraki aşamasına” geçmekle ilgili.

Washington’un insan hakları ve petrol üretimin artırılması başta olmak üzere çeşitli problemlerde baskı uygulaması Veliaht Prens Bin Selman’ı etkilemedi. Bu nedenle ABD, üslup değiştirdi ve daha pragmatik bir söyleme yöneldi.

Senatör Graham, Suudi Arabistan hava yolu şirketi için Güney Karolina’da üretilen 37 milyar dolar bedelinde Boeing 787 uçağı satın almasından ötürü “derin takdirini” tabir ettiğinde buna işaret etti. Graham, bu tıp yatırımların çok değerli olduğunu vurguladı.

Gelişmelere bakıldığında, bu adımlar Suudi Arabistan’ın ABD ile stratejik ittifaktan vazgeçmeden ortaklarını çeşitlendirme siyasetinde elde ettiği muvaffakiyet göstergelerinden biri olarak tabir edilebilir.

Riyad’ın doğu kanadına yaklaşımı yalnızca ABD’nin Suudi Arabistan üzerindeki baskısını hafifletmekle kalmadı. Bununla birlikte Suudi Arabistan’ın Çin ve Rusya üzere “düşman güçlerle” ittifak kurması halinde ABD’nin milletlerarası liderliğine tehdit oluşturabilecek potansiyele sahip stratejik bir müttefiki kaybetmemek ismine Riyad’a önemli biçimde yönelmesine de sebep oldu.

Suudi Arabistan’ın ABD karşısındaki kartları

Çin’in İran ile Suudi Arabistan ortasında uzlaşı sağlama konusunda başarılı olması, kendini Körfez ülkelerinin güvenliği konusunda bir garantör olarak tanımlayan ABD için şok tesiri yarattı.

Nitekim kelam konusu uzlaşı, yalnızca Körfez’de Çin nüfuzunu artırmakla kalmayacak tıpkı vakitte ulusal güvenliğini müdafaada Suudi Arabistan’ın ABD’ye daha az muhtaçlık duymasını sağlayacak.

Diğer yandan Riyad idaresi, 2022’de petrol tesisleri Yemen’deki İran takviyeli Husiler tarafından İHA’larla gaye alındığında ABD’nin güvenliğini müdafaasıyla ilgili kuşkuya düşmüş; Washington’un Yemen savaşında silah ve mühimmat konusunda kâfi seviyede işbirliği yapmaması da ortalarındaki itimadı zedeleyen ögelerden olmuştu.

Tüm bu etmenler de Suudi Arabistan’ın yüzünü doğuya çevirmesine yol açtı. Riyad idaresi bu kapsamda, Çin liderliğindeki Şangay İşbirliği Örgütü’ne katılmak için Bakanlar Şurasından onay aldı; Rusya, Çin, Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika’nın yer aldığı “BRICS” örgütüne katılmak için müracaatta bulundu.

Suudi Arabistan’ın Çin ile petrol ticaretini bu ülkenin para ünitesi yuan üzerinden fiyatlandırma seçeneğini masada tutması da yeniden ABD dolarının dünyadaki konumunu tehdit eden bir faktör olarak dikkati çekiyor.

ABD Lideri Joe Biden’ın seçim kampanyası sırasında “parya devlet” olarak nitelendirdiği Suudi Arabistan, yalnızca elindeki kartlarla da yetinmiyor. Riyad idaresi Washington’un yöneliminin tersine Suriye’yi Arap Birliği’ne geri döndürme gayretleri kapsamında Beşşar Esed rejiminin Dışişleri Bakanı Faysal el-Mikdad’ı Cidde’de ağırladı.

Tüm bunlara ek olarak Suudi Arabistan’ın petrol üretimini azaltmak yerine artırma istikametindeki ABD baskısına boyun eğmeyi reddetmesi de bu bahiste dikkati çeken adımlardan biri.

Riyad’ın Çin ile bağlantılarını güçlendirmesi, “OPEC+” içinde Rusya ile işbirliği yapması, İran, Husiler, Esed rejimi ve Katar’la yaşadığı krizleri bitirme ve Türkiye ile Cezayir’le alakalarını güçlendirme gayretleri da Suudi Arabistan’a ABD’den daha bağımsız bir konuma gelebilme imkanı verdi.

Yemen’deki savaş bataklığından çıkmak, Suudi Arabistan’ın “2030 Vizyonu”nu gerçekleştirme, geleceğin kentlerini inşa etme ve petrole bağımlılıktan kurtulma mevzularına ağırlaşmasına müsaade verecektir.

Öte yandan ABD, geçen yıl 326 milyar dolar petrol geliri, 71 milyar dolar petrol dışı ihracat, yaklaşık 222 milyar dolar ticaret fazlası ve büyüme oranı elde eden Suud pazarının sunduğu büyük mutabakatlardan vazgeçmeye hazır değil.

Kasım 2024’teki başkanlık seçimleri yaklaşırken Biden’ın ülkedeki enflasyonu denetim altına almak, ekonomik sakinlik kuyusuna düşmemek ve istihdam oranını yükseltmek için Suudi Arabistan’la ekonomik mutabakatlara gereksinimi bulunuyor.